Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ο συλλέκτης δρ Ανδρέας Πίττας έχει στις συλλογές του έργα που συνδέονται με τον μύθο της Αριάδνης και της Ανδρομέδας. Έργα εξαιρετικά, όπως μας πληροφορούν οι επιμελήτριες της έκθεσης «Μύθων Αποκάλυψη: Αριάδνη – Ανδρομέδα», έργα που σηματοδοτούν εποχές-σταθμούς στην ευρωπαϊκή Ιστορία της Τέχνης. Αλλά και έργα που συνδέονται θεματολογικά με δύο γυναίκες των οποίων οι μύθοι, και οι ιστορίες, αποτέλεσαν μια αποκάλυψη για τις επιμελήτριες, τη Μυρτώ Χατζάκη (επιμελήτρια της Συλλογής του Παρισιού της Λεβεντείου Πινακοθήκης), τη διευθύντρια της Λεβεντείου Πινακοθήκης, Λουκία Λοΐζου Χατζηγαβριήλ και την επιμελήτρια της Λεβεντείου Πινακοθήκης, Κατερίνα Στεφανίδου. Συνάντησα τη Μυρτώ Χατζάκη, μία εκ των επιμελητριών της Έκθεσης στη Λεβέντειο Πινακοθήκη για να συζητήσουμε για τη θεματική της έκθεσης και τι αυτή κομίζει σήμερα στον θεατή και τη θεάτρια που θα την επισκεφθεί.
Πρώτη μου ερώτηση προς την κα Χατζάκη, καθώς μπαίναμε στην έκθεση, ακολουθώντας το κόκκινο νήμα, σημάδι πρώτο της θεματικής... ήταν γιατί επελέγησαν αυτές οι δύο μυθολογικές μορφές, η Αριάδνη και η Ανδρομέδα και τι εκπροσωπούν: «Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια στροφή στη σύγχρονη λογοτεχνία, σε θέματα που αντλούνται από τη μυθολογία και μάλιστα βλέπουμε πολλές γυναίκες συγγραφείς να πραγματεύονται ζητήματα που αφορούν γυναίκες από τον μύθο και να δίνουν μια πολύ διαφορετική φεμινιστική οπτική σε όλο αυτό. Και μπήκαμε στη διαδικασία να σκεφτούμε γιατί ο μύθος είναι τόσο σαγηνευτικός ακόμα και σήμερα και συγκεκριμένα αυτές οι ιστορίες, όπως της Αριάδνης και της Ανδρομέδας, γιατί μας γοητεύουν ακόμα. Μας γοητεύουν γιατί έχουν μέσα τους θέματα τα οποία είναι πολύ ανθρώπινα, έχουν να κάνουν με τον έρωτα, με την προδοσία, με τη θυσία, με την αυτοθυσία, με τη θέση της γυναίκας σε αυτό τον αέναο κύκλο ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο. Η μία είναι η Αριάδνη, η οποία σύμφωνα με τον μύθο τουλάχιστον εγκαταλείπεται από τον Θησέα, σύμφωνα με μια εκδοχή του μύθου, στις ακτές της Κύπρου, στην Αμαθούντα, και η άλλη είναι η Ανδρομέδα, της οποίας ο πατέρας ήταν ο Κηφέας, ο ιδρυτής της Κυρήνειας».
