Kathimerini.gr
Βάλια Δημητρακοπούλου, Παντελής Τσομπάνης Παναγιώτης Κούστας Γιώργος Ρομπόλας Γιώργος Ψωμιάδης Ελίζα Συναδινού Αθως Δημουλάς
Οδηγός επιβιώσης
Στο Κυνήγι της τελειότητας (εκδ. Μεταίχμιο), με παραδείγματα από την καθημερινή ζωή, έρευνες και αναφορές στην επικαιρότητα, ο Τόμας Κιούραν, καθηγητής ψυχολογίας στο LSE, ρίχνει φως στη μάστιγα της τελειομανίας. Σε μια κοινωνία που επιβραβεύει τον πιο αποδοτικό εργαζόμενο, τον αθλητή που γεμίζει μετάλλια, τον αψεγάδιαστο σύντροφο, πώς γίνεται να αισθανθούμε επαρκείς μέσα στη γεμάτη ατέλειες φύση μας;
Αναγνωρίζοντας το προνόμιο της λευκής μεσοαστής γυναίκας, η δημοσιογράφος Ελίζαμπεθ Ντέι μάς ξεναγεί στην Τέχνη της αποτυχίας (εκδ. Κλειδάριθμος). «Για να πετύχουμε πραγματικά, πρέπει να είμαστε διατεθειμένοι να υποστούμε μια τεράστια αποτυχία», λέει, παραθέτοντας προσωπικές ιστορίες από την καριέρα της σε ανδροκρατούμενους χώρους μέχρι τον γάμο της που δεν ευόδωσε.
Το μυστικό για μια ισορροπημένη ζωή κρύβεται στην εγκράτεια, στην αποχή από την υπερβολή, στην αποφυγή των καταχρήσεων: η αρετή που θα μας κάνει πιο ευτυχισμένους είναι η αυτοπειθαρχία. Ο Ράιαν Χόλιντεϊ παραθέτει στη Δύναμη της αυτοπειθαρχίας (εκδ. Μεταίχμιο) παραδείγματα διάσημων προσώπων για να επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης που υποκινεί τη συμπεριφορά μας.
Για τον Κίραν Σετίγια, καθηγητή φιλοσοφίας στο ΜΙΤ και συγγραφέα του Η ζωή είναι δύσκολη (εκδ. Μεταίχμιο), η ευτυχία δεν είναι αυτοσκοπός. Αντλεί έμπνευση από φιλοσόφους και ιστορικές φιγούρες, αναλύοντας διαφορετικές δοκιμασίες που αντιμετωπίζουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό όλοι οι άνθρωποι: Από την αναπηρία στον χρόνιο πόνο, από τη μοναξιά στο πένθος, ο Σετίγια μάς εξηγεί πώς να ζήσουμε στον πραγματικό κόσμο και όχι στον κόσμο που θα θέλαμε να υπάρχει. –Β.Δ.
Γονείς και παιδιά
Η Σάρα Όκγουελ Σμιθ θέλει να ανακουφίσει τους γονείς. Μέσα από 10 κεφάλαια, τα οποία διαβάζονται με όποια σειρά βολεύει περισσότερο τον καθένα, το βιβλίο της Ήρεμοι γονείς (Εκδ. Μίνωας) είναι καθησυχαστικό. Ξεκινάει αναγνωρίζοντας τα τραύματα που υπέστησαν οι ίδιοι οι γονείς στη δική τους παιδική ηλικία, περνάει στο ζήτημα της τελειότητας και των ενοχών του σύγχρονου γονιού, για να καταλήξει να αγκαλιάσει τις αδυναμίες τους όταν χάνουν την ψυχραιμία τους.
Παρά την πολυετή της ενασχόληση με παιδιά, η καθηγήτρια ψυχολόγος Σούζαν Ένγκελ άργησε να συνειδητοποιήσει ότι τα παιδιά κυνηγούν ιδέες. Στο συναρπαστικό εγχειρίδιο Η διανοητική ζωή των παιδιών (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) εξηγεί πώς τα παιδιά συλλέγουν εντατικά πληροφορίες και κάνουν υποθέσεις για τον κόσμο μας. Με έρευνες (ένα παιδί μεταξύ 2 και 5 ετών κάνει περίπου 1 με 3 ερωτήσεις το λεπτό) και παραδείγματα (Γιατί κάποια σκυλιά γαβγίζουν και άλλα όχι;) ρίχνει φως στους μικρούς εξερευνητές του κόσμου και μας δείχνει πώς να καλλιεργήσουμε τη φυσική τους τάση στην απορρόφηση πληροφορίας.
Μεγαλώνοντας δύο κόρες, η Δανή ψυχοθεραπεύτρια Ίμπεν Ντίσιν Σαντάλ στο βιβλίο της Ευτυχισμένοι έφηβοι. Πώς οι Δανοί μεγαλώνουν ισορροπημένους, υγιείς και ευτυχισμένους εφήβους (εκδ. Διόπτρα) μοιράζεται προβληματισμούς και χρησιμοποιεί εμπειρίες από την οικογενειακή της ζωή και τους θεραπευομένους της, ώστε να μας κάνει να ζηλέψουμε λιγάκι την ολιστική προσέγγιση των Σκανδιναβών γύρω από το ταξίδι στην ενηλικίωση.
Η κλινική ψυχολόγος Ρόνι Κόεν Σάντλερ στο πολύ επίκαιρο βιβλίο της Το κινητό μου; Με τίποτα! (εκδ. Μίνωας) διερευνά πώς οι πολιτισμικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια έχουν επηρεάσει την παιδική και εφηβική ηλικία των κοριτσιών. Απαντάει σε σύγχρονα ερωτήματα γύρω από τον ψηφιακό μας κόσμο και τους κινδύνους του, με κέντρο τη σχέση γονιού και παιδιού: Όπως υποστηρίζει, αυτή η σχέση παραμένει η ραχοκοκαλιά της ανάπτυξης ενός νέου ανθρώπου. –Β.Δ.
