Του Απόστολου Κουρουπάκη
Το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Η Νοσταλγός» ανέβασε η Θεατρική Στέγη Κύπρου, η νεοσύστατη ομάδα θεάτρου, με έδρα τη Λάρνακα, το προηγούμενο διάστημα, σε σκηνοθεσία Ονησίφορου Ονησιφόρου. Η παράσταση είχε τη μορφή σκηνοθετημένου θεατρικού αναλογίου, και επί σκηνής βρέθηκαν οι ηθοποιοί Νάγια Αναστασιάδου, Μαρίνα Μανδρή, Ονησίφορος Ονησιφόρου και ο μουσικός Νικόλας Νικολάου.
Το παπαδιαμαντικό έργο, που γράφτηκε το 1894, έχει ως βασική ηρωίδα τη Λιαλιώ, μία νεαρή γυναίκα που ζει με τον πολύ μεγαλύτερο σύζυγό της, μακριά από την ιδιαίτερή της πατρίδα, μέσα σε ένα εντελώς ξένο γι’ αυτή περιβάλλον. Ώσπου μία στιγμή, έχοντας κατά κάποιο τρόπο συγκατατεθεί ο καιρός, έχει την ευκαιρία να αποδράσει, χτυπημένη από τη νοσταλγία για τον πατρικό οίκο, για τον τόπο της. Όχημά της μία φελούκα, που θα την πλοηγήσει ένας νέος, ο Μαθιός, ο οποίος θα την οδηγήσει στο νησί της. Οδηγός τους η Σελήνη, με τη φελούκα να διατρέχει το πέλαγος, ώσπου να φανεί ο τόπος της Λιαλιώς.
Οι συντελεστές της παράστασης κατάφεραν να δώσουν στο κοινό ένα θέαμα με κυριότερο γνώρισμά του να είναι η απλότητα. Μία απαλή, χρήσιμη και δύσκολα επιτυχημένη απλότητα, που άφηνε τον θεατή να ταξιδέψει μαζί με τους παπαδιαμαντικούς πρωταγωνιστές, και κυρίως που επέτρεπε στο κείμενο να ακούγεται καθαρά, ένα ομολογουμένως δύσκολο κείμενο. Ο Ονησιφόρου κρίνω πως πολύ ορθά σκηνοθέτησε την παράσταση σε μορφή αναλογίου, και εικάζω πως θέλησε να αναμετρηθεί με το κείμενο πρωτίστως και ο ίδιος και οι συνεργάτιδές του, αλλά και ο μουσικός και ίσως να αναμετρηθεί με τις δικές του δυνατότητες να κρατήσει καλό τιμόνι σε παρόμοια δημιουργικά εγχειρήματα.
Η Νάγια Αναστασιάδου, η Μαρίνα Μανδρή και φυσικά ο Ονησίφορος Ονησιφόρου είχαν μελετήσει καλά το κείμενο του Παπαδιαμάντη, είχαν εντοπίσει τις ιδιαιτερότητες της γραφής του, και άρθρωναν τις λέξεις –πολλές από αυτές δυσνόητες και δύσχρηστες– με περισσή αυτοπεποίθηση, μιας και στα απαραίτητα σημεία του κειμένου, παρατηρώντας τα πρόσωπά τους, διάβαζε ο θεατής τις πίσω λέξεις ή και σκέψεις του συγγραφέα, κάνοντας το δικό του ταξίδι, ίσως. Σταθεροί στον λόγο, στην κίνηση, και στο βλέμμα οι τρεις ηθοποιοί έμοιαζαν να συνταξιδεύουν με τη Λιαλιώ και τον Μαθιό, να ακολουθούν τον καημό τού μπαρμπα-Μοναχάκη, σύζυγο της Λιαλιώς, «δίνοντας στους πολλούς να εννοήσουν».
Στην ιδανική ατμόσφαιρα που δημιουργήθηκε πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε ο μουσικός Νικόλας Νικολάου, με τον Ονησιφόρου να έχει επιλέξει τη δημιουργική εμπλοκή του Νικολάου στην ανάπτυξη της παπαδιαμαντικής αφήγησης πολύ προσεκτικά –την πρωτότυπη μουσική συνυπέγραφαν ο Νικόλας Νικολάου και ο Ονησίφορος Ονησιφόρου. Ο Νικολάου φαίνεται πως είχε κι εκείνος μπει στο σώμα του κειμένου και στην παπαδιαμαντική ατμόσφαιρα. Η παρουσία του μουσικού στη σκηνή, όπως είχε στηθεί η παράσταση, ήταν απολύτως απαραίτητη και σε συνδυασμό με τα ηχογραφημένα κομμάτι δημιουργούσε έναν όμορφο, γλυκό μα και συνάμα μελαγχολικό κόσμο, τον κόσμο της Λιαλιώς. Ενδιαφέρον και το εικαστικό μέρος της παράστασης, το οποίο επιμελήθηκε η Σοφία Μαυρομιχάλη, αντανακλώντας την παπαδιαμαντική λιτότητα, αλλά και τις ανάγκες ενός σκηνοθετικού αναλογίου, καθώς και ο σχεδιασμός του φωτισμού, από τον Χρήστο Γωγάκη.
Σίγουρα «Η νοσταλγός» ξεπέρασε αυτό που ευελπιστούσαν να δώσουν οι συντελεστές, «μια όμορφη θεατρική εμπειρία». Κατάφεραν να κάνουν το κοινό να εμβυθιστεί στον κόσμο του Παπαδιαμάντη και στον κόσμο της Λιαλιώς, έχοντας απολαύσει μία ενδιαφέρουσα θεατρική πράξη, χωρίς μεγαλοϊδεατισμούς και αχρείαστους πειραματισμούς.
Θα είχε ενδιαφέρον και πολλαπλές ωφέλειες αν το υπουργείο Παιδείας μπορούσε να αξιοποιήσει παρόμοιες παραστάσεις και για τα σχολεία, Γυμνάσια και Λύκεια. Η παρακολούθηση μιας τέτοιας παράστασης, νομίζω, πως θα είχε πολλά να εισφέρει στην εκπαιδευτική διαδικασία.
