Παύλος Παπαδόπουλος
Είπαν και οι δύο την ίδια φράση: ο Αλέξης Τσίπρας και ο Νίκος Ανδρουλάκης συµφώνησαν ότι «ο Ανδρέας Παπανδρέου ανήκει στην Ιστορία». Συµφώνησαν διαφωνώντας. Με την απόδοση του Ανδρέα «στην Ιστορία», ο Ανδρουλάκης ήθελε να πει ότι «δεν ανήκει στον Τσίπρα», ενώ ο Τσίπρας ήθελε να πει ότι ανήκει και στην Αριστερά. Αλλωστε, η Ιστορία µπορεί να εκληφθεί ως ένα πεδίο κοινοκτημοσύνης, ένα γήπεδο συμβολισμών όπου μπορούν να παίζονται πολιτικά παιχνίδια. Πράγματι, είναι παράδοση τα τελευταία χρόνια σε κάθε εκλογική αναμέτρηση κάποιοι πολιτικοί αρχηγοί, με πρώτο τον Τσίπρα, να βλέπουν ξαφνικά μπροστά τους τον Ανδρέα όπως κάποιοι πιστοί συναντούν τον Ιησού. Γινόμαστε μάρτυρες τελετών ανάκλησης πνευμάτων, που με έναν πιο δωρικό τρόπο γίνεται και στον χώρο της Κεντροδεξιάς, όταν καλείται το πνεύμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή, κυρίως σε επετείους ένταξης στην ΕΟΚ.
Τσίπρας και Ανδρουλάκης, λοιπόν, ίσως ελλείψει σύγχρονων πολιτικών προτάσεων, συγκρούστηκαν για τα ιμάτια του Ανδρέα. «Το ΠΑΣΟΚ δεν είναι ιδιοκτήτης του Ανδρέα», είπε ο Τσίπρας, για να απαντήσει ο Ανδρουλάκης ότι ο Τσίπρας κάνει «πλαστογράφηση της Ιστορίας», αφού είναι αρχηγός ενός κόμματος που πήγε να βάλει φυλακή τον Ανδρέα Παπανδρέου. Τελικά, ο Ανδρέας Παπανδρέου ανήκει (και) στον Τσίπρα; Αναζητώντας μια απάντηση, η «Καθημερινή» απευθύνθηκε σε τέσσερις πολιτικές προσωπικότητες.
Back to the future
«Ο Ανδρέας είναι ένας ηγέτης από το μέλλον», λέει ο Κώστας Λαλιώτης, που υπήρξε στενός συνεργάτης του Ανδρέα Παπανδρέου, γραμματέας και κορυφαίο στέλεχος του ΠΑΣΟΚ. «Ο Ανδρέας έχει καταστεί διαχρονικό σημείο αναφοράς, αφού όλα αυτά που έχει πει για την Ευρώπη, την ΟΝΕ, το Μάαστριχτ, το χρέος, συγκροτούν μια δυναμική εγγραφή στο μέλλον». Ο πρώην υπουργός ΠΕΧΩΔΕ στις κυβερνήσεις Ανδρέα Παπανδρέου και Κώστα Σημίτη προσθέτει πως οι ουκ ολίγοι που διακινούν αρνητικά στερεότυπα για τον Ανδρέα «δεν έχουν καταφέρει να σβήσουν τον αυθεντικό του μύθο και την εγγραφή των προοδευτικών ιδεών του από τη σκέψη, το συναίσθημα και το βίωμα εκατομμυρίων Ελλήνων», όπως αποδεικνύεται από την πρώτη θέση που καταλαμβάνει ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ σε όλες τις δημοσκοπήσεις που συγκρίνουν τους πρωθυπουργούς της μεταπολίτευσης.
