Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Αισθάνομαι ότι αντιπροσωπεύει τους υπαρξιακούς προβληματισμούς του καθενός μας. Το έργο είναι μια αναζήτηση προς τα μέσα, προς τον εαυτό και επομένως προς όλο αυτό που δεν ξέρουμε για την ύπαρξή μας» λέει η σκηνοθέτρια Μαρία Κυριάκου, η οποία σκηνοθετεί στον ΘΟΚ τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή. Η Μαρία Κυριάκου αναφέρει στην «Κ» ότι διαβάζοντας το έργο αισθάνθηκε ότι την αφορά: «Το αισθάνθηκα πολύ σύγχρονο, επειδή αυτό που πραγματεύεται μας απασχολεί το ίδιο έντονα και σήμερα». Η σκηνοθέτρια λέει πως βασική της έγνοια ήταν να καταφέρει να μεταφέρει στο κοινό αυτόν τον υπέροχο ποιητικό λόγο, που τη συγκίνησε βαθιά. «Ήταν το πρώτο πράγμα που είπα στην ομάδα, την πρώτη μέρα προβών. Ήθελα να είναι μια παράσταση άμεση και επικοινωνιακή» λέει χαρακτηριστικά.
–Μαρία επέλεξες συνειδητά ένα δύσκολο έργο, ποιο στοιχείο του σε κάνει να θες να το ανακαλύψεις καλύτερα;
–Κατ’ αρχή να πω ότι δεν θεωρώ ότι αν επέλεγα «Αντιγόνη» ή «Βάκχες» θα ήταν ευκολότερο. Οπότε από τη στιγμή που είπα ναι στο να αναμετρηθώ με το αρχαίο δράμα για πρώτη φορά, οποιοδήποτε έργο και να επέλεγα θα ήταν πρόκληση για μένα. Επέλεξα αυτό το έργο, διότι διαβάζοντάς το ξανά, αισθάνθηκα ότι με αφορά. Το αισθάνθηκα πολύ σύγχρονο, επειδή αυτό που πραγματεύεται μας απασχολεί το ίδιο έντονα και σήμερα. Επίσης με μάγεψε αυτή η μετάφραση του Βολανάκη, που όσο τη διάβαζα, τόσο έπαιρνε τη σκέψη μου παρακάτω κι αυτό όταν μου συμβαίνει, δεν μπορώ να το αγνοήσω.
–Έβαλες κάποιο στοίχημα με τον εαυτό σου, όταν ξεκίνησες να το μελετάς;
Η ζωή είναι μια περιπλάνηση, ένα ταξίδι, ένας δρόμος που ανά πάσα στιγμή δύναται να αλλάξει. Το σημαντικό είναι η αναζήτηση
–Η βασική μου έγνοια ήταν να καταφέρω να μεταφέρω στο κοινό αυτόν τον υπέροχο ποιητικό λόγο, που εμένα με συγκίνησε βαθιά. Ήταν το πρώτο πράγμα που είπα στην ομάδα, την πρώτη μέρα προβών. Ήθελα να είναι μια παράσταση άμεση και επικοινωνιακή. Να μην τη δει ο θεατής αποστασιοποιημένα, σαν κάτι που να μην τον αφορά. Πέρα απ’ αυτό, το στοίχημα κάθε φορά που σκηνοθετώ είναι το ίδιο. Να σεβαστώ το κείμενο που έχω στα χέρια μου, να μελετήσω και να προετοιμαστώ όσο το δυνατόν καλύτερα πριν αρχίσω τις πρόβες, και να επικοινωνήσω τις σκέψεις μου όσο καλύτερα μπορώ με τους συνεργάτες μου. Έπειτα να μπω στην πρόβα και να είμαι όσο ανοιχτή γίνεται στο να αφουγκραστώ την ομάδα και μαζί να καταλήξουμε στην παράσταση.
–Ο Οιδίποδας πώς λειτουργεί καθαρτικά, τι πιστεύεις πως θα αντιπροσώπευε σήμερα;
–Αισθάνομαι ότι αντιπροσωπεύει τους υπαρξιακούς προβληματισμούς του καθενός μας. Το έργο είναι μια αναζήτηση προς τα μέσα, προς τον εαυτό και επομένως προς όλο αυτό που δεν ξέρουμε για την ύπαρξή μας. Για το από που προερχόμαστε, για τη σχέση μας με το μεταφυσικό, για τη σχέση μας με τη φύση και για τον αγώνα μας να το παλεύουμε μέχρι τέλους, άσχετα αν η μοίρα μας είναι προκαθορισμένη. Με αυτό ταυτίστηκα διαβάζοντας το έργο και αυτό είναι που πιστεύω το καθιστά σπουδαίο. Αγγίζει τα πιο βαθιά ερωτήματά μας για την ανθρώπινη ύπαρξη.
