Με αφορμή το τέλος του Pride Month μίλησαν στην «Κ» ο Ανδρέας Κάραγιαν, ο Διομήδης Κουφτερός και ο Diego Aparicio, άτομα στον χώρο του πολιτισμού της Κύπρου, για το Pride, για το queer art, για την πάλη που έκαναν και κάνουν για τα δικαιώματά τους στην κοινωνία και λένε πώς η τέχνη έχει τη δύναμη να ενώσει και να γεφυρώσει οποιαδήποτε διαφορά και «διαφορετικότητα», «η τέχνη δεν χρειάζεται να μιλήσει, μέσα από την τέχνη μπορεί να αλλάξει κάτι μέσα σου, μπορεί να αλλάξει ένας τρόπος που σκέφτεσαι, να δεις και εσύ τα πράγματα διαφορετικά, όπως τα βλέπει ο καλλιτέχνης» λέει χαρακτηριστικά ο Διομήδης Κουφτερός.
Μια κοινωνία καταπίεσης
Η «Κ» βρέθηκε στο σπίτι του καλλιτέχνη και πρωτεργάτη του Gay Liberation στην Κύπρο κ. Ανδρέα Κάραγιαν. Ο κ. Κάραγιαν έζησε μια ζωή παλεύοντας για την ελευθερία του ως άτομο που δεν θέλει να έχει ταμπέλες, μοιράζοντας μαζί μου ένα κομμάτι από την ιστορία του, «Όταν ήμουν στην Αγγλία ανακατεύτηκα με όλα τα κινήματα που ήλθαν από την Αμερική, το Gay Liberation Front και το Feminism, γιατί για εμένα και τα δύο κινήματα ήταν αλληλένδετα. Επίσης, δεν μπορούσα να ταυτοποιηθώ με το κάθε κίνημα, πες με το Gay Liberation ότι θα μπορούσα, αλλά από την άλλη ήμουν ερωτευμένος και με τη γυναίκα μου. Με ενδιέφεραν όλες οι αμφισημίες και οι αντιθέσεις των πράγματων, αλλά χωρίς να βάλω μια ταμπέλα πάνω μου. Γνώρισα τότε τον Γερμανό σύντροφο μου και επέστρεψα πίσω στην Κύπρο το 1978. Αυτό που αντικρίζω είναι καταπίεση, ένας φίλος μου πήγε φυλακή, διότι υπήρχε ακόμη ο παλιός αποικιοκρατικός νομός που έλεγε ότι η σοδομία καταδικάζεται με δύο χρόνια φυλάκιση. Και αγανακτώ. Μετά αυτός ο νομός καταρρίπτεται με τη βοήθεια του Αλέκου Μοδινού».
Επιστρέφοντας στην Κύπρο ο κ. Κάραγιαν μας εξηγεί ότι ήταν μια κοινωνία καταπίεσης, αλλά μέσα από την τέχνη του έκανε την επανάστασή του, «Κάνω την πρώτη μου έκθεση, η οποία είχε αντρικά γυμνά και μου λένε ότι η έκθεσή μου θεωρείται «πουστιές» και θα έρθει ο Αρχιεπίσκοπος να την κλείσει. Έτσι πάω στον υπουργό Δικαιοσύνης, τον Πέτρο Μιχαηλίδη και του λέω να έρθει να δει την έκθεση και να αποφασίσει, εάν θεωρεί ότι είναι τέχνη και αν ναι, τότε να μου κάνει και τα εγκαίνια. Και έτσι και έγινε. Η τέχνη μου με αυτό τον τρόπο μπήκε σιγά-σιγά και στα σαλόνια. Αλλά ήταν τέχνη επανάστασης».