Το νεο φυσιολογικό;
Στην ιατρική, «φυσιολογικά επίπεδα» και «φυσιολογική λειτουργία» είναι έννοιες που διαχωρίζουν τους υγιείς από τους ασθενείς. Όταν όμως οι έρευνες δείχνουν ότι η πλειονότητα των ανθρώπων λαμβάνουν αγωγή για κάτι, ταλαιπωρούνται από ψυχικές ασθένειες και παλεύουν με αυτοάνοσα νοσήματα, δεν θα έπρεπε να επανεξετάσουμε την έννοια του φυσιολογικού; Στο βιβλίο του Ο μύθος του φυσιολογικού, Τραύμα, Ασθένεια και ίαση σε μια τοξική κουλτούρα (εκδ. Key Books), ο γιατρός και συγγραφέας Γκαμπόρ Ματέ –σε συνεργασία με τον γιο του– χρησιμοποιεί την πολυετή του εμπειρία με ασθενείς για να καταδείξει τον τοξικό και αποσπασματικό τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την υγεία, σωματική και ψυχική. «Πρέπει να δούμε την ασθένεια ούτε ως καπρίτσιο της φύσης, ούτε ως φαύλο μυστήριο, αλλά ως συνέπεια μη φυσιολογικών, αφύσικων συνθηκών», λέει. –Β.Δ.
Μακαρόνια και σουβλάκια
Αν νομίζετε πως τα φαγητά οδηγούν στην ανακάλυψη της πραγματικής ταυτότητας των λαών, ο ιστορικός και συγγραφέας Μάσιμο Μοντανάρι θα σας διαψεύσει. Μέσα από το απολαυστικό ιστορικό δοκίμιο, Σπαγγέτι με σάλτσα ντομάτας – Ο μύθος του πιο διάσημου πιάτου της Ιταλίας (εκδ. Historical Quest), θα συνειδητοποιήσετε πως η προέλευσή μας είναι από τη συνάντηση και το ανακάτεμα διαφορετικών λαών και παραδόσεων. Όσον αφορά τη γαστρονομική υπόθεση γύρω από το σουβλάκι, θα πρέπει να πάμε χιλιάδες χρόνια πίσω, με οδηγό τη χρησιμότατη έρευνα που έκαναν οι Μαρίνα Πετρίδου και Τάσος Μπρεκουλάκης για το Σουβλάκι – Ένα γαστρονομικό ταξίδι από τα ομηρικά έπη μέχρι το σύγχρονο street food (εκδ. Πατάκη), το οποίο αποτελεί την πρώτη απόπειρα καταγραφής του πιο γνωστού ελληνικού street food στα πέρατα του κόσμου. –Π.Τσ.
Η γέννηση της Σίλικον Βάλεϊ
Μέσα από εκατοντάδες συνεντεύξεις στο βιβλίο του Οι ιδρυτές (εκδ. Ψυχογιός), ο Τζίμι Σόνι ρίχνει τους προβολείς στα πρώτα χρόνια της PayPal: άνθρωποι νέοι, παθιασμένοι, φιλόδοξοι, εκκεντρικοί, ακόμα και αμφιλεγόμενοι (ανάμεσά τους ο Ίλον Μασκ) δημιούργησαν μια «οικολογία ταλέντων», που τους υπερέβη. Κι όταν πήδησαν από το άρμα της, εξελίχθηκαν σε πανίσχυρους ηγέτες που δημιούργησαν εταιρείες όπως η Space X, το YouTube και το LinkedIn ή βρέθηκαν σε υψηλόβαθμες θέσεις στην Google, στο Facebook και στις πιο σημαντικές εταιρείες επενδυτικών κεφαλαίων. Αξίζουν τα μέλη της πανίσχυρης «μαφίας της PayPal» να αποτελούν πρότυπα; –Π.Κ.
(Φωτογραφία: Αλίνα Λέφα)
Ιστορία της Ελλάδας
Τη δική του εκδοχή για τα χαρακτηριστικά του ελληνικού λαού δίνει ο Κρις Μόνταγκιου Γουντχάους στο Εις οιωνός: Άγνωστες ιστορίες από την Αντίσταση και την Κατοχή (εκδ. Παπαδόπουλος)· 14 μικρά ηθογραφικά κείμενα, κάπου ανάμεσα στο fiction και το non fiction, από τον Βρετανό πολιτικό που συνεργάστηκε με τους αντάρτες στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Όσο για τις Φωνές των χαμένων παιδιών της Ελλάδας (εκδ. Ποταμός), σε επιμέλεια της Μαρίας Καρδαρά; Οι μαρτυρίες του βιβλίου, ανθρώπων ελληνικής καταγωγής οι οποίοι υιοθετήθηκαν από οικογένειες της Δύσης τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, περιγράφουν, τελικά, μια ολόκληρη εποχή. Αφήνοντας τον Β΄ Παγκόσμιο στην άκρη, συναντάμε δύο βιβλία για τη φοιτητική εξέγερση του 1973 από δύο ανθρώπους που είχαν ενεργό ρόλο στα γεγονότα: Η εξέγερση του Πολυτεχνείου: Μια ξεχασμένη υπόθεση (εκδ. Πατάκη) αποτελεί την προσωπική κατάθεση του Σταύρου Λυγερού για τα γεγονότα, ενώ ο Ολύμπιος Δαφέρμος, ο άνθρωπος που μας έχει δώσει τις πιο ολοκληρωμένες έρευνες για το αντιδιδακτορικό φοιτητικό κίνημα, υπογράφει ένα «παιδικό» βιβλίο με τίτλο Μιλώ στα παιδιά μου για τη χούντα και το Πολυτεχνείο (εκδ. Τόπος), στην προσπάθειά του να μεταδώσει την ουσία της εξέγερσης στις νεότερες γενιές. Όλα αυτά αποτελούν την πρώτη ύλη για το συλλογικό έργο Εθνικές επέτειοι: Μορφές διαχείρισης της μνήμης και της ιστορίας (εκδ. Αλεξάνδρεια), σε επιμέλεια Χάρη Αθανασιάδη – Πολυμέρη Βόγλη, το οποίο ρίχνει φως στο πώς η Ιστορία στρεβλώνεται συχνά στον βωμό εθνικών σκοπιμοτήτων. Κλείνοντας, στο έργο Πανδημίες στον ελληνικό χώρο (εκδ. Πεδίο), σε επιστημονική επιμέλεια της Κατερίνας Γαρδίκα, αποτυπώνεται πώς οι μολυσματικές ασθένειες καθόρισαν τη γωνιά του χάρτη όπου ζούμε, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ναι, δυστυχώς, το θέμα του παραμένει δραματικά επίκαιρο. –Γ.Ρ.
