Του Παναγιώτη Χριστιά
Στις «Λογικές έρευνές» του (1900-1901), ο Edmund Husserl εξέτασε πώς μπορούμε να διακρίνουμε τα αντικείμενα που είναι «αληθινά», που είναι δηλαδή «πραγματικά» αντικείμενα, από κάθε λογής ψευδο-αντικειμένα, παρενέργειες ή προϊόντα ιδεολογικής στόχευσης. Αναφερόμενος στον Bolzano, ο Husserl θέτει και πάλι το πρόβλημα των αναπαραστάσεων χωρίς αντικείμενο, όπως ένα «στρογγυλό τετράγωνο». Το πρόβλημα αυτό ο Γερμανός φιλόσοφος το επεκτείνει στα φανταστικά αντικείμενα της μυθολογίας και στους φανταστικούς αριθμούς, εφόσον ο φανταστικός αριθμός είναι ένας αριθμός στον οποίο δεν αντιστοιχεί κανένα σημείο αναφοράς.
Εν ολίγοις, η λύση σε αυτό το πρόβλημα έγκειται στη διάκριση μεταξύ του νοήματος ή της σημασίας ενός ονόματος, του αντικειμένου που προσδιορίζει και της αναπαράστασης του αντικειμένου. Το «στρογγυλό τετράγωνο» ή το «βουνό από χρυσό» είναι δύο εκφράσεις στις οποίες δεν αντιστοιχεί κανένα αντικείμενο, με αποτέλεσμα το νόημα της έκφρασης να συγχέεται με το αντικείμενο που προσδιορίζει ή τις σημασιολογικές προεκτάσεις του. Τα φανταστικά όντα υφίστανται ως αναπαραστάσεις, υπάρχουν δηλαδή μόνο στο μυαλό κάποιου ανθρώπινου υποκειμένου.
Για παράδειγμα οι Κένταυροι, μυθικός συνδυασμός έλλογων και ά-λογων όντων, υπάρχουν μόνο στον αρχαίο ελληνικό «κόσμο». Το να ψάχνει κανείς Κενταύρους είναι αποτέλεσμα σύγχυσης, που προέρχεται από το λογικό σφάλμα να θεωρεί κάποιος ότι, επειδή κάτι υπάρχει ως αναπαράσταση, στη φαντασία ενός καλλιτέχνη, ενός ποιητή ή ενός λαού, υπάρχει και ως πραγματικό αντικείμενο. Θα μπορούσε βέβαια να ισχυριστεί κανείς ότι δεν είναι αδύνατο να ανακαλυφθεί ένα χρυσό βουνό. Εν πάση περιπτώσει, δεν το απαγορεύουν οι νόμοι της φυσικής. Αλλά και για τους Κενταύρους θα μπορούσε να τεθεί το ίδιο ερώτημα: γιατί να μην υπάρχει κάποιος γενετικός συνδυασμός ανθρώπου και αλόγου; Αυτός βέβαια που ψάχνει Κενταύρους απλώς δεν κατανοεί τη σημασία του «Κενταύρου», τον αδύνατο συνδυασμό ανάμεσα σε ένα έλλογο και σε ένα άλογο ον: ένα ον είτε μπορεί να αποκτήσει μαθηματική και λογοτεχνική παιδεία είτε δεν μπορεί. Δεν δύναται να είναι την ίδια στιγμή έλλογο και άλογο. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αποφύγουν το «πράσσειν άλογα», αλλά ότι τα άλογα δεν θα διαβάσουν ποτέ Όμηρο ή Balzac. Το ίδιο ισχύει για το «στρογγυλό τετράγωνο»: είναι εξ ορισμού αδύνατο να βρεθεί στρογγυλό τετράγωνο, επομένως το μόνο νόημα ενός «στρογγυλού τετραγώνου» είναι η αδυνατότητα τετραγωνισμού του κύκλου.
Μετά από αυτές τις ασκήσεις λογικής, γεννιέται το ερώτημα αν το όνομα «ακροκεντρώος» αντιστοιχεί σε κάποιο πραγματικό αντικείμενο, αν υπάρχει μόνο στο μυαλό και τη φαντασιακή μυθοπλασία των συγκεκριμένων κομματικών ομάδων που το προωθούν ή αν έχει κάποια σημασία και ποιο θα μπορούσε να είναι το νόημά του. Η λογική επιβάλλει τα άκρα και το κέντρο να είναι έννοιες αντίθετες, ακόμη και αν εφαρμοστούν σε πεδία όπως η ηθική και η πολιτική.
