Της Μαρίνας Οικονομίδου
«Ο Κληρίδης είχε στοιχεία ηρωικά, ευγενικά, έντιμα, είχε όμως και τη φοβερή αδυναμία να επηρεάζεται πολύ από τον περίγυρό του, μέρος του οποίου ήταν βαθιά μπλεγμένο στη διαπλοκή. Τραβούσαν την Κύπρο και το Κυπριακό στις ακρότητες» λέει σε συνέντευξή του στην «Κ» ο πρώην βουλευτής του ΔΗΣΥ και ιδρυτικό μέλος του κόμματος Κωνσταντίνος Λόρδος. Ο κ. Λόρδος αποκαλύπτει άγνωστες ιστορίες για όσα εκτυλίχθηκαν από το πραξικόπημα, την εισβολή, μέχρι και τη δημιουργία του ΔΗΣΥ. Εξηγεί τι πήγε λάθος με το κόμμα και τι θα πρέπει να αλλάξει η Αννίτα Δημητρίου για να μπει το κόμμα σε τροχιά.
–Ενώ είχατε έντονη πολιτική δράση, επιλέξατε εδώ και καιρό να αποστασιοποιηθείτε πλήρως. Πού οφείλεται;
–Δεν ήμουν ποτέ επαγγελματίας πολιτικός ή λάτρης της πολιτικής. Έκρινα πως εκείνα που ήθελα να βοηθήσω, είτε είχαν εν μέρει επιτευχθεί είτε ήταν πλέον ανέφικτα, καθώς η πάροδος του χρόνου, παγοποίησε την κατάσταση και δεν ήταν πλέον ανατρέψιμη. Για την ακρίβεια φοβούμαι ότι σήμερα μόνο εξωτερικές εξελίξεις και εξωτερικές δυνάμεις μπορούν να φέρουν κάποια λύση για το Κυπριακό, δεδομένου ότι εμείς οι Κύπριοι την αποφεύγουμε.
–Είχαμε χαμένες ευκαιρίες στο Κυπριακό;
–Πολλές και επανειλημμένες όπως όλοι τις ζήσαμε. Κυρίως όμως το Κυπριακό χάθηκε το 1978, όταν αρνηθήκαμε το αμερικανοβρετανοκαναδικό σχέδιο και τσιμεντώθηκε το 2004 με το «όχι» στο Δημοψήφισμα.
–Από τον επιχειρηματικό τομέα, πώς μεταπηδήσατε στην πολιτική;
–Εξαιτίας της εισβολής και εξαιτίας της δυνατότητας λύσης του Κυπριακού που την έβλεπα αναγκαία. Την ίδια εποχή είχε δημιουργηθεί μία πολύ στενή σχέση με τον Γλαύκο Κληρίδη.
Πιστεύω ότι η κα Δημητρίου πρέπει να δημιουργήσει ένα ισχυρό περιβάλλον στο κέντρο που να λειτουργεί με περίσκεψη και να παράγει πολιτική. Δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμα ισχυρή πολιτική σκέψη στον ΔΗΣΥ.
–Πώς προέκυψε η σχέση με τον Κληρίδη;
–Λίγο μετά το πραξικόπημα, όταν ανέλαβε προσωρινά καθήκοντα προέδρου της Δημοκρατίας, μου ζήτησε να βοηθήσω να στείλουν οι διάφοροι κοινοτάρχες της επαρχίας Αμμοχώστου μηνύματα συμπαράστασης στο ΡΙΚ. Με τους συνεργάτες μου τους προσεγγίσαμε μέσα σε ένα απόγευμα. Πήγαμε σε όλα τα χωριά της Αμμοχώστου με ένα σημείωμα για το μήνυμα που ο καθένας θα έλεγε στο τηλεγράφημά του στο ΡΙΚ. Το βράδυ είδα στην τηλεόραση ότι εστάλησαν 70 περίπου δηλώσεις συμπαράστασης του Κληρίδη από την Επαρχία Αμμοχώστου. Στόχος του ήταν μέσω αυτής της προσέγγισης να πείσει τις ξένες δυνάμεις πως υπάρχει αδιαμφισβήτητη νόμιμη κυβέρνηση και έλεγχος στην Κύπρο. Αυτό ήταν το σημείο που μας έδεσε, με αποτέλεσμα να έχουμε συχνή επικοινωνία.
