Το ανθρώπινο σώμα ως δυναμικό δημιούργημα

«Ο χορός για μένα είναι ένας διάλογος μεταξύ κινούμενου σώματος και χώρου, υλικής υπόστασης και νοήματος, μνήμης και επιθυμίας. Διακρίνεται από μια εσωτερική αλήθεια, είναι μια αρχαία γλώσσα, που δεν λέει εύκολα ψέματα» λέει ο χορογράφος Παναγιώτης Τοφή, ο οποίος με την καινούργια του χορογραφική δημιουργία «Body of Mine» αναρωτιέται αν τελικά το σώμα μας μας ανήκει: «Από τη μία μας ανήκει, ορίζουμε τον εαυτό μας μέσω αυτού και απ’ την άλλη το παρατηρούμε ν’ αλλάζει δίχως να το προλαβαίνουμε». Ο Παναγιώτης στη δουλειά του αυτή αλλά και στην έρευνά του γενικότερα όσο αφορά το κινησιολογικό μέρος αντιμετωπίζει, όπως μού λέει το σώμα σαν ένα σύνολο από μέλη, τα οποία κάποιες φορές λειτουργούν αυτόνομα και άλλες σε συνδυασμό με το υπόλοιπο σώμα.

–Παναγιώτη, το ανθρώπινο σώμα και η ανατομία του στο επίκεντρο της νέας σου δουλειάς, τι σε μαγεύει στην ανθρώπινη κίνηση;
–Στην ανθρώπινη κίνηση μ’ ενθουσιάζει το γεγονός ότι ο φορέας της, δηλαδή το σώμα, αποτελεί παράλληλα και τον εαυτό. Κατ’ επέκταση με συγκινεί η εκφραστικότητα στην ανθρώπινη κίνηση και η διαφορετικότητα αυτής ανάλογα της αναγκαιότητας που υπάρχει για να εκδηλωθεί ένα συναίσθημα, η ένταση με την οποία εξωτερικεύεται, όπως και η ανατομία του συγκεκριμένου σώματος, μέσω του οποίου γίνεται αντιληπτό το συναίσθημα αυτό. Με ελκύει το πόσο άμεσα γίνεται κατανοητή η πρόθεση και η ανάγκη ενός ατόμου παρακολουθώντας την κίνηση του σώματος του και με συγκινεί το μέγεθος της αλήθειας που φέρει τελικά το ανθρώπινο σώμα. Ως δημιουργό με συναρπάζει η πιθανότητα που προσφέρει η επεξεργασία αυτής της οργανικής κίνησης προς τη δημιουργία ενός καινούργιου λεξιλογίου, το οποίο ξεφεύγει από την καθημερινότητα και μπορεί να δημιουργήσει νέους κώδικες επικοινωνίας δίχως να χαθεί η αυθεντικότητα της αρχικής πρόθεσης και συναισθήματος.

–Το σώμα σταματάει να ζει, όταν δεν κινείται;
–Αντιλαμβάνομαι το σώμα σαν ένα σύνολο χορογραφημένων λειτουργιών μέσω διαφόρων ζωντανών και σχετικά αυτόνομων συστημάτων. Ακόμη και στο νεκρό σώμα η κίνηση δεν σταματάει απόλυτα, παύει να είναι ναι μεν εκούσια αλλά υπάρχει και προκύπτει από το γεγονός ότι η ενέργεια αλλάζει μορφή, αλλά ποτέ δεν παύει. Αυτή η κατηγοριοποίηση της κίνησης σε εκούσια και ακούσια με ενδιαφέρει πολύ και αποτελεί μέρος του πυρήνα της έρευνας στη νέα μου χορογραφική δουλειά. Το κατά πόσον η κίνηση του σώματος δηλαδή προκύπτει μετά από συνειδητή απόφαση και εγκεφαλική οδηγία, εάν εκτελεί κινήσεις, ακολουθώντας εξωτερικές ενέργειες και εάν οι κινήσεις του είναι μια προαποφασισμένη μάταιη χορογραφία. Με αυτό το σκεπτικό βάζω την αυτονομία σαν βασικό ερώτημα στην έρευνά μου, δίχως να στοχεύω σε κάποια καθαρή απάντηση μέσω του έργου «Body Of Mine».