–Γιατί είναι κατά τη γνώμη σου σπουδαίος ήρωας ο Οιδίποδας;
–Είναι σπουδαίος γιατί ενώ έλαβε ένα χρησμό που προκαθόριζε τη μοίρα του, εντούτοις αποφάσισε να πάρει τη ζωή του στα χέρια του κι έκανε ότι περνούσε απ’ το χέρι του για να αλλάξει την πορεία της. Αυτοεξορίστηκε από την Κόρινθο, έσωσε τη Θήβα από τη Σφίγγα, χρησιμοποιώντας τη δύναμη του μυαλού του και έκανε ό,τι μπορούσε για να τη σώσει ξανά από τον λοιμό. Κι ενώ αναζητώντας το μίασμα, όλα τα στοιχεία έδειχναν εναντίον του, εντούτοις δεν σταμάτησε ποτέ να ψάχνει, μέχρι να ανακαλύψει ποιος πραγματικά είναι και ν’ αυτοεξοριστεί ξανά για χάρη της πόλης του.
–Πόσο μεγάλη είναι η πτώση του Οιδίποδα... ο πάσι κλεινός καλούμενος έως τον κάκιστο άνδρα; Μπορούμε άραγε να ξεφύγουμε από τη μοίρα μας οι άνθρωποι;
–Το σπουδαίο δεν είναι αν μπορούμε να ξεφύγουμε από τη μοίρα μας, αλλά η προσπάθειά μας να συνεχίζουμε. Γεννιόμαστε με μόνο δεδομένο στη ζωή μας ότι θα πεθάνουμε. Εν τούτοις δεν καθόμαστε άπραγοι και περιμένουμε τον θάνατο! Η ζωή είναι μια περιπλάνηση, ένα ταξίδι, ένας δρόμος που ανά πάσα στιγμή δύναται να αλλάξει. Το σημαντικό είναι η αναζήτηση. Την ώρα που πρόκειται να αυτοτυφλωθεί, λέει ο Οιδίποδας «τώρα όλα ολόλαμπρα στο φως». Όλο το έργο είναι η πορεία του προς τη γνώση. Τυφλώνεται γιατί έχει πια μάθει, έχει πια «δει» τον εαυτό του. Και εν τουτοις δεν αυτοκτονεί, πράττει το δυσκολότερο, αυτοτυφλώνεται και αυτοεξορίζεται. Αυτό είναι για μένα το μεγαλείο του και η τραγικότητά του. Γι’ αυτό είναι σπουδαίος τραγικός ήρωας. Και γι’ αυτό μας συγκινεί.
–Πιστεύεις πως η τραγωδία αυτή έχει σωτηριολογικά στοιχεία; Ο Οιδίποδας αυτοτυφλώνεται μόνο για τα δικά του ατοπήματα ή συμβολίζει κάτι μεγαλύτερο;
–Το ανέφερα και πιο πριν. Ο Οιδίποδας δεν σταματά ποτέ να έχει την ευθύνη της πόλης του. Στην αρχή του έργου καθορίζεται κυρίως από την πολιτική του ταυτότητα. Ως επελεγμένος ηγεμόνας της Θήβας μιλάει στον λαό του ως συμπάσχων με τα δεινά τους και κάνει ό,τι μπορεί για να βοηθήσει την πόλη του. Η αναζήτησή του για τη σωτηρία της πόλης ταυτίζεται στην πορεία με την αναζήτηση της δικής του ταυτότητας. Έτσι ο Σοφοκλής πολύ έντεχνα ταυτίζει την πολιτική ταυτότητα με τη φυσική ταυτότητα του ήρωα και μ’ αυτό τον τρόπο δίνει ένα ισχυρό πολιτικό μήνυμα. Ο Οιδίποδας, ανακαλύπτοντας τον εαυτό του, και αναγνωρίζοντας την ευθύνη που έχει απέναντι στην πόλη του, αυτοεξορίζεται, άσχετα αν όλα έγιναν εν αγνοία του.