–Συνεπώς σε αυτό το πλαίσιο ξεκίνησε και η πολιτική σας εμπλοκή;
–Η σχέση μας συνέχισε το 1975 και 1976. Τον Φεβρουάριο του ’76 τον συνόδευσα στη Βιέννη στις διαπραγματεύσεις με τον Ραούφ Ντενκτάς και τον Κουρτ Βάλντχαϊμ. Πήγα μαζί του ως ανεπίσημος συνεργάτης του. Οι επίσημοι συνεργάτες του ήταν ο Τάσσος Παπαδόπουλος και ο Μιχαλάκης Τριανταφυλλίδης. Ήταν ύστερα από εκείνες τις διαπραγματεύσεις που κατηγορήθηκε ο Κληρίδης ότι έκανε μυστική συμφωνία με τον Ντενκτάς. Η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική, όπως γνώριζα από πρώτο χέρι. Ο Κληρίδης είχε από τη Βιέννη συνεχή επαφή με τον Μακάριο και τον Δημήτριο Μπίτσιο, ΥΠΕΞ της Ελλάδας. Σε ένα τηλεφώνημά τους ο Μακάριος τού τόνισε πως ο ίδιος ο Κληρίδης πρέπει να κρίνει και να αποφασίσει αν θα δοθούν οι δικές μας προτάσεις στον Ντενκτάς προηγουμένως και όχι χέρι-με-χέρι, κάτι που επέμενε και ο Βάλντχαϊμ και συμφώνησαν οι Καραμανλής και Μπίτσιος. Οι Τάσσος Παπαδόπουλος και Μιχαλάκης Τριανταφυλλίδης διαφωνούσαν με τη θέση αυτή και, αργότερα, ισχυρίστηκαν με κοινή δήλωσή τους στον Τύπο ότι δεν γνώριζαν για τη συμφωνία. Πρότεινα στον Κληρίδη να κάνω δήλωση ότι η «συμφωνία» ήταν γνωστή σε όλους, αλλά μου ζήτησε να μην κάνω τίποτα. Όμως μίλησα με τον Κωστή Χατζηκωστή, τον Αλέκο Κωνσταντινίδη και τον Αντώνη Φαρμακίδη και έδωσα μία σχετική συνέντευξη στη «Σημερινή», σε μία προσπάθεια να μην τον αφήσουμε να βουλιάξει, επειδή θεωρούσαμε πως ο Κληρίδης ήταν ένα θετικό στοιχείο για συναινετική λύση του Κυπριακού, στην τρομερά δυσμενή θέση που φτάσαμε.
–Σε αυτό το περιβάλλον λοιπόν ιδρύθηκε και ο ΔΗΣΥ;
–Ναι, μέσα σε αυτά τα γεγονότα και ενώ εγώ δραστηριοποιήθηκα και ζούσα στην Αθήνα, δέχθηκα τηλεφώνημα από τον Κωστή Χατζηκωστή και τον Κληρίδη που μου ζήτησαν να έρθω στην Κύπρο για να οργανώσουμε τη δημιουργία ενός κόμματος με επικεφαλής τον Κληρίδη. Με την προτροπή του Κληρίδη, διορίστηκα «επιτελάρχης» του κόμματος, ζητήσαμε από τον Αλέκο Μαρκίδη να ετοιμάσει ένα καταστατικό, ονομάσαμε τον Κληρίδη αρχηγό και καλέσαμε ιδρυτική συνέλευση στον Κινηματογράφο Παλλάς. Όταν τα οργανώσαμε αυτά, γύρισα πίσω στην Αθήνα για να φέρω την οικογένειά μου στην Κύπρο και δεν πήγα στο ιδρυτικό συνέδριο. Έμαθα με την επιστροφή μου από την Αθήνα πως εντάχθηκαν και το ΔΕΚ του Τάκη Ευδόκα και άνθρωποι του Γιωρκάτζη στο κόμμα…
–Μία πάντως από τις μεγάλες επικρίσεις που δέχεται ο Γλαύκος Κληρίδης και ο ΔΗΣΥ είναι το γεγονός ότι στέγασε πρόσωπα της ΕΟΚΑ Β΄ και του πραξικοπήματος…
–Ήταν όντως μεγάλο λάθος. Έπρεπε να μείνουν εκτός, όπως έκανε και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στην Ελλάδα. Βεβαίως, αρκετοί δεν ήταν από την ΕΟΚΑ Β΄ ή τις ομάδες Γιωρκάτζη, και κατηγορήθηκαν άδικα.