Ελληνικός Εβραϊσμός
Ο ιστορικός – οικονομολόγος Αντρέας Κ. Μπουρούτης επιστρέφει στην ιστορική έρευνα γύρω από τον ελληνικό εβραϊσμό, καθώς παρατηρείται μεγάλο ενδιαφέρον για την προπολεμική παρουσία της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, της οποίας η 450 ετών ιστορία σβήστηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Κεντρικής Ευρώπης. Ύστερα ακολούθησε μια ένοχη σιωπή. Οι Εβραϊκες περιουσίες – Κράτος και δωσιλογισμός στη Θεσσαλονίκη, 1943-1949 (εκδ. Αλεξάνδρεια) απαντούν σε διαχρονικά αναπάντητα ερωτήματα που αφορούν τη στάση του κράτους απέναντι στην εκμετάλλευση των περιουσιών τους, στην προσπάθεια διεκδίκησής τους από επιζώντες ή συγγενείς και στην αντιμετώπιση των δωσίλογων. Με την ίδια θεματική καταπιάνεται και ο Γιάννης Καρατζόγλου, αλλά στρέφεται στους επιχειρηματίες της πόλης: Στο ιστορικό δοκίμιο Μεσεγγυούχοι και δοσίλογοι και το τέλος της εβραϊκής επιχειρηματικότητας στην κατοχική Θεσσαλονίκη (εκδ. Επίκεντρο) ασχολείται με την εμπορική ζωή πέριξ της οδού Βενιζέλου πριν από τη γερμανική κατοχή, τους δωσίλογους και την απόπειρα της αναβίωσής της μεταπολεμικά. –Π.Τσ.
Εκατό χρόνια ΧΑΝΘ
1921. Μέλη των κολεγίων της αμερικανικής Χριστιανικής Αδερφότητας Νέων που ήρθαν στην Ελλάδα την περίοδο του Μακεδονικού Μετώπου, για να συνεπικουρήσουν στις ανάγκες των ελληνικών και των συμμαχικών στρατευμάτων, ιδρύουν τη ΧΑΝ Θεσσαλονίκης, φέρνοντας στην Ελλάδα το μπάσκετ και το βόλεϊ. Η ΧΑΝΘ είναι σημείο αναφοράς στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, ενεργοποιώντας ουσιαστικά την κοινωνία και των νέων ανθρώπων της πόλης, μέσω του εθελοντικού της έργου και των αξιών της αλληλεγγύης και της συνεργασίας που πρεσβεύει. Η επετειακή έκδοση Χ.Α.Ν.Θ. – Εκατό χρόνια ζωής και δράσης (εκδ. University Studio Press) ανατρέχει στην πλούσια δραστηριότητα του αθλητικού σωματείου με συλλεκτικό και δυσεύρετο αρχειακό υλικό που αναδεικνύει την προσφορά της στη Βόρεια Ελλάδα. –Π.Τσ.
Η άλλη Ευρώπη
Στη λεπτή κόκκινη γραμμή ανάμεσα στην επίσημη ιστορία και στις προσωπικές αφηγήσεις, ο Τίμοθι Γκάρτον Ας ανοίγει το μικρόφωνο σε δεκάδες Ευρωπαίους –από αναμνήσεις βετεράνων του Β΄ Παγκοσμίου μέχρι πολιτικούς που κλήθηκαν να διαχειριστούν την πτώση του Τείχους– συνθέτοντας το πολύ φιλόδοξο Πατρίδες, μια προσωπική ιστορία της Ευρώπης (εκδ. Ψυχογιός). Ή, πιο απλά, μια νευρώδη αφήγηση για τους λόγους που η «περισσότερη και πιο δίκαιη» Ευρώπη είναι πιο σημαντική από ποτέ. Αντίστοιχα, την πραγματική αλήθεια πίσω από το μύθευμα των «σκοτεινών» αιώνων αναζητούν οι Μάθιου Γκαμπριέλε και Ντέιβιντ Μ. Πέρι στο Οι φωτεινοί αιώνες: Μια νέα ιστορία της μεσαιωνικής Ευρώπης (εκδ. Πατάκη), βάζοντας κάποια πράγματα στη θέση τους. Άλλωστε, Μεσαίωνας δεν ήταν μόνο η πυρά για τους αιρετικούς και οι Σταυροφορίες· Μεσαίωνας ήταν και η πολυθρησκευτική εμπειρία της Ιβηρικής χερσονήσου, τα υπέροχα βιτρό των καθεδρικών ναών, καθώς και η ιδιοφυΐα του Δάντη. –Γ.Ρ.
Παγκόσμιοι Πόλεμοι
Κάτι παραπάνω από 100 χρόνια πριν. Τότε υπογράφτηκε η τελευταία συνθήκη για τον τερματισμό μιας ολόκληρης δεκαετίας βίας και εχθροπραξιών. Με τον τίτλο 24 Ιουλίου 1923. Η μέρα που τελείωσε ο Μεγάλος Πόλεμος (εκδ. Πεδίο), ο Τζέι Γουίντερ εμβαθύνει στο πώς οδηγηθήκαμε στη Συνθήκη της Λωζάννης, στα γεγονότα, στα πρόσωπα και στους διεθνείς παράγοντες που σχετίζονται με τη χάραξη των συνόρων Ελλάδας-Τουρκίας και όρισαν την υποχρεωτική μετακίνηση εκατομμύρια αμάχων. Όταν υπογράφηκε η Συνθήκη της Λωζάννης, η Βιρτζίνια Χολ ήταν 17 ετών. Η άγνωστη ιστορία της γυναίκας που βοήθησε στη νίκη κατά τη διάρκεια του Β΄ ΠΠ ήδη γραφόταν. Με μια σχεδόν μυθιστορηματική αφήγηση, με κατακόρυφες εντάσεις και ψυχογραφικά στοιχεία, η βιογραφία της Βιρτζίνια Χολ, Μια ασήμαντη γυναίκα (εκδ. Μίνωας) από τη Σόνια Πουρνέλ διαβάζεται απνευστί. Μέσα από την πορεία της μοιραζόμαστε την αγωνία, το θάρρος, την πυγμή και τους φόβους της Αμερικανίδας κατασκόπου που χαρακτηρίστηκε από την Γκεστάπο ως «η πιο επικίνδυνη από τους κατασκόπους των Συμμάχων».
