Του Παύλου Ξανθούλη
Τέσσερα συν ένα μεγάλα μέτωπα θα κληθεί να χειριστεί από την 1η Μαρτίου, πρώτη μέρα της θητείας του, ο νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας, στο πολιτικό πεδίο. Το Κυπριακό θεωρείται πλέον «δύσκολη έως και αμφίβολη αποστολή», δεδομένων τόσο της τουρκικής στάσης, όσο και της αμφιλεγόμενης προσέγγισης του γ.γ. Ηνωμένων Εθνών που είναι έτοιμος να τετραγωνίσει τον κύκλο, προσεγγίζοντας τη θέση δύο κρατών, την οποία επιδιώκει απαρέγκλιτα το καθεστώς της Άγκυρας.
Χαραμάδα ελπίδας εκτιμάται ότι ενδέχεται να υπάρξει στο ζήτημα της περίκλειστης Αμμοχώστου, με εξαιρετικό και πάλι βαθμό δυσκολίας, καθώς ο εποικισμός της πόλης βρίσκεται υψηλά στην εθνικιστική ατζέντα της Άγκυρας –ενόψει και εκλογών στην Τουρκία– ενώ το οικονομικό κομμάτι των επιχειρήσεων που δρομολογούνται, μόνο ήσσονος σημασίας δεν θεωρείται για την τουρκική πολιτειακή ηγεσία και τους τοποτηρητές της στα Κατεχόμενα.
Την ίδια ώρα, ο νέος Πρόεδρος θα πρέπει να εξασφαλίσει συμμάχους στην Ε.Ε., οι οποίοι να ξεπερνούν το «λεκτικό μοντέλο στήριξης», προκειμένου να είναι σε θέση όχι μόνο να διασφαλίσει στήριξη στο Κυπριακό, αλλά και να δημιουργήσει συνθήκες διασύνδεσης της επίλυσης του προβλήματος με τα ανοικτά ευρωτουρκικά ντοσιέ, κάτι που δυστυχώς έχει μείνει στις διακηρύξεις και δεν έχει πετύχει καμιά κυπριακή κυβέρνηση, παρά τις προσπάθειες που έγιναν από το 2004 μέχρι και σήμερα. Παράλληλα, ο νέος Πρόεδρος θα πρέπει να χειριστεί και το ζήτημα του προσφυγικού/μεταναστευτικού, το οποίο τείνει να καταστεί πρώτο εθνικό πρόβλημα, υποσκελίζοντας ακόμη και αυτό το Κυπριακό, υπό το φως των πρωτοφανών ροών που σύμφωνα με τις αρμόδιες υπηρεσίες ασφαλείας της Ε.Ε. στοχεύουν σε δημογραφική αλλοίωση της Κύπρου.
Το πρόβλημα καθίσταται ακόμη μεγαλύτερο, καθώς η Κομισιόν διαφωνεί με τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες ασφαλείας, θεωρώντας ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δεν υπόκειται σε εργαλειοποίηση από την Τουρκία, ενώ τα Ηνωμένα Έθνη καλούν την ελληνοκυπριακή πλευρά να διαχειριστεί ένα ζήτημα κρατικής αρμοδιότητας, ως «δικοινοτικό μοντέλο», μαζί με την τουρκοκυπριακή πλευρά, η οποία όμως έχει καθοριστική συμμετοχή στη δημιουργία του προβλήματος, συνδράμοντας την Άγκυρα στην προσπάθεια δημογραφικής αλλοίωσης της Κύπρου. Το παζλ των μεγάλων μετώπων που ορθώνονται μπροστά στον νέο Πρόεδρο συμπληρώνει το ζήτημα της ενέργειας, τόσο σε σχέση με την πολιτική του πτυχή, όσο και σε σχέση με την οικονομική προοπτική που δημιουργούν τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων της νήσου.
