Τα χαϊκού κατέλαβαν την πόλη

Από την 1η Ιουνίου 2022 η ποίηση εμφανίστηκε και στους δρόμους της Λευκωσίας, στην πλατεία Ελευθερίας, στη Στασικράτους, στην Ευαγόρου, στην πλατεία Φανερωμένης στην οδό Μουσείου, στην πλατεία Νέου Δημαρχείου και στην οδό Ερμού και ξαφνικά περαστικοί και βιαστικοί διαβάτες σταματούν για να διαβάσουν μερικούς στίχους. Εν μέση οδώ η ποίηση μόνο καλό μπορεί να κάνει... Ο Τάσος Αριστοτέλους στην εισαγωγή του για την έκδοση «Θρόϊσμα», ένα ανθολόγιο χαϊκού Κυπρίων Ποιητών σημειώνει εύστοχα: «Η τέχνη του χαϊκού είναι ένα σημαντικό ποιητικό φαινόμενο στην εν γένει ιστορία του ποιητικού λόγου, [...] έδειξε τις πολιτιστικές συγγένειες των ανθρώπων ακόμη και όταν δεν είχαν διασταυρωθεί γεωγραφικά. Αυτή είναι ίσως μια από τις μεγαλύτερες προσφορές του χαϊκού στην παγκόσμια τέχνη και τον παγκόσμιο πολιτισμό». Αυτή την αξία έφερε και στην πόλη της Λευκωσίας η πρωτοβουλία του Room for Art, του πολιτιστικού οργανισμού που κατάφερε να γεμίσει την παλιά πόλη με χαϊκού ποιητών που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά του.

Η Ερατώ Ιωάννου, δημιουργός του Room for Art, μού εξηγεί γιατί ήταν σημαντική αυτή η πρωτοβουλία: «Η ποίηση, για πρώτη φορά στην ιστορία της πόλης μας, βρέθηκε στους δρόμους της και αυτό δεν θα ήταν δυνατό χωρίς τη συνεργασία και την ουσιαστική συμβολή του του Δήμου Λευκωσίας. Είναι δεδομένο για εμάς, και έχει αποδειχθεί πολλές φορές, ότι στην Κύπρο έχουμε πολύ καλό υλικό, πολλά ταλέντα και εμπνευσμένους ανθρώπους, με όρεξη και διάθεση να ανασκουμπωθούν και να δουλέψουν σκληρά για την υλοποίηση πρωτοβουλιών και δράσεων στον τομέα της λογοτεχνίας. Βλέπουμε με ικανοποίηση ότι οργανισμοί, τοπικές αρχές και Πολιτεία έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται και να επιθυμούν να αξιοποιήσουν αυτά τα δεδομένα. Είμαστε πολύ αισιόδοξοι για το μέλλον».

Φυσικά, πριν διακοσμηθεί ποιητικά η πόλη της Λευκωσίας, είχε προηγηθεί το τεσσάρων εβδομάδων ανοικτό, εξ αποστάσεως, ασύγχρονο εργαστήρι συγγραφής χαϊκού, που είχε οργανώσει το Room for Art, με την Ερατώ να μου λέει: «Η συμμετοχή και ο ζήλος των συμμετεχόντων ξεπέρασαν τις προσδοκίες μας. Όσον αφορά στην ανοικτή πρόσκληση υποβολής ποιημάτων χαϊκού, και σε αυτή την περίπτωση, η ανταπόκριση δημιουργών που γράφουν στα ελληνικά, από Κύπρο, Ελλάδα, Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία και από άλλες ευρωπαϊκές πόλεις ήταν συγκινητική. Υποβλήθηκαν πέραν των 600 χαϊκού. Από αυτά, μετά από αξιολόγηση, διακρίθηκαν 30 τα οποία κοσμούν σήμερα και μέχρι το τέλος του μήνα τους δρόμους της Λευκωσίας».

