Του Απόστολου Κουρουπάκη
«Για μένα, μια σύγχρονη θεώρηση του θεάτρου σημαίνει αναζήτηση ερωτημάτων σε παλιά και νέα θεατρικά κείμενα και υλικό που έχουν σχέση με την κοινωνία μας σήμερα» λέει στην «Κ» ο σκηνοθέτης Τόμας Οστερμάιερ, καλλιτεχνικός διευθυντής της Σάουμπινε. Ο Γερμανός δημιουργός έρχεται στην Κύπρο στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Λευκωσίας, όπου θα παρουσιάσει την παραγωγή της Σάουμπινε Βερολίνου «Άμλετ» του Σαίξπηρ, την οποία σκηνοθετεί σε μετάφραση Marius von Mayenburg. Ο κ. Οστερμάιερ λέει για τον κεντρικό ήρωα Άμλετ: «Όταν μελέτησα το κείμενο πιο εντατικά, ο Πρίγκιπας δεν φαινόταν πλέον τόσο ευγενής. Έχει επίσης τα χαρακτηριστικά ενός κακομαθημένου αγοριού που είναι εκκεντρικό και ναρκισσιστής και δεν δίνει δεκάρα για τα συμφέροντα της δικαιοσύνης και του κράτους». Λέει επίσης πως
–Ποια είναι η αντίληψή σας για τον Άμλετ ως προσωπικότητα;
–Στην παράδοση του θεάτρου, ειδικά στη Γερμανία, ο Άμλετ συχνά περιγράφεται ως ο χαρακτήρας του κατηφούς ευγενούς νεαρού, χαμένου στις σκέψεις του, που είναι τόσο γεμάτος αμφιβολίες και δισταγμούς που δεν μπορεί να πάρει την απόφαση να ενεργήσει και δεν παίρνει εκδίκηση για τον δολοφονημένο του πατέρα. Όταν μελέτησα το κείμενο πιο εντατικά, ο Πρίγκιπας δεν φαινόταν πλέον τόσο ευγενής. Έχει επίσης τα χαρακτηριστικά ενός κακομαθημένου αγοριού που είναι εκκεντρικό και ναρκισσιστής και δεν δίνει δεκάρα για τα συμφέροντα της δικαιοσύνης και του κράτους. Όταν μπαίνει σε μπελάδες, προσποιείται τον παράφρονα. Τελικά, όμως, δεν είναι πλέον ξεκάθαρο αν η προσποιητή τρέλα του έχει γίνει τελικά «πραγματική». Ειδικά όταν έχεις στο μυαλό σου έναν ηθοποιό σαν τον Lars Eidinger, αυτή η άποψη του χαρακτήρα είναι επίσης πολύ ελκυστική.
–Στη σκηνοθεσία του «Άμλετ», πώς αντιμετωπίζετε αυτό το παρακμιακό βασιλικό περιβάλλον;
–Με τη βασιλική αυλή, ο Σαίξπηρ απεικονίζει μια πολιτική κάστα στην οποία η προσποίηση, ο δόλος και η ίντριγκα παίζουν σημαντικό ρόλο. Ο Άμλετ όχι μόνο μπαίνει στον ρόλο του τρελού, για να προστατευτεί και να καταλάβει λίγο καλύτερα τι συμβαίνει γύρω του, αλλά όλοι οι άλλοι αναλαμβάνουν και διαφορετικούς (κοινωνικούς) ρόλους. Στον Άμλετ, ο Σαίξπηρ κάνει την ίδια την υποκριτική θέμα, θα λέγαμε. Στη δική μας εκδοχή του έργου και οι άλλοι πέντε ηθοποιοί, εκτός από τον Άμλετ, μπαίνουν σε άλλους χαρακτήρες επίσης.