Το θέατρο είναι συνώνυμο με το ρίσκο
«Δεν έχω κάνει κάτι για να εκσυγχρονίσω παραστασιακά το έργο. Η μεγαλύτερή μου έγνοια ήταν να ακουστεί καθαρά ο λόγος και να προσπαθήσω να μεταφέρω αυτά τα πυκνά νοήματα του έργου στους θεατές»
–Μπορούμε να μιλάμε για συχώρεση σε παρόμοια μεγάλα εγκλήματα ή αμαρτήματα; Ποιες ήταν, αν υπήρξαν, οι «επικαιροποιήσεις» που έκανες στο έργο;
–Νομίζω είναι δύσκολο να μιλάμε με ρεαλιστικούς όρους για το αρχαίο δράμα, οπότε δεν μπορώ να απαντήσω για θέματα συγχώρεσης σε παρόμοια μεγάλα εγκλήματα ή αμαρτήματα, γιατί πιστεύω ότι όλα όσα γίνονται στο έργο απαντούν σε συμβολισμούς μεγαλύτερους από αυτό που λέμε ρεαλιστική συνθήκη. Επίσης, ο όρος επικαιροποίηση με μπερδεύει λίγο. Για να απαντήσω όμως σε αυτό που πιστεύω ότι αναφέρεσαι, δεν έχω κάνει κάτι για να εκσυγχρονίσω παραστασιακά το έργο. Όπως ανέφερα και πιο πριν, η μεγαλύτερή μου έγνοια ήταν να ακουστεί καθαρά ο λόγος και να προσπαθήσω να μεταφέρω αυτά τα πυκνά νοήματα του έργου στους θεατές. Το σκηνικό μας έχει πολλούς συμβολισμούς αλλά ταυτόχρονα είναι οργανικό μέσα στον χώρο. Τα στοιχεία του παραπέμπουν στη φύση, το χώμα και οι πέτρες είναι στοιχεία που μας συνδέουν με την αρχαιότητα και ταυτόχρονα συμβολίζουν την ανασκαφή, ο κύκλος συμβολίζει τον κύκλο της ζωής αλλά ταυτόχρονα και τον εγκλεισμό σε μια αέναη πορεία, όπως είναι η φύση του ανθρώπου. Τα κοστούμια προσπαθήσαμε να έχουν ένα διαχρονικό χαρακτήρα, να μην καθορίζουν μιαν εποχή συγκεκριμένη, η μουσική είναι μεν πολύ σύγχρονη αλλά τόσο βαθιά που αισθάνεσαι ότι βγαίνει από τα έγκατα της γης. Ένα ανοικειο βουητό που το αισθάνεσαι αλλά δεν μπορείς να το καθορίσεις ακριβώς. Η κίνηση θέλαμε να είναι φυσική, αβίαστη, χωρίς χορογραφία συγκεκριμένη, αλλά να δίνει την αίσθηση μιας ομάδας στον Χορό. Όλα αυτά συντέλεσαν την εικόνα της παράστασης που θα δείτε.
–Αισθάνεσαι ότι πήρες ένα μεγάλο ρίσκο, σκηνοθετώντας τον Οιδίποδα;
–Το να κάνεις θέατρο είναι συνώνυμο με το ρίσκο. Πάντα προσπαθούμε να πάμε εκεί που μας οδηγει το ένστικτό μας, μαζί με την ομάδα που επιλέγουμε να δουλέψουμε. Κάποτε αυτό πετυχαίνει στο να επικοινωνήσει με το κοινό και κάποτε όχι. Σημασία όμως είναι ότι επιλέγουμε πάντα το ρίσκο και προχωράμε μπροστά, κρατώντας την εμπειρία της κάθε συνάντησης. Εμένα αυτή η συνάντηση μου άφησε πολλά και είμαι ευγνώμων που μου δόθηκε αυτή η ευκαιρία.
Πληροφορίες
«Οιδίπους Τύραννος», Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία Μαρίας Κυριάκου. Παραστάσεις: Λευκωσία 21 και 22 Ιουλίου, Αμφιθέατρο Μακαρίου Γ΄ (Σχολή Τυφλών) και στη Δερύνεια 29 Ιουλίου, Δημοτικό Αμφιθέατρο Δερύνειας. Έναρξη παραστάσεων: 9:00 μ.μ.