Μεταφερόμαστε στη διαβόητη φυλακή του Κόλντιτς, ένα φρούριο υψίστης ασφαλείας, ένα γοτθικό κάστρο στην καρδιά της ναζιστικής Γερμανίας. Ο θρύλος για τις ευφάνταστες αποδράσεις των αιχμαλώτων είναι γνωστός. Στο βιβλίο του Αιχμάλωτοι στο Κόλντιτς (εκδ. Κλειδάριθμος), ο Μπεν Μακίνταϊρ μας παρουσιάζει με παραστατικό τρόπο τα πρόσωπα των ανθρώπων που συνυπήρχαν εντός του. Εδώ έχουμε κάτι περισσότερο από μια ιστορία αποδράσεων, έχουμε μια ιστορία εκφοβισμού, τρέλας, σουρεαλισμού και ανθρώπινου θάρρους, με ήρωες που ελίσσονται και μηχανεύονται την επόμενη κίνηση, σε ένα διαρκές και αγωνιώδες κρυφτό.
Οι ήρωες εν καιρώ πολέμου πληθαίνουν, τα μέτωπα πολλαπλασιάζονται. Έτσι, στις Εφιαλτικές νύχτες: Νοέμβριος 1942 (εκδ. Μεταίχμιο) του Πίτερ Ίνγκλαντ ακολουθούμε 39 πρόσωπα με τρόπο κινηματογραφικό: Ένας Αμερικανός πιλότος, μια φοιτήτρια στο Παρίσι ένα κορίτσι στη Σαγκάη, μια Κορεάτισσα σε έναν ιαπωνικό οίκο ανοχής για στρατιωτικούς κ.ά. Ο φακός μεταβάλλεται κι εμείς ακολουθούμε μαγνητισμένοι. «Ένα γαϊτανάκι βιογραφιών», έτσι χαρακτηρίζει ο συγγραφέας το βιβλίο του. «Στο επίκεντρο στέκεται το άτομο, οι εμπειρίες του και, διόλου ασήμαντο, τα συναισθήματά του». –Γ.Ψ.
Ο Νιλ Φέργκιουσον περιγράφει την ιστορία των καταστροφών του πλανήτη. (Φωτογραφία: Matt Carr / Getty Images / IDEAL IMAGE)
Κόσμος που αλλάζει
«Η ιστορία των αιώνων […] είναι εξ ορισμού μια ιστορία με μεγάλο αφηγηματικό τόξο, ο κάθε συγγραφέας το κατασκευάζει ανάλογα με την ιστορία που θέλει να πει», διαβάζουμε στην εισαγωγή του βιβλίου Στον δρόμο για την ουτοπία (εκδ. Μεταίχμιο) του Μπράντφορντ Ντελόνγκ. Τα μεγάλα παγκόσμια γεγονότα μοιάζουν να συνδέονται μαεστρικά και, παρά την έντονη διακειμενικότητα, δημιουργείται μια κατανοητή οικονομική ιστορία από το 1870 ως το 2010, με το ερώτημα «Γιατί φτάσαμε εδώ;» να αιωρείται διαρκώς. Σε μια άλλη αναδρομή, ακόμη πιο σκοτεινή, τις Καταστροφές (εκδ. Αλεξάνδρεια) του Νιλ Φέργκιουσον, έχουμε μια πανοραμική εικόνα τραγικών γεγονότων, μια θεωρία συλλογικών καταστροφών· από την έκρηξη του Βεζούβιου μέχρι την Ισπανική γρίπη και την Covid-19. Αντλώντας δεδομένα από διάφορες επιστήμες, ο Φέργκιουσον ψηλαφεί τα δυσκίνητα γραφειοκρατικά συστήματα του σήμερα και επιχειρεί να διδάξει για το αύριο.
Ώρα για μετατόπιση προς τα ανατολικά. Ως «δρόμοι του μεταξιού» ορίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα τα δίκτυα ανταλλαγών που συνέδεαν την Κίνα με τον υπόλοιπο κόσμο. Στην επικαιροποίηση του best seller του, ο Πίτερ Φράνκοπαν μας δείχνει με τους Νέους δρόμους του μεταξιού (εκδ. Αλεξάνδρεια) γιατί το κέντρο ισχύος του κόσμου μεταφέρεται στα ανατολικά, εκεί όπου οι σύγχρονες εξελίξεις πρόκειται να διαμορφώσουν το μέλλον μας. «Γιατί ο κόσμος δεν είναι δίκαιος;». Αυτό είναι το ερώτημα που τίθεται στο δεύτερο βιβλίο του Γιουβάλ Νόα Χαράρι, Εμείς οι ασταμάτητοι (εκδ. Μεταίχμιο, Αλεξάνδρεια), που απευθύνεται με σαφήνεια και χιούμορ σε νεαρούς αναγνώστες από 9 ετών και άνω. Με εντυπωσιακή εικονογράφηση, το βιβλίο στοχεύει στο να εξηγήσει πώς μια επανάσταση 10.000 χρόνια πριν, επηρεάζει τον τρόπο που ζούμε σήμερα. Τέλος, φτάνουμε στην αρχή με το Μια (πολύ) σύντομη ιστορία της ζωής πάνω στη Γη (εκδ. Κάκτος): 4,6 δισ. χρόνια αποδίδονται σε 12 σύντομα κεφάλαια από τον Χένρι Τζι, σε ένα αν μη τι άλλο ευχάριστο ανάγνωσμα, όπου η επιστημονική ακρίβεια συναντά μια προσιτή αφήγηση για την επιβίωση της ζωής στη Γη. – Γ.Ψ.