Ειδικότερα:
Κυπριακό: Ο νέος Πρόεδρος θα κληθεί να διαχειριστεί ένα πρωτοφανές σκηνικό, το οποίο δεν εξαντλείται στην τουρκική ατζέντα για λύση δύο κρατών, αλλά εκτείνεται και στη στωικότητα με την οποία ο ΟΗΕ αντιμετωπίζει το τουρκικό αφήγημα, επιτρέποντάς του να εξασφαλίσει υπόσταση. Η επαναφορά λοιπόν του Κυπριακού στο «συμφωνημένο» πλαίσιο διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας δεν προϋποθέτει μόνο την αλλαγή της στάσης της Άγκυρας, αλλά κυρίως ότι τα Ηνωμένα Έθνη, ο γενικός γραμματέας και ο ειδικός του αντιπρόσωπος, θα σταματήσουν να αλληθωρίζουν και ότι θα υπερασπιστούν τους όρους εντολής τους. Ο βαθμός δυσκολίας της προσπάθειας του νέου Προέδρου θεωρείται εξαιρετικά μεγάλος. Αφενός, γιατί η Τουρκία –κυβέρνηση και αντιπολίτευση– δεν αμφιταλαντεύεται σε σχέση με τις δεδηλωμένες της επιδιώξεις (σε αντίθεση με τη μέχρι τώρα στάση της Λευκωσίας). Και αφετέρου γιατί ο ΟΗΕ τηρεί μια στάση πρωτοφανούς ανοχής και κινείται σε ένα πλαίσιο που ευνοεί λύση μεταξύ δύο γειτόνων που διαβιούν δίπλα-δίπλα, εξαντλώντας το στις εμπορικές συναλλαγές δύο οντοτήτων και αξιοποιώντας τις τεχνικές επιτροπές που τείνουν να υποκαταστήσουν το κυπριακό ζήτημα, αυτό καθαυτό. Ανάλογος προβληματισμός επικρατεί και για την περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου, όπου η Τουρκία προχωρά βαθμηδόν σε υλοποίηση των σχεδιασμών της για εποικισμό, ενώ ο ΟΗΕ κινείται σε ρηχά νερά, φραστικών επισημάνσεων, δεδομένης αναποτελεσματικότητας. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να λεχθεί ότι τα ΜΟΕ της Λευκωσίας με στόχο την επιστροφή του Βαρωσιού δεν απέδωσαν, όπως βεβαίως δεν είχε αποδώσει η προσπάθεια επιβολής κυρώσεων, καθώς οι εταίροι της Κύπρου στην Ε.Ε. δεν έχουν διάθεση να αγγίξουν την Άγκυρα.
Ευρωτουρκική ατζέντα: Αποστολή του νέου Προέδρου θα πρέπει να είναι η εξασφάλιση ουσιαστικής στήριξης από την Ε.Ε. στο Κυπριακό. Πέρα δηλαδή από τις κενού περιεχομένου διακηρύξεις, η Ε.Ε. θα πρέπει επιτέλους να πάρει ουσιαστική θέση επί του ζητήματος και να ασκήσει την επιρροή της, διασυνδέοντας την ευρωτουρκική ατζέντα –και κυρίως την αναβάθμιση της Τελωνειακής Ένωσης της Τουρκίας–με την επίλυση του Κυπριακού. Και η αποστολή όμως αυτή, δεν θα είναι εύκολη για τον νέο Πρόεδρο, καθώς μεγάλος αριθμός κρατών και κυρίως η Γερμανία, δεν έχουν καμιά διάθεση να ασκήσουν πίεση προς την Τουρκία, καθώς οι εθνικές τους ατζέντες και τα οικονομικά τους συμφέροντα υπερτερούν των επιδιώξεων της Λευκωσίας, όπως έχει αποδειχθεί στην πράξη τα τελευταία 19 χρόνια.
Μεταναστευτικό: Παρόμοια κατάσταση επικρατεί και στο μέτωπο αυτό, όπου η Κύπρος είναι πρώτη με τεράστια διαφορά στην Ε.Ε. στις ροές παράτυπων μεταναστών και στις αιτήσεις ασύλου. Το πρόβλημα και η εκπομπή σήματος κινδύνου (επιστολές Αναστασιάδη και Νουρή στην Ε.Ε.) δεν ενεργοποίησαν στον βαθμό που έπρεπε τις Βρυξέλλες. Ως αποτέλεσμα, η Τουρκία συνεχίζει το βιολί της. Προκειμένου, όπως αναφέρει διαβαθμισμένο έγγραφο των υπηρεσιών ασφαλείας της Ε.Ε., να οδηγήσει σε «δημογραφική αλλοίωση» και «αποσταθεροποίηση» της Κύπρου, κάτι όμως που ο αρμόδιος Αντιπρόεδρος της Κομισιόν Μαργαρίτης Σχοινάς δεν φαίνεται να ενστερνίζεται και συνεπώς δεν βλέπει εργαλειοποίηση. Υπό το φως αυτών των δεδομένων, οι Βρυξέλλες καθίστανται απλός παρατηρητής της διαιώνισης του προβλήματος, χωρίς καμιά σκέψη κυρώσεων, τις οποίες είχαν επιβάλει σε άλλες περιπτώσεις εργαλειοποίησης προσφύγων και μεταναστών, όπως η Λευκορωσία.