–Πώς απεγκλωβίζεις ένα συναίσθημα από το σώμα ή πώς καταφέρνεις να το εκφράσεις;
–Πιστεύω μέσω κίνησης, λόγου ή… με τα μάτια. Θα ήθελα εδώ να πω «απλά» με τα μάτια, αλλά δυστυχώς αρκετοί από εμάς δεν επιτρέπουμε καν αυτό. Φοβάμαι έχουμε οδηγηθεί –και χρησιμοποιώ παθητική, γιατί μάλλον αυτό ισχύει– σε μια καθημερινότητα από vision boards, one year και five year plans και αφήσαμε πίσω τον αυθεντικό εαυτό μας και κατ’ επέκταση το σώμα. Και για να είμαι πιο συγκεκριμένος, λέγοντας «εαυτός» αναφέρομαι αυτόματα και στα σύνολα από μνήμες, βιώματα, ανάγκες και συναισθήματα. Νομίζω στην απεγνωσμένη και απαραίτητη προσπάθειά μας να προχωρήσουμε καταλήγουμε να τρέχουμε μακριά από εμάς τους ίδιους. Αφήνοντας άκλαυτα, στοιβαγμένα δάκρυα στο πίσω μέρος των ματιών μας και κάποια χαμόγελα παρατημένα κάπου εκεί στο στήθος.

–Ποια κινησιολογικά στοιχεία κυριαρχούν στη δουλειά σου αυτή;
–Στη δουλειά αυτή αλλά και στην έρευνά μου όσο αφορά το κινησιολογικό μέρος αντιμετωπίζω το σώμα σαν ένα σύνολο από μέλη, τα οποία κάποιες φορές λειτουργούν αυτόνομα κι άλλες σε συνδυασμό με το υπόλοιπο σώμα. Στο συγκεκριμένο έργο κυριαρχεί η ποιητική αργή κίνηση σε αντίθεση με γρήγορες, απότομες, αθλητικές αλλαγές, η αυξομείωση της έντασης με την οποία η βαρύτητα ελκύει τα σώματα, και η ιδιαίτερη έμφαση στα χέρια και τις επιφάνειες του προσώπου.

«Δίχως να υπάρξει ρεαλιστική αφηγηματικότητα, το έργο μετασχηματίζεται σε μια πρόσκληση σ’ ένα ταξίδι απουσίας
και απόσυρσης με ισχυρά ερωτηματικά και συνειδητοποιήσεις».

–Πώς οι τέσσερις ερμηνεύτριες/χορεύτριες ορίζουν το χορογραφικό σου σύνολο;
–Με τις τρεις χορεύτριες ερμηνεύτριες, τις Μάγδα Αργυρίδου, Βίκυ Κάλλα και Αλεξία Νικολάου έχουμε εστιάσει περισσότερο στην κίνηση και τη σχέση αυτής μεταξύ τους. Παρουσιάζονται στο έργο σαν μια κοινότητα σωμάτων, τα οποία σταδιακά αποκτούν πρόθεση σ’ ένα ιδιαίτερο χωροχρόνο στον οποίο η αυτονομία είναι πιθανόν μη υπαρκτή. Η ηθοποιός ερμηνεύτρια Βασιλική Κυπραίου φαίνεται να έχει βρεθεί απότομα σε αυτό τον χωροχρόνο στον οποίο δεν ανήκει ακόμη, αλλά ίσως και να έχει δημιουργήσει. Μέσω του λόγου μάς αποκαλύπτει σταδιακά πως βρίσκεται σ’ ένα έρεβος. Τα τέσσερα σώματα συναντιούνται στον χώρο, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο αν βρίσκονται και στον ίδιο χρόνο. Δίχως να υπάρξει ρεαλιστική αφηγηματικότητα, το έργο μετασχηματίζεται σε μια πρόσκληση σ’ ένα ταξίδι απουσίας και απόσυρσης με ισχυρά ερωτηματικά και συνειδητοποιήσεις.

