Του Απόστολου Κουρουπάκη
Τα κείμενα Ευρωπαίων περιηγητών έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού μεταφέρουν, μεταξύ άλλων ενδιαφερόντων, την καθημερινότητα των κατοίκων, μικρές και μεγάλες στιγμές ανθρώπων που η ιστορία πολλές φορές τους παραβλέπει.
Μια τέτοια στιγμή περιγράφει και ο Γερμανός Franz Von Loher, ο οποίος την ημέρα του Πάσχα του 1878 βρέθηκε στην Ευρύχου, στο βιβλίο του «Cyprus Historical And Descriptive» [για το κείμενο χρησιμοποιήθηκε η αγγλική μετάφραση της Α. Batson Joyner, Νέα Υόρκη 1878], που κυκλοφόρησε το 1878. Το περιοδικό «Ο Βρεττανικός Αστήρ» στο τεύχος 222, στις 8 Μαρτίου του 1892 γράφει, πληροφορούμενος για τον θάνατό του, για τον Φραγκίσκο Λέχερ: «Ουδείς άλλος [ευρωπαίος περιηγητής] περιέγραψε δραματικώτερον τας ιστορικάς της Κύπρου περιπετείας. Ο Λέχερ ήτο ένθερμος φιλλέλλην, οσάκις δε επραγματεύετο πράγματα ελληνικά ή εσκιαγράφει χώρας ελληνικάς, επροσπάθει να αποκαλύψει μεν τας ελλείψεις, να εξάρη δε τας αρετάς των Ελλήνων».
Η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας του 19ου αιώνα στο κέντρο της Ευρύχου
Ο Γερμανός περιηγητής, λοιπόν, έφτασε στην Ευρύχου, έχοντας επισκεφθεί πιο πριν και άλλα χωριά, πέραν της Λευκωσίας και της Λάρνακας, λίγο πριν νυχτώσει, αναφέροντας ότι είναι το ομορφότερο και πολυπληθέστερο χωριό της Κύπρου και βρίσκεται σε μια υπέροχη κοιλάδα που περιβάλλεται από καρποφόρα και πλούσια βοσκοτόπια, και έχει 700 κατοίκους. Μάλιστα, κατά την άφιξή του στο χωριό ο εσπερινός είχε ήδη αρχίσει, και γινόταν υπαίθρια και όπως γράφει: «Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι όλοι οι κάτοικοι ήταν γύρω από την εκκλησία, από το μικρότερο παιδί μέχρι τους πιο ανάπηρους γέροντες και γυναίκες», τονίζοντας πως αυτή η υπαίθρια συγκέντρωση παρουσίαζε ένα ωραίο και επίσημο θέαμα»...
Στον περιηγητή κάνει εντύπωση η αντίδραση των παρευρισκομένων ή καλύτερα διαπιστώνει ότι η παρουσία του εκεί δεν έκανε καμία σπουδαία εντύπωση... «Όταν φτάσαμε ανάμεσά τους, η εμφάνιση μιας τόσο απροσδόκητης παρέας θα μπορούσε να είχε προκαλέσει καποια αίσθηση. Τίποτα τέτοιο δεν συνέβη, οι άνδρες και οι γυναίκες ήταν όλοι συγκεντρωμένοι, και προφανώς μας κοίταζαν με μεγάλη περιέργεια, αλλά καμία κίνηση δεν πρόδωσε τα συναισθήματά τους ούτε μετέβαλε την ευγένειά τους. Τα κορίτσια έστεκαν σε κάποια απόσταση και μας παρατηρούσαν, αλλά με χαριτωμένη αξιοπρέπεια».
Μόλις ένας επισκέπτης βρεθεί φιλοξενούμενος, εμφανίζεται μια γυναίκα ή ένα κορίτσι και του προσφέρει ένα μήλο, με την πιο μεγάλη χάρη και αυτό θεωρείται ως ένα φιλόξενο καλωσόρισμα
Ο Λέχερ παρατηρεί και καταγράφει και τις συνήθειες που συναντά και μας δίνει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το καλωσόρισμα των ξένων: «Τα περίεργα έθιμά τους είναι πολλά και ενδιαφέροντα. Μόλις ένας επισκέπτης βρεθεί φιλοξενούμενος, εμφανίζεται μια γυναίκα ή ένα κορίτσι και του προσφέρει ένα μήλο, με την πιο μεγάλη χάρη και αυτό θεωρείται ως ένα φιλόξενο καλωσόρισμα» και συνεχίζει: «Εάν σας δοθεί οποιοδήποτε είδος στερεής τροφής, μια πετσέτα τοποθετείται πάνω από τα γόνατά σας. Ένα ποτήρι νερό σας προσφέρεται στην ανοιχτή παλάμη του χεριού και συνοδεύεται πάντα από μια καλή ευχή, η προσφέρουσα το κέρασμα παραμένει όρθια μέχρι να επιστραφεί το ποτήρι, όταν μια νέα ευχή λέγεται, να σου κάνει καλό το νερό»... κι εδώ μας θυμίζει την παλαιόθεν ευχή του ελληνικού χώρου «Καλό να σου κάνει». Ο Λέχερ συνεχίζει με το κάπνισμα, το οποίο συμβαίνει όταν ο καλεσμένος αποχωρεί: «Όταν πρόκειται να φύγετε, εμφανίζονται γυναίκες και κορίτσια και ρίχνουν στη φωτιά φύλλα της ελιάς και άλλα ευωδιαστά φυτά, με τον επισκέπτη να πρέπει να περάσει από μέσα [σ.σ. από τον καπνό]» και σημειώνει, με μία διάθεση ίσως αυτοσαρκασμού: «Ποιος θα μπορούσε να συγκρίνει την πράξη του αποχωρισμού μας να σηκώσουμε το καπέλο, με τη γραφική έκφραση σεβασμού αυτών των χωρικών, καθώς βάζουν τα χέρια τους στην καρδιά τους και γέρνουν με χάρη το σώμα τους προς το μέρος μας καθώς μας αποχαιρετούν».