–Υπάρχει ωστόσο το επιχείρημα πως στεγάζοντάς τους μπορούσε να τους ελέγξει και να αποφευχθούν οποιεσδήποτε περαιτέρω περιπέτειες. Εσείς δεν συμμερίζεστε αυτή τη θέση;
–Ελέγχονται οι φανατικοί είτε είναι αριστεροί είτε δεξιοί; Εγώ διαφώνησα ευθέως. Θεωρώ ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν είχαν, όπως και σήμερα το ΕΛΑΜ, καμία σχέση με τον ΔΗΣΥ. Ο ΔΗΣΥ έπρεπε να παραμείνει ένα κόμμα με αρχές, να πολιτεύεται με ψυχραιμία και διά του χρόνου να κερδίσει τον κόσμο. Να διδάξει την πολιτική εντιμότητα για χάρη του τόπου.
–Παρόλα αυτά μείνατε στο κόμμα;
–Ναι, είχαν δρομολογηθεί οι εκλογές και έκρινα ότι πρέπει να συνεχίσουμε. Βρήκαμε βεβαίως τα τετελεσμένα με το ΔΕΚ, αλλά ο Τάκης Ευδόκας, ο Γιώργος Λιβέρας και άλλοι ήταν μυαλωμένοι άνθρωποι. Καταφέραμε να κτίσουμε μία πολύ δυνατή ομάδα περιλαμβανομένων και προσώπων που σπουδάζαμε μαζί στην Αγγλία, όπως ο Τάκης Ηλιάδης, Λάκης Ζαβαλλής, ο Αλέκος Κωνσταντινίδης και άλλοι, και καταφέραμε να πάρουμε 27%. Αμέσως μετά τις εκλογές επανήλθα στην εργασία μου, και ο Κληρίδης διάλεξε αντιπρόεδρους τον Γιαννάκη Μάτση και τον Λέανδρο Ζαχαριάδη και γ.γ. του ΔΗΣΥ τον Αλέκο Μαρκίδη.
–Αυτή τη στιγμή επικρατεί μυθοποίηση του Γλαύκου Κληρίδη εντός του ΔΗΣΥ. Υπήρξαν αδυναμίες του; Τι θεωρείτε πως έκανε λάθος;
–Ο Κληρίδης είχε στοιχεία ηρωικά, ευγενικά, έντιμα, είχε όμως και τη φοβερή αδυναμία να επηρεάζεται πολύ από τον περίγυρό του, μέρος του οποίου ήταν βαθιά μπλεγμένο στη διαπλοκή. Τραβούσαν την Κύπρο και το Κυπριακό στις ακρότητες. Δεν παραμείναμε κόμμα αρχών, ξεκινήσαμε να σκεφτόμαστε ψηφοθηρικά. Προσωπικά πιστεύω πως αν ο Κληρίδης ακολουθούσε τη δική του γραμμή, ούτως ή άλλως θα γινόταν πρόεδρος. Άλλαξε στην πορεία ο Κληρίδης από τον Κληρίδη της Αργώ, και διδάξαμε τον κόσμο να ζητάει ανταλλάγματα. Ο Κληρίδης ήταν έντιμος και αφιλοκερδής αλλά έκανε συναισθηματικές εκτιμήσεις για ανθρώπους που είχε στο πολύ στενό του περιβάλλον.
–Σε ποιες επιλογές του Κληρίδη αναφέρεστε;
–Ήταν πολλές, αλλά δεν κρίνω σκόπιμο να αναφερθώ αυτή την ώρα. Ας το αφήσουμε για αργότερα. Παρεμπιπτόντως, για να μη μείνουμε μόνο στον Κληρίδη, θα σύστηνα να διαβαστεί από όσους ενδιαφέρονται ένα πρόσφατο βιβλίο του φίλου μου Λεόντιου Ιεροδιακόνου με τίτλο «Μοιραία Ηγεσία».