–Τι θα μπορούσε να σημαίνει σύγχρονη θεατρική αντίληψη, υπάρχουν όρια που δεν μπορεί να ξεπεράσει κάποιος;
–Για μένα, μια σύγχρονη θεώρηση του θεάτρου σημαίνει αναζήτηση ερωτημάτων σε παλιά και νέα θεατρικά κείμενα και υλικό που έχουν σχέση με την κοινωνία μας σήμερα. Δεν με ενδιαφέρει ένα κλασικό έργο, γιατί απλώς είναι κλασικό, αλλά όταν αποκαλύπτει πρότυπα και μηχανισμούς απόκτησης και διατήρησης πολιτικής ή κοινωνικής εξουσίας. Στην περίπτωση του Άμλετ ήταν και ο έντονα επιτελεστικός χαρακτήρας της πολιτικής δράσης. Θα όριζα τα όρια της δικής μου θεατρικής δουλειάς όπου το θέατρο παραιτείται από την ιδέα της αφήγησης ιστοριών, μέσα από το παιχνίδι των ηθοποιών που εξερευνούν δραματικές καταστάσεις σε ένα πλαίσιο ψυχολογικής κατανόησης.
–Ποιες είναι οι προκλήσεις για έναν σκηνοθέτη που κάνει θέατρο το 2023;
–Ζούμε σε ένα πολύ περίπλοκο, παγκοσμιοποιημένο παρόν. Αυτή η έλλειψη σαφήνειας μπορεί εύκολα να δελεάσει τους ανθρώπους να βρουν εύκολες, ξεκάθαρες απαντήσεις σε δύσκολα ζητήματα. Νομίζω ότι η πρόκληση και για τους ανθρώπους του θεάτρου είναι να μην κάνουν τα πράγματα πολύ εύκολα για τον εαυτό τους. Δεν έχουμε την τεχνογνωσία να εξηγήσουμε τον κόσμο στους ανθρώπους. Αρκετά συχνά, μπορούμε μόνο να μοιραστούμε την αμηχανία μας και να θέσουμε ερωτήματα.
–Μετά από τόσα χρόνια στο θεατρικό περιβάλλον, βρήκατε το νόημα της τέχνης του θεάτρου;
–Αυτό είναι ένα πραγματικά μεγάλο ερώτημα! Εδώ δεν απέχουμε πια πολύ από το ζήτημα του νοήματος της ζωής. Αλλά σοβαρά: η ευκαιρία που βλέπω στο θέατρο είναι να αμφισβητήσω γνώριμες βεβαιότητες σε μια κοινοτική εμπειρία, να αλλάξω οπτικές γωνίες με παιχνιδιάρικο τρόπο, ίσως μόνο για ένα βράδυ. Το θέατρο έχει επίσης την ευκαιρία να αφηγηθεί ιστορίες περιθωριοποιημένων ανθρώπων των οποίων οι ιστορίες κατά τα άλλα δεν ακούγονται αρκετά.
–Υπάρχει κάποια συνταγή για να κάνεις κάποιος σύγχρονο θέατρο και να σκηνοθετήσει κλασικά έργα όπως ο «Άμλετ» ή ο «Οιδίποδας»; Είμαστε ικανοί ως κοινωνίες να κατανοήσουμε τον κόσμο τους;
–Δεν θεωρώ ότι προσωπικά μπορώ να δώσω καμία συνταγή. Μπορώ να μιλήσω μόνο για τον εαυτό μου. Όταν ασχολούμαι με ένα κανονικό κείμενο για το θέατρο, θεωρώ ότι είναι καθήκον μου να κάνω τους χαρακτήρες και τις καταστάσεις που ζωγραφίζει εκεί ο θεατρικός συγγραφέας κατανοητούς και αντιληπτούς για ένα σύγχρονο κοινό. Οι νέες, σύγχρονες μεταφράσεις παίζουν ρόλο εδώ, όπως και οι διασκευές και μια ξεκάθαρη δραματουργική προσέγγιση.