Ενέργεια: Η αξιοποίηση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων θα βρίσκεται αναντίλεκτα στην ατζέντα και του επόμενου Προέδρου. Η μέχρι στιγμής ωστόσο εμπειρία έχει αποδείξει στην πράξη ότι η δρομολόγηση συγκεκριμένων αποτελεσμάτων, τα οποία έχει ανάγκη η Κύπρος, τόσο για οικονομικούς, όσο και για πολιτικούς λόγους, εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά αμφίβολη, με βάση τα υφιστάμενα δεδομένα. Οι ΗΠΑ έχουν διαμηνύσει ότι τοποθετούν ως κοινό παρονομαστή την Τουρκία (μαζί με το Ισραήλ) σε οποιανδήποτε εξίσωση συνεργασιών στην Ανατολική Μεσόγειο, κάτι που εμφανίζεται να ακολουθεί και η Ε.Ε., η οποία και στο επίπεδο αυτό εξαντλεί τη στήριξη της προς τη Λευκωσία με φραστικές υποδείξεις προς την Άγκυρα για σεβασμό της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών-μελών. Κι όταν η Άγκυρα δεν τις σέβεται, η Ε.Ε. αρκείται απλώς να τις επαναλαμβάνει.
Η βελτίωση ή/και ο επαναπροσδιορισμός των σχέσεων Λευκωσίας-Βρυξελλών περνάει από το Βερολίνο, το οποίο ακόμη και υπό την ηγεσία Όλαφ Σολτς, εξακολουθεί να κατευθύνει την ευρωπαϊκή πολιτική και αυτούς που έχουν ταχθεί να την υπηρετούν.
Το «επιπλέον μέτωπο» της σημασίας των προσώπων
Ένα πέμπτο εν δυνάμει μέτωπο για τον επόμενο Πρόεδρο, αφορά στα πρόσωπα που ηγούνται των κέντρων αποφάσεων, στον ΟΗΕ και στην Ε.Ε. Και όσο κομψά και να το θέσουμε, οι σχέσεις της Λευκωσίας με τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες και δη με τον ειδικό του αντιπρόσωπο Κόλιν Στιούρτ δεν μπορούν να θεωρούνται οι καλύτερες. Άλλωστε, επί των ημερών Γκουτέρες-Στιούαρτ, η Λευκωσία κατέγραψε μεταξύ άλλων, και την πρωτοφανή απώλεια εδάφους της νεκρής ζώνης, με σφραγίδα ΟΗΕ, το οποίο ο ειδικός αντιπρόσωπος Κόλιν Στιούαρτ «εκχώρησε» προς την τουρκική πλευρά, καθ’ υπέρβαση εξουσίας, για να κάνει προπόνηση η τουρκοκυπριακή ομάδα Τσετίν Καγιά, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις ενστάσεις του κυπριακού κράτους. Οι διάλογοι και τα όσα έλαβαν χώρα σε κεκλεισμένων των θυρών συναντήσεις του Κόλιν Στιούαρτ με αξιωματούχους της απερχόμενης κυπριακής κυβέρνησης, αντανακλούν ένα τεράστιο πρόβλημα, το οποίο θα πρέπει να τύχει διαχείρισης από τον επόμενο Πρόεδρο, με τον τρόπο που θα επιλέξει.
Κάπως καλύτερη είναι η κατάσταση με την Ε.Ε., όπου η Κομισιόν και η Πρόεδρός της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν τηρούν αν μη τι άλλο τα προσχήματα, χωρίς ωστόσο να στηρίζουν τη Λευκωσία ουσιαστικά, πέρα από τις γνωστές φραστικές επισημάνσεις που παπαγαλίζουν αξιωματούχοι, επίσημοι και εκπρόσωποι του Σώματος. Σε επίπεδο ηγεσίας Ευρωπαϊκού Συμβουλίου διαπιστώνεται κενό, το οποίο πάντως είναι γενικότερο και σχετίζεται με το πολιτικό επίπεδο της προσωπικότητας του Σαρλ Μισέλ. Σε κάθε περίπτωση, η βελτίωση ή/και ο επαναπροσδιορισμός των σχέσεων Λευκωσίας-Βρυξελλών περνάει από το Βερολίνο, το οποίο ακόμη και υπό την ηγεσία Όλαφ Σολτς, εξακολουθεί να κατευθύνει την ευρωπαϊκή πολιτική και αυτούς που έχουν ταχθεί να την υπηρετούν.