Για όλα τα ανθρώπινα πάθη, λέει ο Αριστοτέλης, μπορεί κανείς να διακρίνει την υπερβολή (το πλείον), την έλλειψη (το έλαττον) ή τη σωστή δόση (το ίσον). Στα Ηθικά Ευδήμεια παρουσιάζει μάλιστα έναν πίνακα όπου απαριθμεί έναν ορισμένο αριθμό ανθρώπινων παθών, σημειώνοντας τα δύο άκρα και τον μεσαίο όρο. Για παράδειγμα, ο Αριστοτέλης τοποθετεί το θάρρος (ανδρεία) μεταξύ της θρασύτητας και της δειλίας. Στα Ηθικά Νικομάχεια παίρνει ένα κυρίως πολιτικό πάθος: την οργή (το οργισθήναι). Είτε κάποιος είναι υπερβολικά επιρρεπής (υπερβολή) στον θυμό, αν είναι χολερικός, είτε είναι πολύ απρόθυμος (έλλειψις) να θυμώσει με την αδικία και βρίσκεται στην πλευρά της κακίας. Αν στέκεται στη μέση (μεσότης), τότε είναι ενάρετος. Τι είναι η αρετή, διερωτάται ο Αριστοτέλης, για να απαντήσει: «Επομένως, η αρετή είναι ένα είδος μέσου, αφού στοχεύει σε αυτό που είναι ενδιάμεσο» (1106b27-28). Επομένως, σύμφωνα και με τον Αριστοτέλη, σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ταυτιστεί το πολιτικό κέντρο, ο μεσαίος χώρος, με τα πολιτικά άκρα. Άρα, και όσον αφορά την πολιτική, ο όρος «ακροκεντρώος» είναι λογική αντίφαση. Εξ ορισμού δεν μπορεί να υπάρχει εξωτερικό αντικείμενο που να αντιστοιχεί στο όνομα «ακροκεντρώος». Οι πρεσβευτές του μεσαίου χώρου, όσο κι αν εμμένουν πεισματικά στη μεσότητα και την αρετή στις πολιτικές τους κρίσεις, είναι κεντρώοι και όχι ακραίοι.
Η λέξη «ακροκεντρώος» όμως έχει και μια άλλη σημασία: υποδηλώνει τον «κόσμο» όσων πρόσκεινται στα ιδεολογικά άκρα. Στον κόσμο αυτό λοιπόν υπάρχουν μόνο άκρα. Καμία μεσότητα δεν γίνεται κατανοητή, κανένα μέτρο αντιληπτό. Υπάρχουν μόνο Κένταυροι και στρογγυλά τετράγωνα. Ο Βρετανός ιστορικός Eric Hobsbawm είχε αποκαλέσει τον εικοστό αιώνα «αιώνα των άκρων». Ο εικοστός αιώνας όμως ανέδειξε έναν ευρύ κυρίαρχο μεσαίο χώρο που για δεκαετίες εκτεινόταν από τη φιλελεύθερη κεντροδεξιά έως τη σοσιαλδημοκρατία, έχοντας αποκλείσει τα πολιτικά άκρα από τη λαϊκή αντιπροσώπευση. Αντίθετα ο εικοστός πρώτος αιώνας φαίνεται να προσπαθεί να εξαφανίσει όχι μόνο την πραγματικότητα αλλά ακόμη και την έννοια του πολιτικού κέντρου, το οποίο στον κόσμο των άκρων γίνεται κατανοητό ως ένα ακόμη άκρο. Ο σχηματισμός του όρου «ακροκεντρώος» στη μάχη κατά του πολιτικού κέντρου μόνο ιδεολογική τύφλωση ενάντια στη λογική δείχνει, απώλεια του κοινού νου και έκπτωση των αξιών που ο λόγος πρεσβεύει, του μέτρου δηλαδή και της αρετής. Αλλά όσο κι αν επιμένουν ο Husserl και ο Αριστοτέλης, οι ασκήσεις λογικής τους δεν μπορούν να εμποδίσουν τα κομματικά άκρα να χρησιμοποιούν τον όρο «ακροκεντρώος» για να προωθήσουν τη ρητορική της μισαλλοδοξίας τους.
