Ο μαγικός κόσμος των παιχνιδιών που παρουσιάζεται στην έκθεση με τίτλο «Ονειρόπολις» στην Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης – ΣΠΕΛ αποτελεί μέρος της σπάνιας συλλογής παιχνιδιών του Ιδρύματος Σ.Ο.Φ.Ι.Α. (Σύνδεσμος Οργανωμένων Φιλολογικών και Ιστορικών Αρχείων), που είναι μία από τις σημαντικότερες συλλογές του είδους της στον κόσμο. Μέσα από τα εκθέματα που παρουσιάζονται μπορούμε να διδαχθούμε την ιστορία διαφορετικών πολιτισμών, ενώ αποτελούν ένα χρήσιμο εκπαιδευτικό εργαλείο για την εκμάθηση των πρώτων μας γνώσεων στην αριθμητική και την ανάγνωση, ή την αναγνώριση των σχημάτων και χρωμάτων.
Ένα παράδειγμα από την Κύπρο είναι οι κούκλες που παρουσιάζονται στην έκθεση και κατασκευάστηκαν τη δεκαετία του 1940 από μια μικρή βιοτεχνία στις Πλάτρες, τη βιοτεχνία Βρυωνιδη
Η «Κ» επισκέφτηκε την έκθεση στη ΣΠΕΛ και μίλησε με τον Κυριάκο Σωφρονίου διευθυντή του Ιδρύματος Σ.Ο.Φ.Ι.Α. Στην έκθεση το κοινό μπορεί να δει μια ιστορική αναδρομή στο παιχνίδι, χωρισμένη σε κατηγορίες όπως κούκλες, παιχνίδια κατασκευών, Teddy Bears, επιτραπέζια παιχνίδια, παιχνίδια με αυτοματισμό, οχήματα, στρατιωτάκια, την εξέλιξη των τσίγκινων παιχνιδιών, μινιατούρες, ρομπότ και διαστημικά παιχνίδια, κινηματογραφικά και τηλεοπτικά παιχνίδια, ελληνικά παιχνίδια, αλλά και παιχνίδια από την αρχαιότητα μέχρι και τις μέρες μας, που αφήσαν εποχή όπως για παράδειγμα το πρώτο flipper που κατασκευάστηκε το 1947, τα οποία λεγόντουσαν ball machines. Ο κ. Σωφρονίου αναφέρει στην «Κ» πως το επίπεδο του πολιτισμού μιας κοινωνίας σίγουρα αντικατοπτρίζεται μέσα από τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτό και χρήσιμο το παιχνίδι. «Στην Κύπρο και στην Ελλάδα παράχθηκαν πολλά παιχνίδια, όσο αυτό και αν ακούγεται παράξενο. Ένα παράδειγμα από την Κύπρο είναι οι κούκλες που παρουσιάζονται στην έκθεση και κατασκευάστηκαν τη δεκαετία του 1940 από μια μικρή βιοτεχνία στις Πλάτρες, τη βιοτεχνία Βρυωνίδη. Στην Ελλάδα είχαμε πολλά παραδείγματα και πολλές κατασκευάστριες εταιρείες που παρήγαγαν διάφορα πρωτότυπα παιχνίδια ή αντίτυπα άλλων ξένων παιχνιδιών. Ξεχωρίζουν φυσικά δύο πολύ σπάνια εκθέματα από την κυπριακή αρχαιότητα, μέρος της πολύτιμης συλλογής αρχαιοτήτων του ιδρύματος, μια κουδουνίστρα και μια φιγούρα -παιχνίδι, κυπριακά ευρήματα από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, τα οποία περιλαμβάνονται σε πρόσφατη έκδοση του ιδρύματος για τις Κυπριακές Αρχαιότητες 2020, σε συγγραφή και επιμέλεια του μακαριστού δρα Βάσου Καραγιώργη». Επιπρόσθετα όπως σημειώνει ο κ. Σωφρονίου ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει τις διάφορες κατασκευάστριες εταιρείες παιχνιδιών, τα διαφορετικά υλικά που χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή τους και άλλες σημαντικές λεπτομέρειες που αφορούν στην κατασκευή και διακόσμηση των παιχνιδιών».
