Του Γιώργου Κακούρη
Η υποχρέωση της Κύπρου, βάσει της νέας ευρωπαϊκής νομοθεσίας, για διερεύνηση καταγγελιών παράνομης επαναπροώθησης μεταναστών μπορεί να ξεκινά επίσημα τον Ιούνιο του 2026, όπως επιβεβαίωσε τη Δευτέρα στην «Κ» εκπρόσωπος της Κομισιόν, αφού ρωτήθηκε κατ’ επανάληψη από τις 19 Μαρτίου. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως η κυπριακή κυβέρνηση μπορεί –όπως είχε δηλώσει ο υπ. Άμυνας– χωρίς αντίλογο να κλείσει το θέμα δηλώνοντας πως pushbacks «δεν υφίστανται».
Εξ όσων αντιλαμβάνεται η «Κ», για τις Βρυξέλλες θεωρείται ότι υπάρχει αρμόδιος θεσμός για διερεύνηση τέτοιων καταγγελιών, και πως ο θεσμός αυτός είναι το γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Η υποχρέωση η οποία περιλαμβάνεται στη νομοθεσία της Ε.Ε. με την έγκριση του Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, το οποίο τίθεται σε ισχύ τον Ιούνιο του 2026, είναι να ορίσει «έναν νέο ανεξάρτητο μηχανισμό παρακολούθησης, ο οποίος θα ενισχύσει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία κατά τη διάρκεια του ελέγχου και των διαδικασιών στα σύνορα, ενώ ταυτόχρονα θα προάγει τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων», σύμφωνα με επεξηγηματικό σημείωμα για τη νέα νομοθεσία που είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα της Κομισιόν.
Σύμφωνα με το άρθρο 10 του νέου κανονισμού 2024/1356 για τη θέσπιση ελέγχου διαλογής υπηκόων τρίτων χωρών στα εξωτερικά σύνορα (screening regulation) τα κράτη μέλη θα πρέπει να εγγυηθούν την ανεξαρτησία του ανεξάρτητου μηχανισμού παρακολούθησης, με τους εθνικούς διαμεσολαβητές (όπως το γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως) ή εθνικούς οργανισμούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να μπορούν να αναλάβουν «όλα ή μέρος των καθηκόντων του ανεξάρτητου μηχανισμού παρακολούθησης».
Υπενθυμίζεται πως στα μέσα Μαρτίου, μετά από πληροφορίες για βάρκα με μετανάστες της οποίας η τύχη αγνοείτο, ανασύρθηκαν στα ανοικτά του Κάβο Γκρέκο επτά νεκρά πρόσωπα και διασώθηκαν δύο, μετά από επιχείρηση έρευνας και διάσωσης του ΚΣΕΔ Λάρνακας. Παράλληλα, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες είχε ζητήσει από την κυβέρνηση να διερευνήσει καταγγελίες από ΜΚΟ για αναγκαστική επαναπροώθηση (pushback) βάρκας με μετανάστες τις προηγούμενες ημέρες, οι οποίες δεν επιβεβαιώθηκαν. Η κυβέρνηση αρνήθηκε μέσω δηλώσεων του υπουργού Άμυνας και του υφυπουργού Μετανάστευσης και κοινής ανακοίνωσης ότι προκύπτει η όποια ανάγκη διερεύνησης.
Αμήχανη η Κομισιόν
Η «Κ» ζήτησε από την Κομισιόν από τις 19 Μαρτίου σχόλιο για το κατά πόσο η Κύπρος υποχρεούται να διερευνήσει τις καταγγελίες, παρά το ότι η νέα νομοθεσία δεν είχε τεθεί ακόμα σε ισχύ. Εκ των πραγμάτων η υπηρεσία των εκπροσώπων της Επιτροπής δεν πήρε θέση για τις καταγγελίες –ή για την υποχρέωση διερεύνησής τους είτε ίσχυαν είτε όχι– ενόσω η διαδικασία έρευνας και διάσωσης ήταν ακόμα σε εξέλιξη.
