Γιάννης Ελαφρός
Η μεγαλύτερη μέχρι τώρα δόνηση στη σεισμική ακολουθία στην περιοχή της Σαντορίνης σημειώθηκε χθες το απόγευμα στις 3.04 μ.μ. και ήταν 5 βαθμοί της κλίμακας Ρίχτερ, ενώ γενικότερα χθες καταγράφηκαν ισχυροί σεισμοί, με ορισμένους άνω των 4,5 Ρίχτερ.
Οι δονήσεις συνεχίστηκαν και τα ξημερώματα. Αλλες τρεις μεγέθους 4,3, 4 και 4 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια της νύχτας —με αντίστροφη χρονολογική σειρά στις 04:21, στις 04:16 και στις 01:50— στον θαλάσσιο χώρο από 18 ως 24 χιλιόμετρα νότια-νοτιοδυτικά της Αμοργού, σύμφωνα με δεδομένα που έδωσε στη δημοσιότητα το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου της Αθήνας.
Συνολικά, από την 1η Φεβρουαρίου μέχρι και τις απογευματινές ώρες χθες είχαν εκδηλωθεί πάνω από 50 σεισμικές δονήσεις μεγέθους μεγαλύτερου ή ίσου των 4 Ρίχτερ, κρατώντας σε διαρκή επιφυλακή τους επιστήμονες, οι οποίοι σημειώνουν πως πρόκειται για πρωτόγνωρη διαδικασία για τη χώρα μας.
Σε μια περιοχή όπου βρίσκονται δύο ενεργά ηφαίστεια, αυτά της Καλντέρας και του Κολούμπο, είναι δικαιολογημένη η ανησυχία για το εάν συνδέεται η σεισμική δραστηριότητα με ηφαιστειακές διεργασίες ή εάν οι σεισμοί μπορούν να προκαλέσουν κάτι τέτοιο στο άμεσο μέλλον.
«Οι σεισμοί που βρίσκονται σε εξέλιξη είναι τεκτονικοί σεισμοί, προκαλούνται από την ενεργοποίηση τεκτονικών ρηγμάτων», λέει στην «Κ» ο ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας Δημήτρης Παπανικολάου, μελετητής σε βάθος των ηφαιστείων της περιοχής. «Είναι σημαντικό πως η σεισμική ακολουθία κινείται ανατολικά από τη Σαντορίνη και το Κολούμπο, προς τη νησίδα Ανυδρο», σημειώνει, λέγοντας μάλιστα πως η Ανυδρος έχει ανέβει περίπου 10 εκατοστά λόγω της σεισμικής δράσης.
«Το τμήμα του υποθαλάσσιου ρήγματος που έχει ενεργοποιηθεί μέχρι στιγμής έχει μήκος περίπου 20 χιλιομέτρων, ξεκινά ανατολικώς της Σαντορίνης και φτάνει μέχρι το νησάκι Ανυδρος. Το τμήμα αυτό μπορεί να δώσει σεισμό μέχρι 6 Ρίχτερ», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Παπανικολάου. Οσον αφορά το μεγαλύτερο ρήγμα, το οποίο εκτείνεται νοτίως της Αμοργού και είχε προκαλέσει τον πολύ μεγάλο σεισμό των 7,5 Ρίχτερ το 1956, δεν έχει ενεργοποιηθεί μέχρι τώρα.
Τι γίνεται όμως με τα ηφαίστεια; Πιο κοντά στην περιοχή των σεισμών βρίσκεται το Κολούμπο. «Το Κολούμπο, το οποίο βρίσκεται 6,5 χιλιόμετρα βορειοανατολικώς της Θήρας, δεν το ήξερε κανείς μέχρι το 1650, όταν πραγματοποίησε μια μεγάλη έκρηξη, η οποία καταγράφηκε από τους Ενετούς που βρίσκονταν σε μοναστήρι στο χωριό Πύργος. Υπήρχαν 70 θύματα στη Σαντορίνη από τα δηλητηριώδη αέρια που απελευθερώθηκαν από την έκρηξη», αναφέρει ο κ. Παπανικολάου.