(Φωτογραφία: Αλίνα Λέφα)
Μαθήματα γεωγραφίας
«Πού θα ήμασταν χωρίς τους χάρτες;» αναρωτιέται ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κουίν Μέρι του Λονδίνου, Τζέρι Μπρότον. Δεν έχει άδικο. Η χαρτογράφηση είναι μια ανθρώπινη ανάγκη που ανάγεται 2.500 έτη πριν, στο θραύσμα μιας πινακίδας σε μια βαβυλωνιακή πόλη, και φτάνει μέχρι το Google Earth. Ο Βρετανός επιστήμονας εξιστορεί την Ιστορία του κόσμου μέσα από δώδεκα χάρτες (εκδ. Ψυχογιός) και εξάπτει την περιέργεια για το πώς χαρτογραφούσαν οι κάθε λογής ταξιδευτές μέσα στους αιώνες. Το διάστημα είναι κομμάτι της ιστορίας αυτής, αλλά ακόμα δεν έχει χαρτογραφηθεί, παρά την… εγγύτητά του. «Το διάστημα δεν είναι καθόλου μακρινό. Είναι μια ώρα οδήγησης, αν το αυτοκίνητό σας μπορεί να πάει ευθεία προς τα πάνω», είχε πει ο Βρετανός αστρονόμος Φρεντ Χόιλ το 1979. Με τους γοργούς ρυθμούς της διαστημικής κούρσας, στην οποία συμμετέχουν οι ισχυρότερες οικονομίες του πλανήτη, το γεωπολιτικό τοπίο θα αλλάξει άρδην και θα μεταφερθεί στο διάστημα, παρατηρεί ο Τιμ Μάρσαλ στο Μέλλον της Γεωγραφίας (εκδ. Διόπτρα). Μετά την εξερεύνηση κάθε σπιθαμής της γεωγραφίας της Γης, με τις τακτικές της απλοποιημένης επιστήμης, ο «γκουρού» της γεωπολιτικής ανοίγει τον φάκελο «διάστημα» και αποσαφηνίζει την πολιτική στροφή των κυβερνήσεων και τα εξωπραγματικά υψηλά κονδύλια για τη διαστημική έρευνα. –Π.Τσ.
Επιστήμη vs θρησκεία
Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν υποστήριξε πως ο χρόνος είναι αδιαχώριστος από την ύλη και ως εκ τούτου η κατανόηση του πρώτου δεν είναι γραμμική. Εκκινούμενος από αυτό, στο πλούσιο βιβλίο του Ο Θεός μετά τον Αϊνστάιν (εκδ. Πεδίο), ο θεολόγος καθηγητής στο Τζόρτζταουν, Τζον Φ. Χοτ, ασχολείται με το αγαπημένο του αντικείμενο: την κοσμογονία. Με την αρχική θέση ότι ο Αϊνστάιν ένιωθε δέος απέναντι στο μυστήριο, μας προσκαλεί σε μια φιλοσοφική ρητορεία που πραγματεύεται αν η επιστήμη βρίσκεται σε διαμάχη με την πίστη, μέσα από 13 κεφάλαια με μυστικιστικούς τίτλους, όπως Αιωνιότητα, Χρόνος, Ελπίδα, Πίστη, Ευσπλαχνία, παρασύροντας και τον θρησκευόμενο και τον σκεπτικιστή να ερευνήσουν το ακατανόητο και το απέραντο της ύπαρξης. –Β.Δ.
Ένας ζωγράφος φωνάζει
Ο πρωτοπόρος ζωγράφος Γκυστάβ Κουρμπέ (1819-1877) υπήρξε δημοκράτης και πραγματικός πατριώτης (χωρίς σε καμία περίπτωση να φλερτάρει με τον εθνικισμό). Έτσι, όταν το 1870 ξέσπασε ο Γαλλοπρωσικός Πόλεμος, δεν έμεινε αμέτοχος. Φυσικά, τα κείμενα που φιλοξενούνται στα Γράμματα στους Γερμανούς (εκδ. Ροές) δεν πλησιάζουν τους πίνακές του, διαθέτουν όμως μια θυελλώδη ορμή και μια ειλικρινή αγωνία για το πώς οι απλοί άνθρωποι πέφτουν θύματα πολιτικών μεθοδεύσεων. Κάτι, δηλαδή, που φαίνεται ξεκάθαρα όταν βροντοφωνάζει στους Γερμανούς ομοτέχνους του: «Να ανατρέψουμε μαζί τα αιματοβαμμένα αυτά όρια». –Γ.Ρ.