–Body of Mine... Μπορεί το σώμα να μη μας ανήκει, σε συνθήκες πάντα ομαλές…;
–Αυτό είναι ακριβώς και το δικό μου ερώτημα μέσα από το έργο αυτό δίχως να έχω να δώσω κάποια απάντηση. Παρατηρώντας τον εαυτό μου νιώθω πως μεγαλώνοντας έχω αρχίσει ν’ αντιλαμβάνομαι πως το σώμα μοιάζει κάποιες φορές σαν ένα ξένος, αυτόνομος, ζωντανός οργανισμός ο οποίος συχνά προχωρά και ωριμάζει, αλλάζει ερήμην μας, μ’ έναν πραγματικά οξύμωρο τρόπο. Από τη μία μας ανήκει, ορίζουμε τον εαυτό μας μέσω αυτού και απ’ την άλλη το παρατηρούμε ν’ αλλάζει δίχως να το προλαβαίνουμε. Ζούμε καθημερινά μ’ ένα αρχείο από μνήμες, βιώματα, ανεκπλήρωτες επιθυμίες, τραύματα, ανάγκες, συναντήσεις και αποχαιρετισμούς. Μοιάζει να είναι ένας μοναχικός μάρτυρας των όσων βιώνουμε και είναι πάντοτε εκεί, παρόν, δίχως να ξέρουμε όμως μέχρι πότε.
Ένα επιπλέον ερώτημα που θέτω είναι το τι χορογραφεί τελικά το σώμα, τι και με ποιο τρόπο το οδηγεί να κινηθεί στον χώρο; Υπάρχει ειλικρινής πρόθεση ή είναι τελικά ένα προγραμματισμένο ανδρείκελο, το οποίο υπακούει σε εξωτερικές οδηγίες άλλων; Διαφέρει τελικά από ένα άψυχο αντικείμενο; Έχει τελικά αυτονομία; Και αν τελικά έχουμε χάσει την ουσιαστική επαφή μαζί του, την ειλικρινή σχέση μαζί του και δεν το μοιραζόμαστε, δεν του επιτρέπουμε να βιώσει τα φωτεινά πράγματα που υπάρχουν ως μέρος αυτής της ζωής, κι αν δεν έχει ακόμη νοσήσει, πώς μπορούμε ν’ αλλάξουμε αυτή τη σχέση τώρα, σήμερα, όσο έχουμε ακόμη χρόνο;

«Νομίζω στην απεγνωσμένη και απαραίτητη προσπάθειά μας να προχωρήσουμε καταλήγουμε να τρέχουμε μακριά από εμάς τους ίδιους. Αφήνοντας άκλαυτα, στοιβαγμένα δάκρυα στο πίσω μέρος των ματιών μας και κάποια χαμόγελα παρατημένα κάπου εκεί στο στήθος» 

–Ποιες δυνάμεις του σώματος και της κίνησης θέλεις να πυροδοτήσεις με το εικαστικό ταξίδι που σχεδίασες; Τα σώματα των ερμηνευτριών σου λειτουργούν ως δρώντα υποκείμενα ή απλώς περιγράφονται ως αντικείμενα;
–Μέσα από αυτό το ταξίδι με απασχολεί μέσω των τεσσάρων ερμηνευτριών ν’ αναδείξω το ανθρώπινο σώμα ως ένα ζωντανό, όμορφο, ελκυστικό και δυναμικό δημιούργημα και εντελώς αντίθετα ως ένα αντικείμενο, ένα κενό δοχείο, ένα ανδρείκελο με ημερομηνία λήξης. Επέλεξα αντί να γίνει αυτό σε γραμμική εξέλιξη, να διεισδύσει η μία κατάσταση μέσα στην άλλη σχεδόν απροειδοποίητα. Εάν κάτι θα ήθελα να πυροδοτηθεί μέσω αυτού είναι το υποσυνείδητο και η ενσυναίσθηση εμποδίζοντας τη λογική να υπερβεί του συναισθήματος. Αυτό που προκύπτει είναι από τη μία ο θαυμασμός και από την άλλη η ακύρωση, τα οποία εάν επιτευχθούν σε συνέχεια προκύπτει μια αίσθηση απώλειας. Εάν όμως το σώμα είναι και στις δύο περιπτώσεις παρόν, τότε τι έχει χαθεί; Και εδώ είναι που θέλω τελικά να φέρω την προσοχή. Εάν και εστιάζουμε στο σώμα ίσως να μιλάμε τελικά για αυτά τα 21 γραμμάρια. Και εάν αυτό το σώμα έχει ημερομηνία λήξης πώς η απόφαση της αυτονομίας μας επιτρέπει ή μας εμποδίζει να ζήσουμε τελικά μέσω του για όσο χρόνο μας απομένει;

–Τι σημαίνει, τελικά, για τον Παναγιώτη Τοφή χορός και κίνηση;
–Ο χορός για μένα είναι ένας διάλογος μεταξύ κινούμενου σώματος και χώρου, υλικής υπόστασης και νοήματος, μνήμης και επιθυμίας. Διακρίνεται από μια εσωτερική αλήθεια, είναι μια αρχαία γλώσσα, που δεν λέει εύκολα ψέματα. Προσφέρει μια ιδιαίτερη σχέση με το σώμα. Συντονίζει το μέσα με το έξω, το συναίσθημα με τη δράση. Αρκετές φορές μοιάζει πραγματικά σαν μια συνάντηση με τον εαυτό σου σε ένα ασαφές τοπίο, που δονείται με ανάσες και ενέργεια.

Πληροφορίες

 15 Νοέμβριου, Διεθνές Φεστιβάλ Λευκωσίας 2022, Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας

18 Νοεμβρίου, Θέατρο Ριάλτο Λεμεσός

21, 22 Νοεμβρίου, Θέατρο Δέντρο Λευκωσία