ΑΜΠΕ
Του Χάρη Αναγνωστάκη
Αν δεν υπήρχαν ορισμένα αριστουργήματα του πατριάρχη του γουέστερν, Τζον Φορντ, θα ήταν σίγουρα το καλύτερο φιλμ του είδους, αν και σε ιδεολογικό επίπεδο βρίσκεται αδιαμφισβήτητα στην κορυφή. "Το Τρένο θα Σφυρίξει Τρεις Φορές" οφείλει την απολύτως δικαιολογημένη φήμη του σε τρεις ανθρώπους. Στον σκηνοθέτη Φρεντ Τσίνεμαν, τον σεναριογράφο Καρλ Φόρμαν και φυσικά στον θρυλικό Γκάρι Κούπερ, που θα το πάρει στους γεροδεμένους ώμους του και θα το πάει ακόμη πιο ψηλά, θα το κάνει σύμβολο, καθιστώντας το ως μία από τις σημαντικότερες πολιτικές ταινίες όλων των εποχών. Γιατί ο Γκάρι Κούπερ, πρότυπο του Αμερικάνου ήρωα, ένας σκληρός Ρεπουμπλικάνος, βάζει πάνω από τα στερεότυπα, με τα οποία γαλουχήθηκε πολιτικά, τις πανανθρώπινες αξίες, αλλά και τις αξίες της αντρικής τιμής και της φιλίας, που αποτελούν άλλωστε και το θεμέλιο λίθο των κλασικών γουέστερν.
Μαχαιριά στον Μακαρθισμό
"Το Τρένο θα Σφυρίξει Τρεις Φορές", όπως τιτλοφορήθηκε στην Ελλάδα -ο αρχικός τίτλος ήταν "High Noon" (Καταμεσήμερο)- συμπληρώνει φέτος 70 χρόνια από την πρεμιέρα του, απ' την οποία έφυγε έξαλλος ο θερμοκέφαλος δεξιός Τζον Γουέιν, που είχε αρνηθεί να πρωταγωνιστήσει σε αυτό, καταλαβαίνοντας το αλληγορικό του στόρι, μαχαιριά στον Μακαρθισμό και βάζοντας στο στόχαστρό του όσους έκαναν ότι δεν έβλεπαν τις απάνθρωπες διώξεις καλλιτεχνών της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Ακόμη και φίλων τους, που μπήκαν στη "μαύρη λίστα" και ορισμένοι απ' αυτούς καταστράφηκαν. Βεβαίως τι να πεις για αυτούς, τους "ιδεολόγους", που κατέδωσαν, όπως ο Ηλίας Καζάν ή ο Έντουαρντ Τζ. Ρόμπινσον...
Η υστερία και ο βράχος
Το ανυπέρβλητο φιλμ, ήταν παραγωγής του Στάνλεϊ Κράμερ, ενός πανέξυπνου και ταλαντούχου σκηνοθέτη και παραγωγού, που όμως χαρακτηριζόταν από ιδιαίτερη "ευελιξία". Έτσι όταν ο Κράμερ συμφώνησε με τα μεγάλα αφεντικά και την παντοδύναμη εκείνη την εποχή Επιτροπή Αντιαμερικάνικων Ενεργειών, να "φάει" από τους τίτλους της ταινίας τον Καρλ Φόρμαν, που ήταν τα προηγούμενα χρόνια μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος, βρήκε βράχο, μπροστά στην άρνηση του Γκάρι Κούπερ. Ο αδιαφιλονίκητος σταρ, αρχικά ήταν μέλος της Επιτροπής για τα Αμερικάνικα Ιδεώδη, που είχε φτιάξει ο Τζον Γουέιν και στη συνέχεια πολέμιός της και αντίθετος σε κάθε δίωξη καλλιτεχνών. Ο Κούπερ, που γνωρίστηκε και έγινε στενός φίλος του Φόρμαν, ενός σπουδαίου σεναριογράφου με τεράστιες επιτυχίες ("Η Γέφυρα του Ποταμού Κβάι", "Τσάμπιον", "Το Κορμί μου σου Ανήκει" κλπ) απείλησε ότι θα αποχωρήσει από τα γυρίσματα αν επιμείνει ο Κράμερ στο κόψιμο του Φόρμαν, αναγκάζοντας τον παραγωγό να υπαναχωρήσει.
Έτσι, το δραματικό γουέστερν ολοκληρώθηκε και έφτασε να διεκδικεί επτά Όσκαρ χάνοντας αυτό της "Καλύτερης Ταινίας" (από τις πιο εξόφθαλμες αδικίες στο θεσμό) αλλά κερδίζοντας τελικά τέσσερα αγαλματίδια και ανάμεσά τους ο Γκάρι Κούπερ του Α' Ανδρικού Ρόλου, για την ανεπανάληπτη ερμηνεία του. Μάλιστα, ο Κούπερ, διαμαρτυρόμενος για τα όσα φαιδρά συνέβαιναν στο Χόλιγουντ και στη χώρα του, δεν πήγε να το παραλάβει ο ίδιος, αλλά ο φίλος του... Τζον Γουέιν!