Φιλοσοφία επειγόντως
Σε μια εποχή τόσο γρήγορων ταχυτήτων όπου δεν προλαβαίνουμε να ανασάνουμε, που λέει ο λόγος, είναι, άραγε, αναγκαίος ο χρόνος του φιλοσοφείν; Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος στο Υπάρχει ακόμα ελληνική διανόηση; (εκδ. Πεδίο), ασχέτως του ερωτήματος που θέτει, εκτιμά ότι πρέπει να έρθει και πάλι όχι ο καιρός των φιλοσόφων, αλλά εκείνος των διανοουμένων ή, για να ακριβολογούμε, των κοινωνικών επιστημόνων. Επιχειρηματολογεί υπέρ της αναγκαιότητάς τους όχι μόνο ως παραγωγών γνώσης, αλλά και ως συν-διαμορφωτών των συνθηκών που θα επιτρέπουν να εξάγονται συμπεράσματα για το «τι πρέπει να γίνει» και το «πώς πρέπει να γίνει». Στον Αποικιοκράτη χίπστερ (εκδ. Αντίποδες), πάλι, ένα δοκίμιο με προβοκατόρικο τίτλο, του οποίου η έκδοση δημιούργησε ένα κάποιο (μεγάλο) hype, ο Γκρέγκορι Πιερρό, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ, προτείνει την αποαποικιοποίηση του χιπστερισμού που, όπως σημειώνει, «όλοι ζούμε μέσα του, είτε το θέλουμε είτε όχι». Πώς συνδέονται, όμως, η αγάπη για τις τέχνες, τη μόδα, τους ευγενείς τρόπους και η «επιφανειακή συμπεριφορά» που χαρακτηρίζει τους απανταχού «οικονομικά άνετους» χίπστερ με την αποικιοκρατία; Όπως δείχνει, ο χιπστερισμός, ως σύμπτωμα του χιπ εξευγενισμού από τους λευκούς, καλλιτεχνίζοντες τύπους, αναδύθηκε στην Αμερική μέσα από πρακτικές άμεσα συνδεδεμένες με τον εξοστρακισμό των φτωχότερων, μαύρων πληθυσμών από τις γειτονιές στις οποίες ζούσαν παραδοσιακά. Το βιβλίο βρίθει πλούσιων ιστορικών στοιχείων, είναι βαθιά πολιτικό και η γραφή του Πιερρό… χιπστερικά κουλ.
Συνεχίζοντας με κλασικά έργα φιλοσοφίας, από τις εκδόσεις Επίκεντρο κυκλοφόρησαν οι δύο τόμοι του τελευταίου και ίσως κορυφαίου έργου της Χάνα Άρεντ (1906-1975), της Ζωής του νου (ο πρώτος τόμος υποτιτλοφορείται Σκέψη και ο δεύτερος Βούληση). Σε αυτό διεισδύει βαθιά στις νοητικές διαδικασίες, αναλύοντας τον ανθρώπινο νου μέσω της κριτικής προσέγγισης του έργου των μεγάλων φιλοσόφων· από τους προσωκρατικούς έως τους τότε σύγχρονους. Καθηγητής της Άρεντ υπήρξε ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, με τον οποίο ασχολείται ο Κοσμάς Ρασπίτσος στο βιβλίο του Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ και η μετάφραση της ελληνικής φιλοσοφίας (εκδ. Ροές). Πιο ειδικού ενδιαφέροντος, το συγκεκριμένο έργο εξετάζει πώς ο Γερμανός φιλόσοφος μετέφρασε κείμενα και όρους της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας, αλλά και τις θέσεις του για τη μετάφραση εν γένει. Τέλος, πρόσφατα μεταφράστηκε, για πρώτη φορά στα ελληνικά, το κλασικό φιλοσοφικό έργο Πρόθεση της Ελίζαμπεθ Άνσκομπ (1919-2001), από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Στο συγκεκριμένο βιβλίο, που έχει περιγραφεί ως «η σημαντικότερη πραγμάτευση της πράξης από την εποχή του Αριστοτέλη», στην ουσία προβληματοποιούνται οι βεβαιότητές μας, η πίστη μας ότι γνωρίζουμε τι σημαίνει «πρόθεση». –Π.Κ.
Περί αρχιτεκτονικής
Μετά από πολύχρονη και ενδελεχή έρευνα, ο Βασίλης Κολώνας υπογράφει το Σμύρνη [1870-1922], αναδεικνύοντας τη συμβολή των Ελλήνων αρχιτεκτόνων και μηχανικών στη δημόσια και ιδιωτική αρχιτεκτονική της πόλης, που ανέβηκε ψηλά για να γκρεμιστεί βίαια. Αναφορά γίνεται, επίσης, στην αρχιτεκτονική των προσφυγικών κατοικιών, στις οποίες βρήκαν καταφύγιο οι Σμυρνιοί όταν ήρθαν στην Ελλάδα.
Ο αρχιτέκτονας – πολεοδόμος Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς είναι ένας από τους λίγους μαθητές του Δημήτρη Πικιώνη που βρίσκεται ακόμη εν ζωή. Με τον Λόγο του πρωτομάστορα (εκδ. Άγρα) αφιερώνει στον δάσκαλό του έναν σχολιασμό πάνω στις διδαχές του, έναν διάλογο με την κληρονομιά του, μια «κατάθεση οφειλής».
Ο τίτλος δεν είναι τυχαίος: στον μεγάλο, χορταστικό τόμο Αρχιτεκτονική ποιητική (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), σε επιστημονική επιμέλεια Στέλιου Γιαμαρέλου, ξεδιπλώνεται η σκέψη της πρωτοπόρου, διακεκριμένης αρχιτέκτονα Σουζάνας Αντωνακάκη, με κείμενα δικά της, από το 1959 έως το 2019, έναν χρόνο πριν από τον θάνατό της. Σκέψη που ξεφεύγει από τα αυστηρά όρια της αρχιτεκτονικής και δημιουργεί συσχετισμούς, μεταξύ άλλων, ποιητικούς. –Ε.Σ.
Κάφκα και Καμί
«Έπιασα τον Κάφκα στο γραφείο του καθώς μελετούσε ένα φυλλάδιο του βιβλιοπωλείου Reclam. “Μεθάω με τίτλους βιβλίων”, μου είπε. “Τα βιβλία είναι ισχυρό ναρκωτικό”». Αυτό είναι ένα ελάχιστο απόσπασμα από τις ζωηρές «σημειώσεις» του Γκούσταφ Γιάνουχ – το αντέγραψα από τις Συνομιλίες με τον Κάφκα (εκδ. Ροές), ένα καταπληκτικό άθροισμα στιγμών από τη σύντομη γνωριμία των δύο ανδρών το 1920. Όχι μόνο γνωρίζουμε μια απολύτως ανθρώπινη εκδοχή του μυθικού Κάφκα, αλλά και ερχόμαστε σε επαφή με την αυθόρμητη σκέψη του. Συμπληρωματικά, από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφόρησε το Ο Κάφκα και η Ελλάδα, τα πρακτικά του διεθνούς συνεδρίου Κάφκα και Ελλάδα. Τα παραπάνω προτείνω να τα συνδυάσετε με λίγο Αλμπέρ Καμί – πόσο συγγενείς ήταν οι δυο τους, ε; Κυκλοφόρησε, λοιπόν, ένα πολύτιμος τόμος, Διαλέξεις και ομιλίες (εκδ. Καστανιώτη), στον οποίο παρατίθενται 33 κείμενά του, από το 1933 έως το 1958, ενδεικτικά της πνευματικής του δύναμης, της πολιτικής και φιλοσοφικής του στάσης. –Α.Δ.
