Του Απόστολου Κουρουπάκη
Στις 29 Απριλίου 1933 ο Κωνσταντίνος Καβάφης πέθανε στη γενέτειρά του Αλεξάνδρεια, την πόλη που ποτέ δεν εγκατέλειψε, σαν να ήθελε να φυλάει Θερμοπύλες, από το χρέος μη κινών! Ο Κ.Π. Καβάφης με τα χρόνια έγινε μία εμβληματική εικόνα του εκείθεν Ελληνισμού, μακριά από τη έννοια του αλυτρωτισμού, αλλά εκείνος ο παλαιόθεν ελληνισμός, «Και τώρα μη με αρχίζεις ευφυολογίες, τα ‘Πού οι Έλληνες;’ και ‘Πού τα Ελληνικά;’ πίσω απ’ τον Ζάγρο εδώ, από τα Φράατα πέρα». Πλησίον άλλου πόλου ελλΟι σχέσεις του ποιητή με την Κύπρο δεν είναι λίγες, περισσότερες από οποιοδήποτε άλλο μέρος του Ελληνισμού, πέραν της Αθήνας. Κύπριοι εγκατεστημένοι στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου μετέφεραν κατά τα ταξίδια τους στο νησί τη φήμη του ποιητή. Ο Πλάτων Σ. Μυριανθόπουλος σε επιστολή του προς τον Κ.Π. Καβάφη τον Μάρτιο του 1920 του γράφει: «Τον τόμο που χάρις στον Γλαύκο Αλιθέρση επρομηθεύτηκα τον εδιάβασε όλη σχεδόν η νεολαία της Λευκωσίας». Είναι αλήθεια ότι ο Καβάφης είχε αποκτήσει όνομα σπουδαίου ποιητή στην Κύπρο, και εν πολλοίς αυτό οφείλεται στην εγγύτητα των δύο κέντρων του ελληνισμού, το ένα που μερικά χρόνια πριν είχε τεθεί υπό του βρετανικού στέμματος, αντί να αποκατασταθεί εθνικά κατά το πνεύμα και την πολιτική φιλοσοφία της εποχής και το άλλο που δεν ήλπιζε, ίσως και δεν ονειρευόταν παρόμοια αποκατάσταση αρκείτο στο ωραίο και υπερήφανο ελληνικό του παρελθόν, που ο Καβάφης ένιωθε ότι σιγά-σιγά χάνεται: «κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις». Φυσικά, ο Καβάφης δεν είναι μόνο Ελληνισμός και ιστορική ποίηση, είναι πολλά περισσότερα ο Κ.Π. Καβάφης παίρνει μια εποχή πομπώδη, γεμάτη ματαιοδοξία, μία εποχή άρτου και θεάματος, σαν τη σημερινή εν πολλοίς, και καταφέρνει να τη στύψει και να δώσει λέξεις όμορφα συνταιριασμένες, να σου περάσει έννοιες περίπλοκες με τρόπο απλό. Σαν διαβάζεις τα ποιήματά του, καταλαβαίνεις στίχο τον στίχο, πώς αισθάνεται, χρησιμοποιεί κόμματα, παρενθέσεις, τελείες, συστρατεύει τις λέξεις με τα εξαρτήματά τους, και τα παρατάσσει ενώπιόν σου, και πολεμά τις αισθήσεις σου, και μάλλον καταφέρνει να σε κερδίσει, αλλά χωρίς μετά θριάμβους να κάνει.
Ο Καβάφης υπέγραψε το άρθρο του –μια περίληψη του αγγλικού φυλλαδίου του Γ. Σιακαλλή, στον «Τηλέγραφο» της Αλεξάνδρειας (φύλλο αρ. 9/21 Απριλίου) μόνο με τα αρχικά του.