Όσο για την ανταπόκριση του κοινού, η Ερατώ μού λέει πως ο κόσμος υποδέχτηκε το πρότζεκτ με ενθουσιασμό. «Δεν ήταν λίγοι οι συμπολίτες μας που αναζήτησαν τα χαϊκού στους δρόμους της Λευκωσίας για να τα διαβάσουν. Άλλοι είχαν μαζί τους το αναπάντεχο συναπάντημα που είχαμε σχεδιάσει. Διάβασαν τα ποιήματα, φωτογραφήθηκαν με αυτά, τα μοιράστηκαν στα κοινωνικά δίκτυα, τα σχολίασαν. Παρέες στα καφέ άφησαν για λίγο την κουβέντα, επιτρέποντας στα χαϊκού να τους γοητεύσουν. Οι λέξεις που μας χάρισαν οι εκλεκτοί μας ποιητές και οι εκλεκτές μας ποιήτριες κατάφεραν να διεισδύσουν στο μυαλό και στην ψυχή των περαστικών. Τα μηνύματα που λάβαμε από τον κόσμο έδωσαν σε όλους τους συντελεστές του πρότζεκτ χαρά και συγκίνηση και ένα δυνατό κίνητρο για νέες εμπνεύσεις και νέα όμορφα πράγματα».

Χαϊκού στην κυπριακή
Σημαντικός δημιουργός χαϊκού στην κυπριακή διάλεκτο είναι ο λογοτέχνης και εκδότης του περιοδικού «Θέματα» Τάσος Αριστοτέλους από τη Λεμεσό, ο οποίος το 2007 εξέδωσε την πρώτη ποιητική συλλογή χαϊκού στα κυπριακά με τον τίτλο «Ακρολοήθου», έχει επίσης κυκλοφορήσει και ανθολόγιο με χαϊκού Κυπρίων ποιητών το 2014 με τίτλο «Θρόισμα». Όσον αφορά αν στη δράση του Room for Art λειτούργησε η σχέση χαϊκού και κυπριακή διάλεκτος, η Ερατώ απαντά: «Αντί να δώσουμε εμείς την απάντηση προτιμούμε να αφήσουμε τα, γραμμένα στα κυπριακά, διακριθέντα, χαϊκού να το κάνουν:

«Ήλιος ξεμουττά,
γραμμές ασήμι παντού.
Κέλυφος κούφιο» της Μαριάννας Φοινίκεττου.
και
«Στέγη ππεσμένη,
άσπρα φκιόρα στες τρύπες,
κρύφκουσιν σφαίρες» της Βαλεντίνης Σταύρου.

Χαϊκού και Κύπρος

Αρκετοί Κύπριοι λογοτέχνες έχουν ασχοληθεί με το χαϊκού όπως είναι η Ρούλα Ιωαννίδου-Σταύρου, η οποία έδωσε την πρώτη ποιητική συλλογή το 2003, και ακολούθησαν η Μόνα Σαββίδου, επίσης το 2003, η Μαρία Περατικού το 2006 κ.ά. Σημαντική συμβολή στην ποίηση χαϊκού και στην ανθολόγηση Κυπρίων ποιητών που έχουν ασχοληθεί με αυτό το ιδιαίτερο είδος είναι το ανθολόγιο χαϊκού Κυπρίων ποιητών «Θρόϊσμα» του Τάσου Αριστοτέλους, ο οποίος ανθολογεί 21 ποιητές. Η συμβολή του Τάσου Αριστοτέλους στη μελέτη του χαϊκού είναι σημαντική και μέχρι σήμερα έχει εκδώσει 14 ποιητικές συλλογές με χαϊκού, έχοντας αποσπάσει αρκετά βραβεία, με σημαντικότερο ίσως το Κρατικό Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας για το βιβλίο του «Πλανήτης Γη, μια ανοιχτή πληγή». Φυσικά, ο εισηγητής της ιαπωνικής στιχουργικής μορφής του χαϊκού στην ελληνική ποίηση είναι ο Κύπριος Παύλος Κριναίος, ο οποίος την εισήγαγε στην Ελλάδα το 1926, δημοσιεύοντας στο «Φιλολογικό Περιοδικό» της μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας ποιήματα με τον τίτλο Χάι-Κάι. Πολύ σημαντική είναι και η προσφορά του Κύπρου Χρυσάνθη, ο οποίος το 1966 μετέφρασε ιαπωνέζικα χαϊκού από τα αγγλικά.

Τι είναι τα χαϊκου

Το χαϊκού είναι μια ιαπωνική ποιητική φόρμα και αποτελείται από τρεις ομάδες των 5, 7, 5 συλλαβών, οι οποίες τοποθετούνται σε τέσσερις στίχους για έμφαση ή σε έναν, χωρισμένο με κενά. Το χαϊκού είναι με συνολικά 17 συλλαβές η πιο σύντομη μορφή ποίησης στον κόσμο.