Γράφουμε-διαβάζουμε
Αποσπάσματα συνεντεύξεων με έμφαση στα Μυστικά της συγγραφής (εκδ. Key Books) από 66 ιερά τέρατα της λογοτεχνίας. Επιτρέψτε μου: Ακολουθώντας τις συμβουλές τους, αν τις διαβάσετε ως επίδοξος συγγραφέας, πιθανότητα θα κάνετε λίγα μικρά βήματα. Απλώς απολαύστε το μυαλό αυτών των ανθρώπων, τον τρόπο που δούλεψαν, τον τρόπο που σκέφτονταν. Θα βρείτε θαυμαστές κουβέντες σ’ αυτόν τον τόμο, μια μικρή λογοτεχνική εγκυκλοπαίδεια. Κι απ’ το (περίπου) «πώς να γράψουμε λογοτεχνία» πάμε στο Πώς να διαβάζουμε λογοτεχνία (εκδ. Πεδίο) του κορυφαίου Βρετανού κριτικού Τέρι Ίγκλετον. Βασικοί όροι, πλήθος παραδειγμάτων, απολαυστική αφήγηση. Σε κάνει να θέλεις να διαβάσεις. Το ίδιο θα σας συμβεί πιάνοντας στα χέρια σας και το Παρασκήνιο της μνήμης (εκδ. Καστανιώτη) του Αναστάση Βιστωνίτη, ένα άθροισμα κειμένων για τη λογοτεχνία και τους δημιουργούς της.
Σε κάτι αρκετά διαφορετικό, αν θέλετε να ρίξετε μια ματιά απ’ την κλειδαρότρυπα της δημιουργίας ενός βιβλίου, παρακολουθήστε τη συζήτηση δύο συγγραφέων και μεταφραστών, της Αριάνα Χάργουικ και του Μικαέλ Γκόμας Γκούτχαρκ, στην Αποστασία (εκδ. Ακυβέρνητες πολιτείες).
Και καλά όλα αυτά, αλλά κάποια στιγμή θα μπείτε σ’ ένα βιβλιοπωλείο. Θα συναντήσετε έναν βιβλιοπώλη. Τι έχει στο μυαλό του; Στο Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα (εκδ. Key Books), ο φοβερός και τρομερός Σκωτσέζος παλαιοβιβλιοπώλης Σον Μπάιθελ, γνωστός εν μέρει και επειδή κάποτε πυροβόλησε ένα kindle, καταγράφει τα είδη πελατών, τις αντιδράσεις και τις συνήθειές τους. Ξεκαρδιστικό κείμενο και αρκετά αποκαλυπτικό – τι σημαίνει για τον καθένα μας ο τρόπος που ψωνίζει βιβλία; –Α.Δ.
Σε πρώτο πρόσωπο
Για όλα φταίει ο Μισέλ Ουελμπέκ, ακόμα και για όσα δεν φταίει. Ο κορυφαίος εν ζωή Ευρωπαίος πεζογράφος μάς απασχολεί εν προκειμένω για ένα ζήτημα μη λογοτεχνικό. Στο Κάποιοι μήνες της ζωής μου (εκδ. Εστίας) διαβάζουμε μια τρόπον τινά δημόσια δήλωσή του, η οποία αφορά πρώτον τη δική του αλήθεια γύρω από την εμφάνισή του σε ένα πορνογραφικό βίντεο και, δεύτερον, τη διαλεύκανση του τοπίου σχετικά με την περίφημη συνέντευξη για την οποία κατηγορήθηκε για ισλαμοφοβία. Σε πρώτο πρόσωπο γνωρίζουμε έναν άλλο Ουελμπέκ. Αντιθέτως, τη Μάγκι Νέλσον τη γνωρίζουμε κυρίως μέσα από το πρώτο πρόσωπο. Στη Σπουδή στο μπλε (εκδ. Αντίποδες) η Αμερικανίδα συγγραφέας και κριτικός παρουσιάζει τη ζωή της και το τέλος μιας σχέσης μέσα από την αγάπη της στο μπλε χρώμα. Ζωή και λογοτεχνία. –Α.Δ.
Ο Τζον Λε Καρέ – αυτή τη φορά δεν διαβάζουμε κάποιο μυθιστόρημα, αλλά τα γράμματά του. (Φωτογραφία: Charlotte Hadden / The New York Times)
Αλληλογραφία
Διαβάζοντας την αλληλογραφία του Τζον Λε Καρέ, θυμήθηκα πόσο μου λείπουν τα μυθιστορήματά του. Κατάλαβα, επίσης, πόσο πολύ απολάμβανε ο ίδιος το γράψιμο. Τα γράμματά του είναι μικρά διαμάντια: στον Άλεκ Γκίνες, στον Στίβεν Φράι, στον Φίλιπ Ροθ και, προφανώς, σε εκδότες, αναγνώστες, δημοσιογράφους, φίλους και συγγενείς. Επτά δεκαετίες καλύπτει αυτή η σπουδαία έκδοση, Η ιδιωτική ζωή ενός κατασκόπου (εκδ. Bell), την οποία επιμελήθηκε ο γιος του, Τιμ Κόρνγουελ, που έφυγε απ’ τη ζωή ξαφνικά λίγο πριν από την κυκλοφορία του βιβλίου. Έχουμε κι άλλα γράμματα. Του Αλμπέρτο Μοράβια στην Έλσα Μοράντε στο Όταν έρθεις θα είμαι σχεδόν ευτυχισμένος (εκδ. Ελληνικά γράμματα) – αυτό δεν συνέβη. Σ’ αυτά τα γράμματα διαβάζουμε την ιστορία μιας δύσκολης σχέσης. Τέλος, στο Πένα και νυστέρι (εκδ. Μέδουσα) διαβάζουμε τις επιστολές του Γκεργκ Μπύχνερ, μια συγκλονιστική ματιά στη σύντομη ζωή ενός φωτεινού μυαλού. –Α.Δ.