«Με το Gay Liberation ήταν αυτή η επανάσταση τότε, να σπάσεις τους ρόλους. Γι’ αυτό ήταν δεμένος ο φεμινισμός με την ομοφυλοφιλία, ήταν όλα κινήματα που έσπαζαν τον ανδρικό ρόλο» λέει ο Ανδρέας Κάραγιαν
Η κοινωνία βασίζεται στο role playing
Ο κ. Κάραγιαν ανάφερε ότι τότε είχε διαβάσει κείμενο που έλεγε ότι εάν επιλέξει ένας ομοφυλόφιλος να αλλάξει και να έχει σχέσεις και με γυναίκα ότι πρέπει να υποβληθεί σε συγκεκριμένες θεραπείες για να λυθεί το πρόβλημα. Ο ίδιος εκνευρισμένος γράφει το πρώτο του άρθρο σε εφημερίδα ως απάντηση με τίτλο «Το άτομο γεννιέται σαν ένα ον σεξουαλικό». Έτσι ξεκίνησε να γράφει συχνά άρθρα για την ομοφυλοφιλία, για τον φεμινισμό και για παρόμοια κοινωνικά θέματα. Στη συνέχεια, μου ανάφερε την μαύρη περίοδο, την εποχή του AIDS. Φίλος του ήταν ο ποιητής Ηλίας Κωνσταντίνου, όπου βρισκόντουσαν στο σπίτι του Κάραγιαν για ταινίες, μια μέρα όπως λέει στην «Κ» τον άκουσε να βήχει, μετά από μια εβδομάδα πέθανε από AIDS. Είχαν πει ότι ήταν η ασθένεια των gay, «δώσαμε μάχες για να μπορέσει η σημερινή κοινωνία να κάνει όλα αυτά που κάνει. Η τέχνη που κάναμε ήταν τέχνη πόνου» λέει συγκινημένος στην «Κ».
Ολοκληρώνοντας τη συζήτηση μας με τον κ. Ανδρέα, απάντησε στο ερώτημα γιατί στη σημερινή κοινωνία συνεχίζουν να υπάρχουν αυτά τα θέματα, «Γιατί η κοινωνία μας βασίζεται πάνω στο role playing, όταν σπάσεις το ταμπού του άντρα, το οποίο υποτίθεται είναι το δυνατό στοιχείο που κοντρολάρει τα πάντα, όταν πεις ένα άντρας μπορεί να είναι παθητικός, ενεργητικός και όλα, δηλαδή να μπορεί να παίξει οποίο ρόλο θέλει, παύει να παίζει τον ρόλο του τον πατριαρχικό, σπάζει αυτό κοινωνικό σύνολο. Με το Gay Liberation ήταν αυτή η επανάσταση τότε, να σπάσεις τους ρόλους. Γι’ αυτό ήταν δεμένος ο φεμινισμός με την ομοφυλοφιλία ήταν όλα κινήματα που έσπαζαν τον ανδρικό ρόλο».
«Αυτό που κάνουμε με το Pride είναι για να είμαστε visible, μετρήσιμοι, για να δείξουμε ότι είμαστε πολλοί/πολλές, για να δείξουμε ότι έχουμε συμμάχους. Δεν είναι ένα πάρτι μόνο, το Pride είναι διαδήλωση» τονίζει ο Διομήδης Κουφτερός στην «Κ»
Η τέχνη που απορρίπτει τον δυισμό
Στη συνέχεια η «Κ» μίλησε με τον σκηνοθέτη, ηθοποιό και συντονιστή επικοινωνιών του Buffer Fringe Festival Διομήδη Κουφτερό. Ξεκινάμε τη συζήτηση για το τι εστί queer art και εξηγεί, «Όταν μιλάμε για queer τέχνη, είναι η τέχνη που απορρίπτει τον δυισμό (binary), όπως το φύλο απορρίπτει το binary του άντρα – γυναίκα έτσι και στην τέχνη αλλά κυρίως είναι μια προσέγγιση, είναι ο τρόπος που φτιάχνεις τέχνη, ο τρόπος που παρεμβαίνεις στα πράγματα και στις συνθήκες».