Είναι λοιπόν μάλλον φυσιολογικές οι προεκλογικές επικλήσεις του ονόματός του. Παράλληλα, όμως, ο Λαλιώτης θεωρεί ότι δεν μπορεί να τον επικαλείται ένα κόμμα που ισχυρίστηκε ότι αποτέλεσε «πρώτη φορά Αριστερά», ενώ σχημάτισε κυβέρνηση με τις ψήφους ακροδεξιού εταίρου αποτελούμενου από συκοφάντες και διώκτες του Παπανδρέου. Οπως λέει, δεν αναγνωρίζει στην Κουμουνδούρου την κατοχή κάποιας θαυματουργής «Κολυμβήθρας του Σιλωάμ» όπου καθαγιάζονται ως «αριστερά» πρόσωπα και πολιτικές. Ο Νίκος Κωνσταντόπουλος, πρώην πρόεδρος του Συνασπισµού, αλλά και συνιδρυτής του ΠΑΣΟΚ, από το οποίο διεγράφη το 1976, έχει ταυτιστεί στη µνήµη µέρους του παραδοσιακού ακροατηρίου του ΠΑΣΟΚ µε τον ρόλο του κατηγόρου του Ανδρέα στο Ειδικό ∆ικαστήριο.
Λαθρεμπόριο
Ο ίδιος εκφράζεται όμως σήμερα με πολύ οξύ τρόπο για τις προσπάθειες πολιτικής εκμετάλλευσης του ιστορικού ηγέτη. «Δυστυχώς, γύρω από πρόσωπα που σημάδεψαν τη νεότερη πολιτική μας ιστορία διεξάγεται ένα ασταμάτητο λειψανεμπόριο», λέει στην «Κ». «Επιδίδονται σε αυτό το λειψανεμπόριο λαθρέμποροι πολιτικών πρωτοβουλιών και λαθροθήρες εντυπώσεων. Οσοι επιχειρούν να αντιγράψουν ιστορικά πρόσωπα δεν είναι καν πολιτικοί φακίρηδες, είναι πολιτικοί κλόουν». Ο Κωνσταντόπουλος κυρίως τονίζει τις σαφείς διαφορές του Παπανδρέου με την Αριστερά. «Ο Τσίπρας επιχειρεί να πλαστογραφήσει την Ιστορία. Ο Ανδρέας είχε έναν κατεξοχήν διμέτωπο αγώνα με την Αριστερά και με τη Δεξιά. Πολιτικά, ιδεολογικά, εκλογικά, ήταν ανταγωνιστική η σχέση του με την Αριστερά. Ο Ανδρέας και οι συν αυτώ από τη μια πλευρά και οι αριστεροί από την άλλη έμοιαζαν με γείτονες που ερίζουν. Εριζαν για τη νομή της ευρύτερης εκλογικής πελατείας».
Οταν ο Κωνσταντόπουλος έγινε πρόεδρος του Συνασπισμού το 1993, ο Ανδρέας Παπανδρέου θεώρησε ότι μπορεί να αποκαταστήσει τη σχέση του με την Αριστερά και πράγματι, έπειτα από συνομιλίες, οργάνωσαν την από κοινού κάθοδο του ΠΑΣΟΚ με τον Συνασπισμό στις νομαρχιακές εκλογές του 1994. Αυτό, όμως, όπως τονίζει ο Κωνσταντόπουλος, δεν τον έκανε «κομμάτι της Αριστεράς».