Το αστέρι στη λάσπη
Αλλά ας επιστρέψουμε στην ταινία. Ένα λιτό, σε υπέροχη ασπρόμαυρη φωτογραφία του Φλόιντ Κρόσμπι, γουέστερν, που το αντισυμβατικό του στόρι θέλει σε σχεδόν απόλυτο συγχρονισμό τού κινηματογραφικού με τον πραγματικό χρόνο και τον μεσήλικα σερίφη μιας μικρής πόλης, που είναι έτοιμος να αποσυρθεί, νιόπαντρος με την νεαρή και πεντάμορφη Γκρέις Κέλι, αλλά λαμβάνει μια ειδοποίηση ότι σε μιάμιση ώρα καταφτάνει με το τρένο ένας σκληρός εγκληματίας, τον οποίο είχε συλλάβει ο ίδιος και τον είχε στείλει για κρεμάλα. Μόνο που δεν είχε υπολογίσει την απόφαση του κυβερνήτη να του δώσει χάρη. Ο εγκληματίας, μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της συμμορίας του -ανάμεσά τους και ο Λι Βαν Κλιφ στο ντεμπούτο του- θέλει εκδίκηση. Οι ευκατάστατοι κάτοικοι της πόλης που χρωστούν πολλά στον σερίφη, θα του γυρίσουν την πλάτη και θα του ζητήσουν να φύγει, προκειμένου να αποφευχθεί η αιματοχυσία. Όχι γιατί φοβούνται για τη ζωή του σερίφη, αλλά γιατί θα βλάψει τα εμπορικά και οικονομικά τους συμφέροντα, θα τους χαλάσει την ήρεμη ζωή, που τους είχε προσφέρει για χρόνια ο εφαρμοστής του νόμου.
Το σενάριο του Φόρμαν, πραγματικό κέντημα, θα αναδείξει το δίλημμα του σερίφη, ο οποίος, αν και κινδυνεύει να χάσει εκτός από τη ζωή του και την τρομοκρατημένη σύζυγό του, αποφασισμένος θα δεχθεί την πρόκληση, δεν θα το βάλει στα πόδια και θα υπερασπιστεί την αντρική του τιμή, Και ταυτόχρονα θα αναδείξει την απαράδεκτη στάση του μέσου Αμερικάνου που κοιτά μόνο τη δουλίτσα του και τις εισπράξεις του, δεν θέλει να διακινδυνεύσει την ηρεμία του για να προστατεύσει ακόμη και τον δικό του άνθρωπο. Κάτι ιδιαιτέρως συνηθισμένο τόσο στο Χόλιγουντ όσο και σε όλη την Αμερική.
Όμως, αυτό που θα συνταράξει το κοινό και θα ταράξει τους θιασώτες των Αμερικάνικων Ιδεωδών και του Μακάρθι και θα εξαγριώσει τον Τζον Γουέιν, που βγαίνοντας από την αίθουσα γρύλιζε «πώς το έκανε αυτό ο γέρο Γκουπ», ήταν η συγκλονιστική σκηνή, λίγο πριν το φινάλε, όταν ο Γκάρι Κούπερ πετάει το αστέρι του σερίφη, ένα σύμβολο για τους Αμερικάνους, στις ξεραμένες λάσπες...
Κινηματογραφικό επίτευγμα
Ο Φρεντ Τσίνεμαν, ένας σπουδαίος σκηνοθέτης με πλούσια φιλμογραφία, παραδίδει ένα καθηλωτικό γουέστερν, λιτό, με σχεδόν αμίλητους χαρακτήρες, αφηγηματικά άψογο, κλιμακώνοντας την αγωνία, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύει διακριτικά και συγχρόνως διαπεραστικά τα βαθιά νοήματα της ταινίας. Ένα κινηματογραφικό επίτευγμα, καθώς μετατρέπει ένα απλό γουέστερν σε κοινωνικό πολιτικό μανιφέστο και ταυτόχρονα ξεθάβει έναν Αμερικανό ήρωα, τόσο διαφορετικό από τα συνηθισμένα και στερεότυπα, φτάνοντας στο σημείο να υπονομεύσει ως ένα σημείο και το είδος που υπηρέτησε με συνέπεια. Απίστευτη δουλειά έχει γίνει και στο βραβευμένο με Όσκαρ μοντάζ από τον Έλμο Γουίλιαμς, ενώ είναι εξαιρετικοί και οι καρατερίστες, ο Τόμας Μίτσελ, ο νεαρός Λόιντ Μπρίτζες και η Κάθι Τζουράντο, ενώ η πανέμορφη Γκρέις Κέλι μένει στη σκιά του γίγαντα Κούπερ. Σίγουρα ειδική μνεία αξίζει η μουσική του Ντιμίτρι Τιόμκιν, αλλά και το υπέροχο τραγούδι του που βραβεύτηκαν με Όσκαρ.
Μόνο αυτός, ο ξεροκέφαλος Γκάρι...
Παρόλα αυτά, όμως, όλη η ταινία είναι ο Γκάρι Κούπερ. Γιατί έπρεπε να είναι αυτός που θα ερμηνεύσει τον χαρακτήρα του πιο εμβληματικού αντισυμβατικού σερίφη στην ιστορία του σινεμά. Έπρεπε να είναι αυτός που θα πρωταγωνιστούσε στην πιο "αντιαμερικανική" ταινία, που αποτέλεσε εκείνη την εποχή τής πνευματικής ξηρασίας την πιο αποστομωτική απάντηση στο καλλιτεχνικό κατεστημένο κι έδωσε το έναυσμα για ένα κύμα συμπαράστασης σε όλους αυτούς που διώχτηκαν από έναν ψυχοπαθή και τους ακολούθους του. Ναι, ο Γκάρι Κούπερ, αυτός ο ξεροκέφαλος μάγκας που έκανε άνω κάτω το Χόλιγουντ και εξέθεσε όλους εκείνους που συνθηκολόγησαν με τις ζοφερές επιδιώξεις, εν ονόματι της τέχνης...