Η κα Χατζάκη μού εξηγεί ξεκινώντας από την Αριάδνη για την εικόνα της, όπως αποτυπώνεται από τους καλλιτέχνες, οι οποίοι έδωσαν τη δική τους πινελιά στις ζωές της, ενθυμούμενοι τον μύθο... και ρωτώ τι εστί τελικά μύθος: «Ο μύθος είναι και μια μαρτυρία της εποχής του. Μας λέει δηλαδή πώς ήταν τα πράγματα και πώς ο κόσμος πίστευε ότι έπρεπε να είναι τα πράγματα. Άρα αναπαράγει τα στερεότυπα μιας εποχής. Κάθε φορά όμως που κοιτάμε τον μύθο, βλέπουμε να καθρεφτίζεται σε αυτόν και η κοινωνία που τον ξαναδιαβάζει και τον ξαναγράφει. Άρα μας λέει και κάτι και για τους μετέπειτα που ξαναείδαν αυτές τις ιστορίες και μ’ αυτήν την αφετηρία πιαστήκαμε να δούμε σε αντιπαραβολή ανάμεσα σε κείμενα παλιά και σε κείμενα πιο σύγχρονα από τον Ευριπίδη μέχρι τη σύγχρονη λογοτεχνία, τους μύθους από δύο γυναίκες, οι οποίες έχουν μια ξεχωριστή σύνδεση με την Κύπρο, όπως είπαμε και προηγουμένως».
«Αριάδνη (Arijadna)» Mersad Berber (1940-2012). Λάδι και μεικτή τεχνική σε μουσαμά, 65 x 48 εκ. (2009). Συλλογή Πίττα.
Η γυναικεία φωνή
Ο ανδροκρατούμενος κόσμος αποτυπώνεται και μέσα από τα έργα της έκθεσης, έστω και αν τα κεντρικά πρόσωπα είναι δύο μυθικές γυναικείες φιγούρες, λέω στην κα Χατζάκη, η οποία μού εξηγεί: «Μία από τις προσπάθειες που έχουμε κάνει μέσα από τα κείμενα που έχουμε αντιπαραβάλει είναι να φέρουμε και τη γυναικεία φωνή κάπως προς τα έξω. Ελπίζω ότι θα δώσουμε το έναυσμα στον κόσμο που θα επισκεφθεί την έκθεση να αγοράσει βιβλία μυθολογίας, να τα δει με άλλη ματιά, να τα διαβάσει, να ξανασκεφτεί αυτές τις ιστορίες και να σκεφτούμε ίσως γενικότερα και τα γυναικεία πρότυπα, τα τότε και σήμερα και τους ρόλους στους οποίους παρουσιαζόμαστε οι γυναίκες». Τελικά ποιος μύθος αποκαλύπτεται μέσα από αυτές τις δύο φιγούρες, ρωτώ την κα Χατζάκη: «Για μένα είναι πολλοί οι μύθοι και αυτή ήταν και η σκέψη του λαβυρίνθου, καλούμε τον κόσμο στην ουσία να προσπαθήσει να βρει τη δική του άκρη στον λαβύρινθο. Δεν υπάρχει ένας μόνο δρόμος. Είναι τόσα τόσοι πολλοί οι τρόποι να ειπωθούν αυτές οι ιστορίες και τότε και σήμερα, είναι μια πολυπρόσωπη αφήγηση...».
Να ξανασκεφτούμε τον μύθο
«Επιθυμούμε οι επισκέπτες/τριες της έκθεσης να ξεκινήσουν από τα κείμενα, να πάρουν την αφετηρία του μύθου μέσα στην αφήγηση για να δουν από πού ξεκινάνε αυτές οι ιστορίες και πώς τις διαλαμβάνει μετά η δυτική τέχνη. Να σας πως ότι για τη δυτική τέχνη η μυθολογία είναι ένας τρόπος να πεις μια ιστορία σε ένα κοινό περιορισμένο, το οποίο μπορεί να τη διαβάσει, μόνο έχοντας την κατάλληλη μόρφωση και γνωρίζοντας τους αρχαίους συγγραφείς, μπορεί να καταλάβει γιατί αυτές οι γυμνές φιγούρες είναι ο Βάκχος και η Αριάδνη και πού παρουσιάζονται και