–Εσείς πώς ασχοληθήκατε πιο ενεργά;
–Αρχίσαμε να ψάχνουμε υποψήφιους για τις εκλογές του 1976 και τους υποσχόμασταν πως θα τα πάμε πάρα πολύ καλά, αλλά οι πιθανότητες δεν ήταν με το μέρος μας. Όταν μου πρότεινε να κατέλθω υποψήφιος, αρνήθηκα λόγω των επαγγελματικών μου υποχρεώσεων και της νεαρής μου οικογένειας και προσεγγίσαμε πολλά ικανά πρόσωπα από την Αμμόχωστο, αλλά κανένας δεν δέχθηκε. Τελικά είπαμε με τον Κληρίδη «αφού ούτως ή άλλως θα χάσουμε τις εκλογές και αφού ούτως ή άλλως τη δουλειά την κάνουμε, δεν έχω να χάσω κάτι με μια υποψηφιότητα». Δέχτηκα με δισταγμό. Βεβαίως δεν βγήκαμε και μπορεί να ένιωσα και κάποια ανακούφιση μέσα στην απογοήτευση, γιατί πραγματικά δεν ήμουν σε θέση να υπηρετήσω τότε. Βεβαίως, το γιατί επανέλαβα το «λάθος» το 1981 είναι ολόκληρη άλλη ιστορία.
–Ποια στιγμή θυμάστε έντονα από τη θητεία σας στο Κοινοβούλιο;
–Τον Δεκέμβριο του 1984, όταν ο Σπύρος Κυπριανού επέστρεψε από τις συνομιλίες με τον Κουεγιάρ, κάποιοι τον έπεισαν ότι δεν χρειάζεται το ΑΚΕΛ με αποτέλεσμα να καταγγείλει το μίνιμουμ πρόγραμμα, πριν από τα Χριστούγεννα του 1984. Τότε, ο βουλευτής και κεντρικός οργανωτικός γραμματέας του ΑΚΕΛ Ντίνος Κωνσταντίνου με προσέγγισε για να συνεργαστούμε ΔΗΣΥ-ΑΚΕΛ, με στόχο να εκδιωχθεί ο Κυπριανού από την προεδρία, και μου ζήτησε να ρωτήσω και τον κ. Κληρίδη και να επανέλθω. Ο Κληρίδης μού είπε αμέσως να προχωρήσουμε και με τον Ντίνο Κωνσταντίνου ετοιμάζαμε Προτάσεις Νόμων για όλα τα ρουσφετοειδή της κυβέρνησης Κυπριανού και τα κόψαμε κατά τη διάρκεια του 1985. Αυτή βεβαίως τη συμφωνία την γνωρίζαμε ελάχιστοι. Είχαμε μάλιστα και αρκετά ευτράπελα από όσους δεν γνώριζαν και συνέχιζαν τις κομματικές επιθέσεις μεταξύ μας. Εν πάση περιπτώσει, τον Οκτώβριο 1985 πιάσαμε τον Σπύρο Κυπριανού στον ύπνο, όταν εξαγγείλαμε πρόωρες εκλογές για τον Δεκέμβριο του 1985, όμως η αλήθεια είναι πως από αυτή τη διαδικασία έπαθε πανωλεθρία το ΑΚΕΛ και πήγε προσωρινά… τρίτο κόμμα. Ακολούθησαν οι εσωτερικές τους αντιδικίες και τα σημαντικότερα στελέχη του ΑΚΕΛ αποχώρησαν και ίδρυσαν το ΑΔΗΣΟΚ.
–Πώς βλέπετε την κατάσταση σήμερα, όπως εξελίσσεται ο ΔΗΣΥ; Έχασε τον δρόμο του;
–Φοβάμαι πως ο ΔΗΣΥ μοιάζει αβέβαιος. Δεν έχασε ο ΔΗΣΥ τον δρόμο, τον έχασαν οι κακές επιλογές που του επιβλήθηκαν, η έλλειψη προσήλωσης σε αρχές και η υιοθέτηση του λαϊκισμού. Όλα αυτά είναι οι εχθροί της αξιοκρατίας, και της προόδου.