Δεν κληρονομείται
Ο ομότιμος καθηγητής Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ, Τάσος Γιαννίτσης, ο οποίος υπήρξε επικεφαλής του Οικονομικού Γραφείου του Ανδρέα Παπανδρέου (1994-1996) και του Κώστα Σημίτη (1996-2000) και στη συνέχεια υπουργός Εργασίας και Εξωτερικών στις κυβερνήσεις Σημίτη, αποδέχεται τη διακριτή θέση του Παπανδρέου στην Ιστορία λέγοντας ότι «με τη μαχητικότητά του, το ιδεολογικό του οπλοστάσιο, τους αγώνες του και τη συμβολή του για την υπέρβαση των πολιτικών διχονοιών και των βαθιών ρηγμάτων της κοινωνίας μας, ακόμη και με τα λάθη του, εξέφρασε με ιδιαίτερο τρόπο κοινωνικές προσδοκίες και συναισθήματα δεκαετιών». Ωστόσο, θεωρεί ότι ο Ανδρέας δεν ήταν ο μοναδικός ηγέτης που σφράγισε την εποχή μας, ενώ υπαινίσσεται ότι το έργο μιας ιστορικής προσωπικότητας δεν μπορεί να γίνει σημαία για την εξυπηρέτηση τρεχουσών πολιτικών αναγκών. «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Κώστας Σημίτης είναι οι τρεις εμβληματικοί πρωθυπουργοί της μεταπολίτευσης. Τους οφείλουμε σεβασμό για όσα άφησαν. Παραφράζοντας τον Ανδρέα Παπανδρέου, θα έλεγα ότι το έργο και η προσφορά καθενός τους δεν μπορεί να τεμαχίζεται, δεν χαρίζεται και δεν κληρονομείται. Ανήκει στον ελληνικό λαό και στην Ιστορία μας».
Χωρίς εισπηδήσεις
Ο πρώην υπουργός Παιδείας, βουλευτής και υποψήφιος του ΣΥΡΙΖΑ στην Α΄ Αθηνών, Νίκος Φίλης, διακρίνει τα θετικά και τα αρνητικά της πολιτικής Παπανδρέου: «Ο Ανδρέας Παπανδρέου στις συνθήκες της μεταπολίτευσης ριζοσπαστικοποίησε το Κέντρο, δημιούργησε το ΠΑΣΟΚ και εξέφρασε το αίτημα για την ισότιμη έκφραση στην κοινωνία εκατομμυρίων συμπολιτών μας αποκλεισμένων από το μετεμφυλιακό κράτος της Δεξιάς». Παράλληλα, ο Φίλης αναφέρεται σε παθογένειες, όπως ο λαϊκισμός, ο αρχηγισμός και η λαφυραγώγηση του κράτους, που σε συνδυασμό με τη «νεοφιλελεύθερη μετάλλαξη της συντηρητικής παράταξης», οδήγησαν στην ηθική, πολιτική και οικονομική χρεοκοπία και τα μνημόνια. «Σε αυτή την καμπή, το κενό εκπροσώπησης των λαϊκών στρωμάτων και των ηττημένων της χρεοκοπίας, ανέλαβαν να καλύψουν ο ΣΥΡΙΖΑ και ο Αλέξης Τσίπρας, που αποτέλεσαν ανάχωμα στην ακροδεξιά υποτροπή και εξέφρασαν την ελπίδα μιας νέας δημοκρατικής και ριζοσπαστικής τομής. Αυτή η ελπίδα μέσα σε ένα ριζικά διαφορετικό διεθνές και εσωτερικό σκηνικό παραμένει επίκαιρη». Παράλληλα, όμως, ο Φίλης τονίζει τις σαφείς διαχωριστικές γραμμές που χωρίζουν την Αριστερά από την παπανδρεϊκή Κεντροαριστερά.
«Η Ανανεωτική Ριζοσπαστική Αριστερά έχει τις δικές της αξίες και τη δική της ιστορία σε παράλληλη πορεία, διάλογο και αντιπαράθεση με τις ιστορίες της Δεξιάς, του Κέντρου και της δογματικής Αριστεράς. Εχει τις δικές της ηγετικές μορφές και ένα πλήθος απλών αγωνιστών. Η ιδεολογική αυτονομία της επιτρέπει με αυτοπεποίθηση να ανανεώνει διαρκώς την ιδιαίτερη και αυτόνομη ταυτότητά της, να διευρύνεται και να εκπροσωπεί τις ανάγκες πλατιών λαϊκών στρωμάτων, να προχωρεί στον αναγκαίο ιστορικό αναστοχασμό χωρίς να μειώνει τους αντιπάλους της, αλλά και χωρίς να επιχειρεί εισπηδήσεις στην ιστορία άλλων χώρων».