«Ο Κύκλος»
Το αφιέρωμα στον «Κύκλο», αρ. 19-20 (Γενάρης – Απρίλης 1986) έλαβε πολύ καλές κριτικές και απεδείχθη χρήσιμο βοήθημα για τις σχέσεις Κύπρου – Καβάφη.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αφιερώματα στις σχέσεις Κ.Π. Καβάφη και Κύπρος έγιναν από το πολύ ενδιαφέρον ποικίλης ύλης περιοδικό της Λάρνακας, τον «Κύκλο» που εξέδιδε ο Φοίβος Σταυρίδης σε συνεργασία –αρχικά τουλάχιστον– με πνευματική ομάδα.
Το περιοδικό «Κύκλος», λοιπόν, αφιέρωσε το διπλό τεύχος αριθμό 19-20 του Γενάρη – Απρίλη του 1986 στον ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη και την Κύπρο. Στο περιοδικό δημοσιεύτηκαν συνεργασίες και κείμενα εξαιρετικής ποιότητας, τα οποία εστίαζαν στις σχέσεις του παροικιακού ελληνισμού της Αιγύπτου με την Κύπρο. Στο τεύχος δημοσιεύτηκαν σημαντικές εργασίες, όπως η επιστολογραφία Καβάφη – Κυπρίων από τον Μιχάλη Πιερή, μαρτυρίες από κείμενα Κυπρίων για τον Καβάφη (των Π. Μοδινού, Γλ. Αλιθέρση, Δημ. Μαραγκού, Αντ. Αγκαστινιώτη, Τ. Ανθία), αλλά και καβαφική βιβλιογραφία σχετική με την Κύπρο του Ανδρέα Χατζηθωμά. Η ποιότητα των εργασιών και η ενδελεχής μελέτη του σχήματος Κύπρος-Καβάφης είχε ως αποτέλεσμα το τεύχος του «Κύκλου» για τον Καβάφη έτυχε πολύ καλών κριτικών και απεδείχθη πολύ χρήσιμα για τους ασχολούμενους με τα καβαφικά ζητήματα και την Κύπρο.
Το Κυπριακον Ζήτημα
Ο ίδιος ο Καβάφης είχε από πολύ νωρίς εκφράσει το ενδιαφέρον του για την Κύπρο και την αγγλική κατοχή με το περίφημο άρθρο του «Κυπριακόν ζήτημα». Ο ποιητής στην εφημερίδα «Τηλέγραφος» της Αλεξάνδρειας στις 9/21 Απριλίου 1893 γράφει το εν λόγω άρθρο έχοντας προφανώς υπόψη του τη μελέτη του Γ. Σιακαλλή που δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες «Σάλπιγξ» της Λεμεσού και «Φωνή της Κύπρου» της Λευκωσίας με τον τίτλο «Η Κύπρος και το Κυπριακόν ζήτημα». Μάλιστα, στο αρχείο Καβάφη που απόκειται στο Ιδρύμα Ωνάση υπάρχει το φύλλο της «Φωνής της Κύπρου» της 21/3 Μαΐου 1893, όπου δημοσιεύεται το τέλος της μελέτης του Σιακαλλή, αλλά και η ανταπόκριση που είχε στο εξωτερικό η πραγματεία του. Μάλιστα, αναφέρει σχετικά: «Και ο ‘Τηλέγραφος’ Αλεξανδρείας μεταφράσας και δημοσιεύσας εν ταις στήλαις αυτού δίστηλον περίληψην του υπομνήματος προτάσσει τα ακόλουθα … […]». Το εν λόγω κείμενο δεν είναι άλλο από το άρθρο του Κωνσταντίνου Καβάφη. Σε αυτό γράφει ο ποιητής «Η πραγματεία αύτη είναι σαφώς γραμμένη και πλήρης λογικής. Απευθυνομένη εις Άγγλους έχει το προτέρημα το οποίον οι Άγγλοι εκτιμώσι –με λίγα λόγια λέγει πολλά πράγματα».
Το αρχείο Καβάφη περιήλθε στη διαχείριση του Ιδρύματος Ωνάση και είναι ελευθέρα προσβάσιμο στη διεύθυνση https://www.onassis.org/el/initiatives/cavafy-archive