–Με ποιο τρόπο θα βρει την ταυτότητά του;
–Πρέπει να αποβάλει τις αδυναμίες και να προσηλωθεί στο όραμα για το οποίο ιδρύθηκε: την επανένωση της πατρίδας και την ανάπτυξη της οικονομίας μακράν της διαφθοράς και με ευρωπαϊκές προδιαγραφές. Πιστεύω ότι η κα Δημητρίου πρέπει να δημιουργήσει σταδιακά ένα νέο ισχυρό περιβάλλον στο κέντρο, που να λειτουργεί με περίσκεψη και να παράγει πολιτική. Η παλιά φρουρά πρέπει να κάνει τόπο για τους νέους που θα δημιουργήσουν το όραμα για τη νέα εποχή.
–Τι θα κάνετε στις επικείμενες ευρωεκλογές;
–Σκέφτομαι σοβαρά να ψηφίσω τον Μακάριο Δρουσιώτη για τις ευρωεκλογές. Είναι από τους λίγους που έδειξε να έχει το θάρρος να μιλήσει για τη διαφθορά. Η διαφθορά είναι η μάστιγα της κοινωνίας που φθείρει την ψυχή των ανθρώπων και την οικονομία του τόπου. Κατά τα άλλα θα ψηφίσω τους υποψήφιους του ΔΗΣΥ –εκείνους που κρίνω ικανούς και έντιμους.
«Βαρεί η ψυχή μου»
–Είστε μία οικογένεια πλήρως συνδεδεμένη με την Αμμόχωστο. Πώς βλέπετε την κατάσταση να εξελίσσεται στο Κυπριακό;
–Όπως ανέφερα στην αρχή, είναι δύσκολο να λυθεί το Κυπριακό, αν εμείς οι ίδιοι δεν το θέλουμε. Συνεχίζω να βλέπω μια μυωπική προσέγγιση του μέλλοντος του τόπου από σημαντικά τμήματα της κοινωνίας μας. Αυτή η απουσία οράματος, το έλλειμμα καθαρής σκέψης, θα μας κοστίσει ακριβά. Ουσιαστικά έπαυσα μετά το 2004 να παρακολουθώ σοβαρά τα δεδομένα μετά την απόρριψη του Σχεδίου Ανάν.
–Ισχύει ότι ταχθήκατε εναντίον του σχεδίου;
–Όχι. Εκείνο που δίνει τροφή στους υποστηρικτές του «όχι» είναι ότι σε μία εκπομπή του ΡΙΚ έκανα σοβαρές παρατηρήσεις για την οικονομική σύνδεση των δύο πλευρών που θεώρησα ότι ήταν πρόνοιες που έπρεπε να βελτιωθούν μετά την εφαρμογή του σχεδίου. Το σχέδιο ήταν πρόχειρο, όμως δεν ήμουν εναντίον και ούτε είχαμε άλλη επιλογή. Έπρεπε να το δεχθούμε και να το βελτιώσουμε με σύνεση και σε συνεργασία με τους Τουρκοκύπριους. Έπρεπε πάση θυσία να φύγει ο τουρκικός στρατός από την Κύπρο. Δυστυχώς προτάξαμε το «ηρωικό» όχι.
–Χάσαμε το Βαρώσι;
–Δύσκολη ερώτηση διότι η ψυχή μου μου λέει «όχι» το μυαλό μου λέγει «πιθανώς», αλλά βαρεί η ψυχή μου. Το Βαρώσι είναι μία τεράστια κληρονομιά για την Κύπρο, ένας τόπος γεμάτος ομορφιά και ιστορία. Βεβαίως, χρειάζονται πολλά χρήματα για να αναβιώσει. Ωστόσο το Βαρώσι και το κυπριακό πρόβλημα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα, και η λύση και των δύο θα είναι καταλυτική για την Κύπρο και το μέλλον της. Αργά ή γρήγορα, βέβαια, θα λυθούν και τα δύο, όπως λύθηκαν πολλές φορές στην μακρά ιστορία του τόπου μας τα πολλά εθνικά προβλήματα που μας μαστίζουν από τους αρχαίους χρόνους! Η Κύπρος είναι ένας απαράμιλλος τόπος με μοναδική ιστορία και πανάρχαιες ρίζες. Πρέπει όλοι να την αγαπούμε!