«Το επίπεδο του πολιτισμού μιας κοινωνίας σίγουρα αντικατοπτρίζεται μέσα από τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτό και χρήσιμο το παιχνίδι» λέει ο κ. Σωφρονίου στην «Κ»
Η «αναπαιχνίδωση» είναι μια διαδικασία που προωθείται μέσα από την έκθεση, πώς δηλαδή τα παιδιά μπορούν να αξιοποιήσουν καταστραμμένα ή λιγότερου ενδιαφέροντος παιχνίδια και να δημιουργήσουν».
Διαμορφώνει χαρακτήρες
Ενδιαφέρον είναι πως τα παιχνίδια έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς και ως εργαλείο προπαγάνδας και χειραγώγησης από ολοκληρωτικά καθεστώτα. Ο κ. Σωφρονίου εξηγεί στην «Κ»: «Μπορούμε να αναφερθούμε στα παιχνίδια που κατασκευάστηκαν στη Γερμανία τη δεκαετία του 1930 από το Τρίτο Ράιχ, και είχαν σκοπό να προπαγανδίζουν την ανωτερότητα των Γερμανών απέναντι σε άλλους λαούς. Έτσι έχουμε στην έκθεση μια πολύ σπάνια συλλογή με στρατιωτάκια ναζί, όπου διακρίνονται οι Γερμανοί ως ψηλοί, λευκοί και δυνατοί σε αντίθεση με άλλα στρατιωτάκια που παράγονταν από τις ίδιες εταιρείες με άλλους λαούς να παριστάνονται καχεκτικοί και σαφώς κατώτεροι των Γερμανών». Ο κ. Σωφρονίου συμπληρώνει πως υπάρχει και η αντίθετη οπτική, η θετική δηλαδή πλευρά της «προπαγάνδας», «για παράδειγμα μέσα από ένα κουρδιστό παιχνίδι, κατασκευασμένο στην Αμερική στα μέσα του 19ου αιώνα, κατ’ εντολή του Αβραάμ Λίνκολν, με μια μαύρη γερουσιαστή ν’ αγορεύει από το βήμα της Γερουσίας, έναν αιώνα πριν ακόμα οι μαύροι αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου».
Ο κ. Σωφρονίου σημειώνει πως μέσω αυτής της έκθεσης το Ίδρυμα Σ.Ο.Φ.Ι.Α. έχει σκοπό να δώσει στον κόσμο την ευκαιρία να γνωρίσει το παιχνίδια μέσα από μια ιστορική αναδρομή στο παιχνίδι, αναδεικνύοντας όλες του τις εκφάνσεις, λέγοντας: «Εκείνο που θέλουμε να τονιστεί ιδιαίτερα είναι η παιδική ηλικία και πως το παιχνίδι, όταν χρησιμοποιείται σωστά με την ενεργή και ουσιαστική συμμετοχή, όχι μόνο των παιδιών αλλά και των μεγαλύτερων, μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών». Τόνισε, επίσης ότι, ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας του παιχνιδιού είναι πολύ σημαντικός και αυτό έχει να κάνει με το να μάθουν τα παιδιά να χρησιμοποιούν σωστά τα παιχνίδια, να τα σέβονται και να τα’ αξιοποιούν κατάλληλα. «Μέσα από το παιχνίδι μπορούν να μάθουν γι’ άλλους λαούς και πολιτισμούς, να μάθουν για τα λάθη και τις υπερβολές του παρελθόντος και έτσι καλλιεργούν αρχές και αξίες από πολύ νεαρή ηλικία, πριν ακόμα μάθουν να γράφουν και να διαβάζουν. Τέλος η «αναπαιχνίδωση» είναι και διαδικασία που προωθείται μέσα από την έκθεση, πώς δηλαδή τα παιδιά μπορούν να αξιοποιήσουν καταστραμμένα ή λιγότερου ενδιαφέροντος παιχνίδια και να δημιουργήσουν».