Ο Μπράιαν Κλεγκ μάς εισάγει στον γοητευτικό κόσμο της θεωρίας παιγνίων μέσα από το Παιχνίδια τύχης και στρατηγικής (εκδ. Τραυλός) και ο Παναγιώτης Τραυλός, που επιμελήθηκε την έκδοση, μας βοηθάει να προσεγγίσουμε τα «μαθηματικά της ζωής».
Μπορείτε να μας συστήσετε με δυο λόγια τον Μπράιαν Κλεγκ;
Σπούδασε φυσική, ωστόσο εξειδικεύτηκε στα μαθηματικά της επιχειρησιακής έρευνας και της λήψης αποφάσεων. Ως σύμβουλος ανάπτυξης ιδεών και επίλυσης επιχειρηματικών προβλημάτων, εργάζεται σε εταιρείες όπως η British Airways, το BBC, η Sony, η GlaxoSmithKline, η Royal Bank of Scotland… Αρθρογραφεί στα σπουδαιότερα περιοδικά, ενώ, με αφηγηματική δεινότητα, δίνει διαλέξεις στο Βασιλικό Ινστιτούτο, στα Φεστιβάλ Επιστημών και στα σχολεία της Αγγλίας.
Πείτε μας ένα πράγμα που μάθατε διαβάζοντας το βιβλίο.
Μια στοιχειώδης γνώση θεωρίας παιγνίων μάς βοηθά να κατανοήσουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τα διλήμματα, αναβαθμίζει τη σχέση αλληλεπίδρασης με τους συνανθρώπους μας και, παράλληλα, «ξεσκεπάζει» τους αξιακούς μας κώδικες. Αλίμονο αν αρχίζαμε να καταστρώνουμε παιγνιοθεωρητικές στρατηγικές όταν είναι να αποφασίσουμε πώς θα αποτρέψουμε τα παιδιά μας να κάνουν κάτι που δεν πρέπει! Ωστόσο, λίγη θεωρία παιγνίων αποκαλύπτει, «ψυχρά», τις πιθανότητες μιας νίκης. Είναι χρήσιμο να μελετάμε πώς διαπραγματευόμαστε και ανταγωνιζόμαστε μεταξύ μας, ιδίως όταν ευελπιστούμε ότι θα πάρουμε τις σωστές αποφάσεις.
Αν κάποιος δεν έχει έρθει σε επαφή ξανά με τη θεωρία παιγνίων, θα μπορεί να παρακολουθήσει το κείμενο;
Δεν απαιτείται η παραμικρή πρότερη γνώση. Από το πόκερ, τη Μονόπολη, τα ζάρια, το τάβλι, τις δημοπρασίες, το λόττο και τη ρουλέτα μέχρι τη συμμαχία, την μπλόφα και την προδοσία στις «αδιόρατες» στρατηγικές που εφαρμόζουμε απέναντι σε φίλους και εχθρούς στα καθημερινά «παιχνίδια της ζωής», το βιβλίο «ζωντανεύει» αυτή την «παρεξηγημένη» θεωρία μέσα από πλήθος πρακτικών παραδειγμάτων.
Θέσαμε τρεις ερωτήσεις στην επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Ευαγγελία Διαμαντοπούλου, η οποία έχει προλογίσει και επιμεληθεί το πιο ενδιαφέρον βιβλίο για την τέχνη που έπεσε στα χέρια μας τους τελευταίους μήνες: την Προσωπογραφία της Σίρερ Γουέστ (εκδ. Επίκεντρο).
Τι προσθέτει η Προσωπογραφία στην ελληνική βιβλιογραφία;
Καλύπτει ένα βιβλιογραφικό κενό αποτελώντας το πρώτο βιβλίο με αυτή τη θεματική που μεταφράζεται στα ελληνικά. Η συγγραφέας διατρέχει όλες τις περιόδους και τους σταθμούς της Ιστορίας της Τέχνης, από τα προϊστορικά χρόνια έως τον 20ό αιώνα, χωρίς να ακολουθεί μια γραμμική χρονολογική διαδρομή. Εστιάζει σε συγκεκριμένες θεματικές και διερευνά την έννοια, τη μορφή και τη λειτουργία της προσωπογραφίας. Εξετάζει τα είδη της, εστιάζοντας στην ομαδική προσωπογραφία και την αυτοπροσωπογραφία, σε ζητήματα ηλικίας, φύλου, ιδιότητας και ταυτότητας.
Σε ποιον πιστεύετε ότι απευθύνεται;
Αφενός, αποτελεί ένα σημαντικό σύγγραμμα για την προσωπογραφία, ιδιαίτερα χρήσιμο για τους φοιτητές και τους ερευνητές του είδους. Παράλληλα, όμως, απευθύνεται και σε ένα ευρύτερο κοινό, καθώς εξετάζει το είδος της προσωπογραφίας σε κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο, είναι ευανάγνωστο και εμπεριέχει πλούσιο εικονογραφικό υλικό.
Ένα είδος προσωπογραφίας είναι και οι σέλφι. Θα μπορούσε η εποχή μας να θεωρηθεί «η εποχή των σέλφι»;
Ναι, με την έννοια της ναρκισσιστικής προβολής του εαυτού και μιας ιδιότυπης εξωστρέφειας μέσω της κοινοποίησης προσωπικών στιγμών. Αυτό το φαινόμενο αίρει τα όρια ανάμεσα στο ιδιωτικό και το δημόσιο και δικαιώνει την ύπαρξη ενός Big Brother. Ωστόσο, η πληθώρα των σέλφι στα σόσιαλ μίντια αποκτά έναν εφήμερο χαρακτήρα και δεν αντισταθμίζει τη μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου. –Π.Κ.