Παρά τις επανειλημμένες γραπτές ερωτήσεις στην Κομισιόν την επόμενη εβδομάδα, ο αρμόδιος εκπρόσωπος Μάρκους Λαμέρτ τελικά σχολίασε το περιστατικό στις 28 Μαρτίου, μετά από διά ζώσης ερώτηση της «Κ» στη μεσημβρινή ενημέρωση των συντακτών. Σημειώνοντας πως η διάσωση ανθρώπων που κινδυνεύουν στη θάλασσα «αποτελεί ηθικό καθήκον και νομική υποχρέωση για τα κράτη μέλη βάσει του διεθνούς δικαίου», κάτι που ισχύει «ανεξάρτητα από τις συνθήκες» που οδήγησαν στην ανάγκη για διάσωση.
Ο κ. Λαμέρτ δεν μπορούσε εκείνη τη στιγμή να απαντήσει αν η Κύπρος έχει διορίσει ανεξάρτητο οργανισμό διερεύνησης, όμως υπενθύμισε πως αυτή είναι μια υποχρέωση που θα ισχύει με την εφαρμογή του συμφώνου τον Ιούνιο του 2026.
Οδικός χάρτης
Βάσει του οδικού χάρτη για τη δημιουργία του ανεξάρτητου μηχανισμού (COM/2024/251), η ανεξάρτητη αρχή, είτε νέα είτε υπάρχουσα, θα έχει την ευθύνη της παρακολούθησης του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη φάση διαλογής και των διαδικασιών ασύλου στα σύνορα. Ο μηχανισμός θα εξετάζει τη συμμόρφωση των αρχών με τη νομοθεσία για το άσυλο, τις παράνομες επαναπροωθήσεις, τα δικαιώματα των παιδιών, τους κανόνες που αφορούν τα κράτη, και να διασφαλίζει πως οι τεκμηριωμένες καταγγελίες θα διερευνώνται.
Όσον αφορά το συγκεκριμένο τμήμα της νομοθεσίας, τα κράτη μέλη θα πρέπει να προσαρμόσουν την εθνική τους νομοθεσία ανάλογα, καθώς και να διαβεβαιώσουν πως υπάρχει νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία του ανεξάρτητου μηχανισμού. Σε περιπτώσεις όπου ο μηχανισμός υπάρχει, τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίσουν την ανεξαρτησία, το ότι η αποστολή περιλαμβάνει τα ζητήματα ασύλου, και τις εξουσίες που χρειάζεται να έχει, καθώς και πως ο μηχανισμός θα έχει τους απαραίτητους πόρους.
Στο πλαίσιο της διαδικασίας για την εφαρμογή της νέας νομοθεσίας για τη μετανάστευση, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (EU Agency for Fundamental Rights - FRA) κατέληξε τον Σεπτέμβριο σε κατευθυντήριες γραμμές για αυτούς τους οργανισμούς.
Οι οργανισμοί αυτοί πρέπει σύμφωνα με τον FRA να είναι ανεξάρτητοι, έχοντας αυτονομία και καμία διασύνδεση με αρχές που είναι αρμόδιες για τη διαχείριση του ασύλου, των συνόρων και της μετανάστευσης, να έχει ως εντολή την παρακολούθηση όλων των δραστηριοτήτων και της μεταχείρισης των υπηκόων τρίτων χωρών κατά τον έλεγχο και την αξιολόγηση των αιτήσεων ασύλου στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., τις απαραίτητες εξουσίες ώστε να διενεργεί ελέγχους χωρίς περιορισμούς και την αποστολή να προχωρά σε έρευνες ώστε να καταγράφει ισχυρισμούς για παραβιάσεις δικαιωμάτων και να χειρίζεται καταγγελίες.
Θα πρέπει ακόμα να του διατεθεί επαρκές εξειδικευμένο προσωπικό και επαρκής χρηματοδότηση, ενώ στο πλαίσιο της λογοδοσίας θα πρέπει να υποβάλλει δημόσια έκθεση για το έργο τους με πορίσματα και συστάσεις. Τέλος, θα πρέπει να λειτουργούν παράλληλα, σε συντονισμό και συνεργασία με τους υφιστάμενους μηχανισμούς παρακολούθησης των δικαιωμάτων, και με άλλους φορείς μετανάστευσης και προστασίας δεδομένων.