Παιχνίδια κάθε γούστου
Μερικές πληροφορίες για συγκεκριμένα παιχνίδια είναι για το θέατρο σκιών όπου, με ρίζες από τα βάθη της Ανατολής και από την ελληνική αρχαιότητα, ο Καραγκιόζης ενσωματώνει τη λαϊκή συνείδηση και ενσαρκώνει έναν χαρακτήρα γνήσια καλλιτεχνικό και πηγαία θεατρικό. Τα θεατρικά έργα συνήθως εκφράζουν εμπειρίες από την πολιτική και κοινωνική ζωή του λαού, με στόχο την ψυχαγωγία του. Χρησιμοποιώντας τον λόγο, τη μουσική και το τραγούδι πίσω από τον μπερντέ, ο Καραγκιοζοπαίχτης με τον θίασό του δίνει ζωή στις φιγούρες του, παίζοντας έργα που το σενάριό τους είναι εμπνευσμένο από την ελληνική ιστορία και μυθολογία και τη σύγχρονη καθημερινή ζωή.
Στη ενότητα οχήματα μεταφοράς το κοινό μπορεί να δει τρένα, αυτοκίνητα, καραβιά, αεροπλάνα, μηχανές, ποδήλατα, λεωφορεία και κάθε είδους οχήματα από μέταλλο, χαρτί, ξύλο, πλαστικό ή συνδυασμένων υλικών έχουν κατασκευαστεί από μεγάλες εταιρίες, κάποιες από τις οποίες ειδικεύονται σε συγκεκριμένα οχήματα, όπως η Marklin στα τρένα και η Matchbox στα αυτοκίνητα. Τα περισσότερα μοντέλα ήταν πιστά αντίγραφα των αυθεντικών οχημάτων και για την κατασκευή τους οι εταιρίες παιχνιδιών συχνά ανέτρεχαν στα βιομηχανικά σχέδια – γι’ αυτό μπορεί κάνεις να πει ότι τα Matchbox τρέχουν τόσο γρήγορα όσο και τα πραγματικά αυτοκίνητα.
Επίσης στην έκθεση «Ονειρόπολις» εκτίθενται ελληνικά παιχνίδια, όπου στην Ελλάδα φαίνεται ότι λειτουργούσε καλά η βιομηχανική κατασκοπεία, αφού τα περισσότερα παιχνίδια ελληνικής κατασκευής ήταν απομιμήσεις ξένων και μάλιστα συχνά χωρίς την απαιτούμενη άδεια. Τα ελληνικά τσίγκινα παιχνίδια μπορεί κάποιος να τα ξεχωρίσει κοιτώντας προσεκτικά την κάτω πλευρά π.χ. τη βάση τους ή τα φτερά ενός ελικοπτέρου. Πολλά ελληνικά παιχνίδια είναι χειροποίητα και τα κατασκεύαζαν οι «πανηγυράδες» για να τα πουλήσουν στα πανηγύρια.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν και κινηματογραφικά παιχνίδια που υπάρχουν στην έκθεση, η ανάπτυξη της τηλεόρασης και του κινηματογράφου και οι νέες προσεγγίσεις στις προωθητικές ενέργειες ταινιών ή εκπομπών δημιουργήσαν μια καινούργια ενότητα παιχνιδιών, η οποία περιλαμβάνει: κούκλες, φιγούρες, μηχανικά παιχνίδια, μαριονέτες, οχήματα και άλλα, τα οποία αντλούν την έμπνευσή τους από ήρωες της μικρής και της μεγάλης οθόνης.
Πληροφορίες
«Ονειρόπολις», Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης – ΣΠΕΛ, Αμμοχώστου 73, Λευκωσία
Διάρκεια Έκθεσης έως 30 Απριλίου 2022. Πληροφορίες τηλέφωνο 22479600.