σε ποια χρονική στιγμή και μετά από τι και πριν από τι. Προϋποτίθεται, λοιπόν, μια γνώση του αρχαίου κόσμου και αυτό κάνει τα έργα λίγο ελιτίστικα, ενώ στην ουσία ο μύθος όταν ξεκίνησε ήταν η ιστορία, η αφήγηση, η λαϊκή που ήταν για όλους». Φυσικά, αν κάποιος δεν γνωρίζει τον τίτλο του πίνακα θα μπορούσε να σκεφτεί ότι εικονίζονται οποιαδήποτε γυναίκα, είτε οποιοδήποτε άλλο ζευγάρι... αντιτείνω στην κα Χατζάκη, χρειάζεται να γνωρίζει εξ αρχής ή να αφεθεί σε αυτό που βλέπει;: «Ναι, θα μπορούσε, θα έβγαζε όμως το έργο από το περιβάλλον στο οποίο δημιουργήθηκε. Εμείς αναγνωρίζουμε ότι το έργο αυτό φτιάχτηκε για ένα κοινό που θα αναγνώριζε από τις λεπτομέρειες του πίνακα ποιο ακριβώς ήταν το θέμα και ένα κομμάτι αν θέλετε, του συγκεκριμένου συγκείμενου της εποχής ήταν να κάτσουμε όλοι εδώ με το κρασάκι μας και να συζητήσουμε γύρω από κάτι, γιατί ήμασταν όλοι διαβασμένοι και ανήκαμε στην ελίτ εκείνη που τα ήξερε αυτά και μπορούσε να τα συζητήσει ή να διαβάσει ποίηση αντίστοιχη. Μια από τις σκέψεις μας πίσω από την έκθεση είναι ακριβώς αυτή, ότι χωρίς να εκλαϊκεύουμε κάτι, το κάνουμε πιο προσιτό, λέγοντας στον κόσμο σήμερα αυτές είναι οι ιστορίες, ελάτε να τις ξαναδούμε, να τις ξανασκεφτούμε». Και ίσως να κάνει ο καθένας τις δικές του αναγνώσεις; «Τώρα πια ναι, γιατί όχι».
Τα κείμενα η αρχή του νήματος
Στην έκθεση υπάρχουν και κείμενα, τα οποία ενώνουν και ίσως και να νοηματοδοτούν τα ίδια τα έργα. Η κα Χατζάκη εξηγεί: «Στην ουσία είναι κομματάκια από το αφήγημα. Δηλαδή θέλαμε στα κείμενα ειδικά να παίξουμε ανάμεσα σε αρχαίες πηγές και σύγχρονες πηγές, οπότε να προκαλέσουμε τον κόσμο λίγο να δει διαφορετικές μυθοπλασίες γύρω από τον μύθο. Πέραν από τους αρχαίους συγγραφείς, από τους αρχαίους ειδικά, επιλέξαμε κυρίως κομμάτια που να δίνουν τον πρώτο λόγο στις φιγούρες που μας ενδιέφεραν, για παράδειγμα η κατάρα της Αριάδνης. «Ποια καρδιά θες, έρμη μ’ άφησε ο Θησέας μ’ αυτήν την ίδια ο ίδιος και το σόι του να κλάψει». Από τις σύγχρονες πηγές διαλέξαμε αναφορές κυρίως από τη σύγχρονη μυθοπλασία, όπου μπαίνει σε πρώτο πρόσωπο η Αριάδνη για παράδειγμα, ή που μπαίνουν σε πρώτο πρόσωπο άλλες μεγάλες ηρωίδες από τον μύθο και βλέπουμε λίγο τη δική τους οπτική, κάτι που ξεκινάει στην ουσία με την Άτγουντ και την “Πηνελοπιάδα”, που αντί να δούμε την Οδύσσεια μέσα από τον Οδυσσέα τη βλέπουμε μέσα από την Πηνελόπη. Με αυτή τη λογική επιλέξαμε τις πηγές». Για την πληρέστερη αφήγηση του μύθου συνδράμουν δάνεια αρχαίων αντικείμενων από το Κυπριακό μουσείο και το Μουσείο Ιεράς Μονής Κύκκου.
Πληροφορίες
«Μύθων Αποκάλυψη: Αριάδνη – Ανδρομέδα», Λεβέντειος Πινακοθήκη, Λευκωσία. Διάρκεια έκθεσης έως 3 Σεπτεμβρίου 2023