«Σήμερα έχουμε άριστη γνώση της μορφολογίας της περιοχής», τονίζει ο ομότιμος καθηγητής. «Ο κύριος κρατήρας του Κολούμπο είναι σε βάθος 504 μέτρα, υπάρχουν όμως και 22 μικροί κρατήρες ανατολικότερα. Ο μαγματικός θάλαμος βρίσκεται σε βάθος 3-4 χιλιομέτρων. Το Κολούμπο είναι ενεργό ηφαίστειο, όρος που σημαίνει πως έχει δώσει έκρηξη τα προηγούμενα 10.000 χρόνια. Το Κολούμπο δεν έχει εκραγεί από το 1650 και κατά τη γνώμη μας αργεί ακόμη, χρειάζονται χιλιάδες χρόνια για να δημιουργηθούν οι όροι», επισημαίνει ο κ. Παπανικολάου.
Μπορεί οι σεισμοί που συμβαίνουν να λειτουργήσουν ως «σκανδάλη» για ηφαιστειακή έκρηξη; «Είναι δύο ανεξάρτητα φαινόμενα. Θα πρέπει να συμπέσει η τεκτονική σεισμική δραστηριότητα με τις αλλαγές στον μαγματικό θάλαμο, με τη συγκέντρωση υγρών και αέριων μαζών που να πιέζουν για να ελευθερωθούν», απαντά ο κ. Παπανικολάου, σημειώνοντας πως σε κάθε περίπτωση η όποια επίδραση χρειάζεται χρόνο.
Τι συμβαίνει όμως στο ηφαίστειο της Σαντορίνης, όπου παρατηρείται διαστολή του εδάφους από τον Αύγουστο του 2024; «Καταγράφεται μια άνοδος του εδάφους κατά λίγα εκατοστά, ενώ εκδηλώθηκαν και μικροσεισμοί με ηφαιστειακή προέλευση, την οποία παρακολουθούν οι επιστήμονες. Ας μην ξεχνούμε πως και το 2011 υπήρξε πολύ μεγαλύτερο “φούσκωμα” του εδάφους στο ηφαίστειο, χωρίς κάποια συνέχεια», διευκρινίζει ο κ. Παπανικολάου.
«Κατά την κρίση του 2011-2012, η σεισμική δραστηριότητα που είχαμε μέσα στην Καλντέρα της Σαντορίνης για 14 μήνες, δεν οδήγησε σε ηφαιστειακή έκρηξη. Μια έντονη σεισμική δραστηριότητα δίπλα σε ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο μπορεί να εξασθενήσει χωρίς να οδηγήσει σε υποθαλάσσια έκρηξη», λέει στην «Κ» η καθηγήτρια Γεωλογικής Ωκεανογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ, Εύη Νομικού. «Παρακολουθούμε με πολύ σύγχρονα όργανα τις εξελίξεις στα δύο ηφαίστεια. Παρατηρείται μια διαφυγή αερίων μέσα στο Κολούμπο, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως οδηγούμαστε σε ευρύτερη εξέλιξη. Είναι πολύ σημαντικό ότι έχουμε πλήρη γεωφυσική διασκόπηση της περιοχής μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού, γνωρίζουμε το υπόστρωμα των τεκτονικών ρηγμάτων και μπορούμε να παρακολουθούμε πολύ καλά τις εξελίξεις», συμπληρώνει η κ. Νομικού. Χθες μάλιστα ποντίστηκαν δύο ακόμη υποθαλάσσιοι σύγχρονοι σεισμογράφοι στην περιοχή της Σαντορίνης. «Στόχος είναι να καταγράψουμε τη μικροσεισμικότητα στον βυθό της θάλασσας, που πιθανόν δεν καταγράφεται από τους σταθμούς στη στεριά. Επιδιώκουμε έτσι να κατανοήσουμε καλύτερα τη σχέση της ηφαιστειότητας και της τεκτονικής σεισμικότητας», σημείωσε η κ. Νομικού.