Το θέατρο του Οστερμάιε
Στόχος μου είναι πάντα να βολιδοσκοπώ τις δραματικές καταστάσεις που σχεδίασε ο θεατρικός συγγραφέας, να αναγνωρίζω τις κρυμμένες ιστορίες, τις ορμές, τα συγκεκριμένα ενδιαφέροντα των μεμονωμένων χαρακτήρων.
–Πώς αντικατοπτρίζουν οι πολιτικές σας πεποιθήσεις τη δουλειά σας ως σκηνοθέτη;
–Νομίζω ότι αν δείτε τις παραγωγές μου, γίνεται σαφές ότι η επιλογή υλικού και θεμάτων έχει πάντα (και) κοινωνική και πολιτική διάσταση. Με ενδιαφέρουν ζητήματα κοινωνικής και πολιτικής κατανομής της εξουσίας. Για παράδειγμα, όταν άρχισα να μελετώ τον Ερρίκο Ίψεν ως θεατρικό συγγραφέα, συνειδητοποίησα ότι τα έργα του αφορούν σχεδόν πάντα τα χρήματα, δηλαδή τη διανομή της κοινωνικής εξουσίας. Αυτή ήταν μια προοπτική που μου έκανε ενδιαφέρον να θέλω ασχοληθώ με αυτό το υλικό.
–Πόσο εύκολο είναι να καταπολεμηθούν οι ιεραρχίες σε οποιοδήποτε κοινωνικό πλαίσιο μέσω της τέχνης;
–Για να είμαι ειλικρινής, δεν πιστεύω ότι μπορείς να αλλάξεις ή να επηρεάσεις σημαντικά την κατανομή της εξουσίας με την τέχνη ή το θέατρο. Στην καλύτερη περίπτωση, το θέατρο μπορεί να υποστηρίξει με θετικό τρόπο τέτοιες διαδικασίες. Αλλά η πραγματική δυναμική της πολιτικής αλλαγής προέρχεται από τον ακτιβισμό, από την πολιτική δέσμευση και ίσως επίσης από εκδηλώσεις στον δρόμο. Δεν πρέπει να υπερεκτιμούμε τους μηχανισμούς επιρροής του θεάτρου.
–Τι είναι «Το Θέατρο του Τόμας Οστερμάιερ»;
–Πρόκειται για ένα βιβλίο στο οποίο, μαζί με τον θεατρολόγο Peter M. Boehnisch, προσπάθησα να καταστήσω σαφείς τις μεθοδολογικές βάσεις του θεατρικού μου έργου. Κυκλοφόρησε το 2016. Βλέπω τη δουλειά ενός σκηνοθέτη περισσότερο ως χειροτεχνία, μια δουλειά στην οποία μπορείς να αντλήσεις μια ολόκληρη εργαλειοθήκη τεχνικών και μεθόδων σε διάλογο με τους ηθοποιούς. Κατά την άποψή μου, η σκηνοθεσία αφορά λιγότερο την υλοποίηση έξυπνων ιδεών. Στόχος μου είναι πάντα να βολιδοσκοπώ τις δραματικές καταστάσεις που σχεδίασε ο θεατρικός συγγραφέας, να αναγνωρίζω τις κρυμμένες ιστορίες, τις ορμές, τα συγκεκριμένα ενδιαφέροντα των μεμονωμένων χαρακτήρων. Στη δουλειά μου, προσπαθώ επίσης να δώσω στους ηθοποιούς την ελευθερία να βασίζονται σε συγκρίσιμες καταστάσεις από τη ζωή τους. Με βάση αυτό το υλικό, μπορούν να αλληλεπιδράσουν πολύ συγκεκριμένα με τους συνεργάτες τους στη σκηνή. Αυτές οι εξερευνήσεις είναι που με γοητεύουν στο θέατρο.
Πληροφορίες
«Άμλετ» του Ουίλιαμ Σαίξπηρ, σε σκηνοθεσία Τόμας Οστερμάιερ, Διεθνές Φεστιβάλ Λευκωσίας, 14 και 15 Δεκεμβρίου, ώρα 8:30 μ.μ.