Δίνοντας ως παράδειγμα το Buffer Fringe Φεστιβάλ που δεν είναι αυτοσκοπός το queer art αλλά όπως λέει, «μέσω του φεστιβάλ θέλουμε να αμφισβητήσουμε όπως κάνει η queer τέχνη, θέλουμε να σκεφτούμε με άλλους τρόπους όπως ενθαρρύνει η queer τέχνη, προσπαθούμε να δούμε πέρα από τον δυισμό (binary). Μπορείς να κάνεις όλα αυτά τα πράγματα μέσω των τεχνών, που η τέχνη δεν χρειάζεται να μιλήσει, μέσα από την τέχνη μπορεί να αλλάξει κάτι μέσα σου, μπορεί να αλλάξει ένας τρόπος που σκέφτεσαι, να δεις και εσύ τα πράγματα διαφορετικά, όπως τα βλέπει ο καλλιτέχνης».
Ένα δείγμα του τι κάνει το Φεστιβάλ είναι η προβολή της ταινίας «The Cockettes» που θα γίνει στις 7 Ιουλίου στο Σπίτι της Συνεργασίας, ο Διομήδης αναφέρει ότι το ντοκιμαντέρ που πρώτη φορά παρουσιάζεται στην Κύπρο, «Παίρνει το όνομά του από τις θρυλικές Cockettes, ένα θεατρικό γκρουπ φανταχτερών, αβανγκάρντ, queer χίπις που δραστηριοποιήθηκαν στη δεκαετία του 1970 στο Σαν Φρανσίσκο. Νιώθουμε την επιρροή τους ακόμη και σήμερα. Η σχέση αυτή της ταινίας με τη φετινή θεματική μας που είναι το Pockets (beyond), είναι ένα έναυσμα για να ξεκινήσει ένας διάλογος για το ποιος είναι ορατός, ποιος είναι αόρατος και γιατί. Πέρα από την κοινωνική πλευρά έχει να κάνει και με την προσωπική ταυτότητα του καθενός. Έτσι ζητήσαμε από το Queer Wave να αντιδράσει καλλιτεχνικά σε αυτή τη θεματική, και η αντίδρασή του ήταν να προτείνει την προβολή του συγκεκριμένου ντοκιμαντέρ».
Κλείνοντας την συζήτηση μας με τον Διομήδη μάς τόνισε τη σημαντικότητα που έχει το Pride, «Το Pride είναι σημαντική διοργάνωση, κάνει πολλά πράγματα, για αρχή φέρνει κοντά την ίδια την κοινότητα, υπενθυμίζει στην κοινότητα ότι δεν είμαστε μόνοι, έχει και άλλους σαν εμένα, έχει και άλλους που παλεύουν. Γιατί ενοχλεί κάποιους ότι κοινότητα κάνει το Pride; Γιατί ο κόσμος θεωρεί ότι η κοινότητα ζητάει κάτι extra, πέρα από τα δικαιώματα που έχουν οι ίδιοι. Αυτό που κάνουμε με το Pride είναι να είμαστε visible, μετρήσιμοι, για να δείξουμε ότι είμαστε πολλοί/πολλές, για να δείξουμε ότι έχουμε συμμάχους. Δεν είναι ένα πάρτι μόνο, το Pride είναι διαδήλωση».
Η τέχνη δίνει ορατότητα σε πραγματικότητες
Στη συνέχεια μιλήσαμε με τον Diego Armando Aparicio, καλλιτεχνικό διευθυντή του Queer Wave: Φεστιβάλ ΛΟΑΤΚΙ+ Κινηματογράφου Κύπρου για τη σημασία της λέξης queer. «Ιστορικά η λέξη queer στα αγγλικά σήμαινε αρχικά “παράξενος” ή “αλλόκοτος”. Για περίπου ενάμιση αιώνα χρησιμοποιοείτο ως μειωτικός όρος προς οποιονδήποτε άνθρωπο ανήκε έξω από τη νόρμα της cis-κανονικότητας και της ετεροκανονικότητας. Μετά την εξέγερση του Stonewall στη Νέα Υόρκη το 1969, κινήματα που διεκδικούσαν δικαιώματα για τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα ξεκίνησαν να επανοικειοποιούνται τέτοιους όρους από τη δεκαετία του ’70, προσδίδοντάς τους αντ’ αυτού τη σημασία μιας ταυτότητας που τους ανήκε ολοκληρωτικά και απενοχοποιημένα. Άτομα που διαφωνούσαν με την πολιτική πεποίθηση ότι η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα οφείλει να αφομοιωθεί από την υφιστάμενη νόρμα, κατέληξαν να ανακτούν τη λέξη κατά τη δεκαετία του ’80 και να αυτοπροσδιορίζονται ως queer. Η λέξη ξεκίνησε έκτοτε να χαρακτηρίζει οτιδήποτε ξεφεύγει από τη νόρμα και την ανάγκη για απόλυτους ορισμούς, και να αποκτά διαστάσεις ευρύτερες από την αρχική της συνύφανση με τα θέματα φύλου ή σεξουαλικότητας και τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, όπως τη διατομεακή (intersectional) τους διάσταση: τον συσχετισμό και τη διάδρασή τους με άλλες πτυχές της ταυτότητας ενός ατόμου, όπως φύλο, εθνικότητα, κοινωνική τάξη, θρησκεία ή ό,τι άλλο».