Πασχαλινό γεύμα
Ο Λέχερ, μετά τις έρευνες του συνοδού του, ενός ζαπτιέ, κατέλυσε στο σπίτι του άρχοντα του χωριού, ενός ευκατάστατου αγρότη, όπως τον αποκαλεί. Αυτός ο ευκατάστατος αγρότης ήταν ο Γαβριήλ, ο οποίος τον υποδέχθηκε μαζί με τους γαμπρούς του, τον Κλεόβουλο Χριστοφόρου (;) Γαβριηλίδη (Kleobulas Christophagu Gavrilidis) και Σωκράτη, καθώς και οι τέσσερις κόρες του Γαβριήλ, Αθηνά (Minerva), Τερψιχόρη, Πηνελόπη και Ζωίτσα (Zoisa), τα ονόματα των οποίων έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση στον συγγραφέα. Μαζί τους και ο δάσκαλος του χωριού, ο Μιχαήλ Ιωαννίδης (Michel Ivanidas), πρώτος δάσκαλος του πρώτου ελληνικού σχολείου της Μόρφου και είχε σπουδάσει στην Αθήνα. Ο περιηγητής μας κάθισε στο πασχαλινό τραπέζι, μαζί με τους άντρες του σπιτιού, ενώ οι νεαρές γυναίκες περίμενα όρθιες πιο πέρα «Οι γαμπροί του οικοδεσπότη μου και ένας νεαρός συγγενής, που ήταν ο σχολάρχης του χωριού, κάθισαν στο τραπέζι με τον αρχηγό της οικογένειας και εμένα, ενώ οι κόρες μας περίμεναν». Ο Λέχερ νιώθει τυχερός, διότι όπως λέει, τους πέτυχε τη μέρα του Πάσχα, οπότε είχε την ευκαιρία να δοκιμάσει και κρέας, ενώ περιγράφει και το πασχαλινό τραπέζι, στο οποίο υπήρχε μεγάλη ποικιλία από χρωματιστά πασχαλινά αβγά: «Το τραπέζι ήταν στολισμένο με μεγάλη ποικιλία από χρωματιστά πασχαλινά αβγά και μετά το δείπνο άρχισε η τελετή “αγγίγματος των αβγών”, κάθε άτομο πρόσφερε τη μικρή άκρη ενός αυγού στον διπλανό του, λέγοντας καθώς το έκανε: “Χριστός Ανέστη”. Αυτό φαινόταν να είναι μια αγαπημένη διασκέδαση των παιδιών και πολλά αυγά έσπασαν από τα χεράκια τους. Ήμουν ενθουσιασμένος με τον γοητευτικό τρόπο με τον οποίο οι νέοι μαζεύτηκαν μαζί, και μετά το πέρας του δείπνου μας τραγούδησαν έναν πασχαλινό ύμνο».
Δεν γνωρίζουμε άλλες λεπτομέρειες για το γεύμα στο σπίτι του Γαβριήλ, τι άλλο έφαγαν ή έκαναν, πάντως ο επισκέπτης ξύπνησε αρκετά νωρίς... περίπου στις τέσσερις και βγήκε να απολαύσει τον καθαρό αέρα της Ευρύχου και περιγράφει με ρομαντική διάθεση τη βόλτα του: «Ένας απαλός άνεμος τριγυρνούσε στα βουνά, ανακατεύοντας το κυματιστό φύλλωμα των δέντρων και δημιουργώντας κυματισμό στο λαμπερό νερό των ρυακιών καθώς το διαπερνούσε. Οι τσίχλες και τα αηδόνια έβγαζαν την πιο γλυκιά τους μελωδία από όλες τις πλευρές, και ένα υπέροχο άρωμα αναδύθηκε από τα αναρίθμητα λουλούδια, και τους φράχτες μυρτιάς από τους οποίους περικλείονται τα χωράφια». Ο Λέχερ επιστρέφοντας στο χωριό συνάντησε ξανά όλους τους κατοίκους μάλλον στην εκκλησία του χωριού που τον φιλοξενούσε, συμμετέχοντας προφανώς στην κυριακάτικη πασχαλινή λειτουργία... Ο Φραγκίσκος Λέχερ αποχώρησε από την Ευρύχου λίγο μετά, με τον Γαβριήλ και τους γαμπρούς του να συνοδεύουν εκείνον και τους συνοδούς του έως τα όρια του χωριού... και από την Ευρύχου ο περιηγητής και η ομάδα του ανηφόρισαν προς το Τρόοδος.