«Η τέχνη μπορεί να δώσει ορατότητα σε πραγματικότητες και βιώματα που στην καθημερινότητά μας παραμένουν στο περιθώριο, όπως συχνά γίνεται με την LGBTQ+ κοινότητα» λέει στην «Κ» ο Diego Aparicio
Απαντώντας στο ερώτημα τι είναι queer τέχνη, ίσως η απάντηση να είναι μια εύκολη από ό,τι φανταζόμαστε, γιατί πρέπει να προσδιορίσεις την τέχνη ή οτιδήποτε; Ο Diego αναφέρει στην «Κ», «Μου έρχεται στο μυαλό ο Oscar Wilde και το γνωστό του “to define is to limit” από το Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι. Ο ίδιος μπορεί να μην αυτοπροσδιοριζόταν ως queer δεδομένου του χρονικού πλαισίου της δράσης του, όμως θεωρώ πως το έργο του ήταν σίγουρα queer. Αψηφούσε τις προσδοκίες της εποχής του, χλεύαζε τους καθωσπρεπισμούς και τις υποκρισίες της “καλής κοινωνίας,” και παρέκκλινε από τις αποδεκτές εκφράσεις ταυτότητας φύλου και σεξουαλικότητας. Το να ορίζεις όμως σημαίνει να περιορίζεις. Πολλά πράγματα είναι τέχνη, και πολλά παραδείγματα τέχνης είναι queer, είτε μιλάμε για τη μορφή, το περιεχόμενο ή οτιδήποτε άλλο τα χαρακτηρίζει. Queer για μένα είναι και το Design for Living (1933) του Ernst Lubitsch και το Jules et Jim (1962) του Francois Truffaut, αλλά και η Στέλλα (1955) του Μιχάλη Κακογιάννη: για τους πρωταγωνιστές τους που αρνούνται να συμβιβαστούν με τα πλαίσια που θέτουν οι γύρω τους, και για τόσους άλλους λόγους. Νομίζω πως κανένας δεν μπορεί να δώσει ένα ικανοποιητικό ορισμό: ο όρος queer (τέχνη) θα έπαυε να είναι επαρκής, εάν αρκούνταν σε μια σημασία».
Τέλος, μιλώντας για την τέχνη και πώς συμβάλει στην αποδόμηση των θεμέλιων, γιατί ανατρέπει τις προσδοκίες μας για το τι είναι «κανονικό», όπως μας λέει και ο ίδιος, «Αν μιλάμε για μια μορφή τέχνης όπως τον κινηματογράφο, τότε πολλές φορές υπάρχει και η διάσταση της αναπαράστασης: η τέχνη μπορεί να δώσει ορατότητα σε πραγματικότητες και βιώματα που στην καθημερινότητά μας παραμένουν στο περιθώριο, όπως συχνά γίνεται με την LGBTQ+ κοινότητα. Ο κινηματογράφος για μένα είναι επίσης ένας τρόπος πρόσβασης σε πραγματικότητες εκτός της δικής μας και, συχνά, ένας τρόπος συμφιλίωσης με αλήθειες που δυσκολευόμαστε να δεχτούμε ή να επικοινωνήσουμε άμεσα μεταξύ μας».
