Πρόεδρος ενώπιον σκληρών διλημμάτων

Την εβδομάδα που πέρασε, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας παραχωρούσε μία ομολογουμένως τολμηρή συνέντευξη στον ALPHA και τον Γιώργο Κασκάνη. Τολμηρή, καθώς επέκρινε τις πολιτικές Μακαρίου, διαφωνώντας με την πρόσδεση της Κύπρου στο άρμα του Κινήματος των Αδέσμευτων, έψεγε την πολιτική του μακροχρόνιου αγώνα, τονίζοντας πως το μεγαλύτερο λάθος είναι ότι κανείς μας δεν αγάπησε την Κυπριακή Δημοκρατία, δήλωνε επίσης έτοιμος να κάνει τολμηρά βήματα για την επίλυση του Κυπριακού. Το περιεχόμενο της συνέντευξης ήταν αρκετό για να συζητηθεί εντόνως στα κομματικά πηγαδάκια. Ποιο ήταν άραγε το μήνυμα που ήθελε να στείλει ο Νίκος Χριστοδουλίδης και ποιες οι πραγματικές προθέσεις του στο Κυπριακό; Με δεδομένο ότι αναμένονται εξελίξεις τον προσεχή Σεπτέμβριο ηγέρθηκε αναπόφευκτα το ερώτημα αν πρόκειται για έναν εκ του ασφαλούς –δεδομένης και της στάσης Τατάρ– τακτικισμό για να αποσείσει την ευθύνη του όποιου ενδεχόμενου ναυαγίου από την πλευρά μας, αν ήθελε να θέσει εκτός κάδρου τον εαυτό του για όσα ανακινήθηκαν στο εσωτερικό, περί βολιδοσκόπησης για λύση δύο κρατών ή αν αποτελεί την απαρχή μιας νέας πολιτικής προσέγγισης στο Κυπριακό από τον ίδιο. Μιας προσέγγισης δηλαδή που θέλει τον Νίκο Χριστοδουλίδη να αντιλαμβάνεται πλέον πως αποτελεί το μοιραίο πρόσωπο της ιστορίας. Το πρόσωπο που είτε θα διαχειριστεί τη διχοτόμηση, είτε που θα οδηγήσει στη λύση του Κυπριακού. Το ερώτημα που συνδέεται με το σκληρό αυτό δίλημμα είναι κατά πόσο ο πρόεδρος έχει στο εσωτερικό τη στήριξη για τα τολμηρά βήματα ή αν η πορεία του θα είναι εξόχως μοναχική.

Συνάντηση πριν τη γενική συνέλευση

Οι διαπιστώσεις του προέδρου για τη μοναχική πορεία όσων λαμβάνουν δύσκολες αποφάσεις, σε συνδυασμό με τη δέσμευσή του ότι θα τολμήσει να τις λάβει ανεξαρτήτως του πολιτικού κόστους, συμπίπτουν με τις σοβαρές εξελίξεις που αναμένονται στο Κυπριακό το φθινόπωρο. Όπως υπογραμμίζουν έγκυρες διπλωματικές πηγές, η τριμερής συνάντηση του Αντόνιο Γκουτέρες με τους δύο ηγέτες αναμένεται να γίνει στο τέλος του Αυγούστου, πριν από τη Γενική Συνέλευση στη Νέα Υόρκη. Στη συνέχεια αναμένεται να υποβληθεί ένα έγγραφο (framework paper/ concept paper) στο οποίο θα περιλαμβάνονται προς συζήτηση το κεφάλαιο των εγγυήσεων, της αποχώρησης των στρατευμάτων και της διακυβέρνησης. Έγκυρες πηγές εκτιμούν παράλληλα πως θα υπάρχει ένα συγκεκριμένο χρονικό ορόσημο και πως δεν θα είναι παραδοσιακού τύπου συζητήσεις, όπως δηλαδή γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.

Η αναβίωση του 2004

Ήδη εντός της κυβέρνησης επικρατεί η μεγάλη ανησυχία για αναβίωση του 2004. Ένα σκηνικό με άγνωστη κάπως την αφετηρία και σίγουρα άγνωστη την κατάληξη. Τις ανησυχίες στην ε/κ πλευρά, εκτός από τη δεδηλωμένη άποψη της τουρκικής πλευράς για κυριαρχική ισότητα, εντείνουν και δηλώσεις των Ηνωμένων Εθνών και άλλων διεθνών παραγόντων που έχουν ήδη γίνει για την ανάγκη, οι δύο πλευρές να σκεφτούν έξω από το κουτί. Ενδεικτική η εύσχημη παραίνεση της κας Ολγκίν πως είναι σημαντικό να υπάρξει απομάκρυνση από λύσεις που στο παρελθόν δημιούργησαν προσδοκίες που δεν εκπληρώθηκαν και οδήγησαν σε μεγαλύτερες διαφωνίες, αλλά και η σύστασή της ότι τώρα είναι καιρός να σκεφτούμε διαφορετικά. Την ίδια στιγμή άλλες διπλωματικές πηγές που παρακολουθούν στενά το Κυπριακό σημειώνουν στην «Κ» ότι η μία κυριαρχία, η μία διεθνής προσωπικότητα και η μία ιθαγένεια έχουν ήδη διασφαλιστεί από τα Ηνωμένα Έθνη. Καθόλου τυχαία και η σχετική αναφορά του Έλληνα πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη κατά την επίσκεψή του στην Κύπρο για τα 50 χρόνια από την τουρκική εισβολή. Τόσο τα Ηνωμένα Έθνη όσο και η Λευκωσία πάντως, εναποθέτουν πολλές ελπίδες στον θετικό ρόλο της Αθήνας στο νέο σκηνικό που εκτυλίσσεται. Η κα Ολγκίν άλλωστε έχει δημιουργήσει μία στενή επικοινωνία με τον υπουργό Εξωτερικών της Ελλάδας Γιώργο Γεραπετρίτη, ενώ η γενικότερη αίσθηση που επικρατεί τόσο στο εσωτερικό όσο και στα Ηνωμένα Έθνη είναι πως η βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων θα βοηθήσει την όλη κατάσταση.

Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει αναφέρει με νόημα πως ο ίδιος ήταν ενός έτους όταν έγινε η εισβολή και κατ’ επέκταση δεν έχει ευθύνη για τους κακούς χειρισμούς των προηγούμενων ηγετών. Με δεδομένο ότι το Κυπριακό βρίσκεται σε παράταση, ο ίδιος θα κληθεί να πάρει δύσκολες και με πολιτικό κόστος αποφάσεις.

Οι προθέσεις

Όσο όμως κι αν όλοι οι εμπλεκόμενοι παράγοντες κάνουν λόγο για σημαντικές εξελίξεις από το φθινόπωρο, την ίδια στιγμή επικρατούν προβληματισμοί στο εσωτερικό για το πόσο έτοιμος είναι ο ίδιος ο πρόεδρος της Δημοκρατίας για ένα μεγάλο βήμα. Είναι μέρος ενός επικοινωνιακού παιχνιδιού τα εν λόγω μηνύματα, ή πραγματικής βούλησης και αλλαγής στρατηγικής πλεύσης; Την καχυποψία περί τακτικισμού ενίσχυσε η χρονική συγκυρία των δηλώσεων. Ήταν την ίδια περίοδο όταν στο εσωτερικό ανακινήθηκε η συζήτηση για το τι τελικά εκτυλίχθηκε στο Κραν Μοντανά, και κυρίως για το αν τελικά ο Νίκος Αναστασιάδης βολιδοσκόπησε για λύση δύο κρατών. Η διαφορά βεβαίως είναι πως αυτή τη φορά στο κάδρο των συζητήσεων έμπαινε και το όνομα του Νίκου Χριστοδουλίδη ως ο τότε εξ απορρήτων του Νίκου Αναστασιάδη και μάρτυρας σε συζητήσεις βολιδοσκόπησης. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, ο Νίκος Χριστοδουλίδης είχε έναν επιπλέον λόγο να υπογραμμίσει στις δημόσιες τοποθετήσεις του τη βούλησή του για λύση. Μία τέτοια συζήτηση, εκτός από πλήγμα στην εικόνα του που αποτελεί δευτερεύον ζήτημα, σίγουρα θα προκαλούσε επιπλέον ζημιά στην πλευρά μας στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Η μπλόφα του Τάσσου

Δεν είναι ωστόσο λίγοι εκείνοι που σημειώνουν πως ο πρόεδρος της Δημοκρατίας μιλάει κατά κάποιο τρόπο με την ασφάλεια που του παρέχει η τουρκική αδιαλλαξία. Θεωρεί δεδομένο δηλαδή το γεγονός ότι ο Τ/κ ηγέτης Ερσίν Τατάρ θα επιμείνει για λύση δύο κρατών/ κυριαρχική ισότητα, και με αυτό τον τρόπο –μέσω θετικών δηλώσεων– υπολογίζει πως η δική μας πλευρά θα αποφύγει τον όποιο επιμερισμό ευθυνών για ένα ενδεχόμενο ναυάγιο. Μία πολιτική που εφάρμοσε ο Τάσσος Παπαδόπουλος, όταν συνομιλητής του ήταν ο Ραούφ Ντενκτάς, και αποτέλεσε τη μεγαλύτερη αυτοπαγίδευσή του.

Τα λόγια και οι πράξεις

Θα πέσει συνεπώς ο Νίκος Χριστοδουλίδης στην παγίδα που έπεσε ο Τάσσος Παπαδόπουλος και να βρεθεί ενώπιον μη αναμενόμενων εξελίξεων; Οι δηλώσεις του περί ετοιμότητας έχουν σίγουρα προκαλέσει αισιοδοξία και παρακολουθούνται με ενδιαφέρον από τη διεθνή κοινότητα, όμως ένα είναι οι δηλώσεις και άλλο οι πράξεις. Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο, κυβερνητικές πηγές ξεκαθαρίζουν πως υπάρχουν κόκκινες γραμμές. Η κα Ολγκίν ως γνωστό, έχει ζητήσει συγκεκριμένες ενέργειες από τον πρόεδρο αφενός, για να δείξει τη θέλησή του για άρση του αδιεξόδου και αφετέρου, για να επαναρχίσουν οι συνομιλίες. Η πρότασή της αφορούσε το άνοιγμα του οδοφράγματος Μιας Μηλιάς, το οποίο ευσχήμως ανέφερε σε συνέντευξή της στην «Κ» όταν σημείωσε πως η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη έχει μία πολύ καθαρή εικόνα και γνωρίζει τι θα μπορούσε να ξεκλειδώσει τη διαδικασία. Επειδή, ωστόσο, υπάρχει και στο παρασκήνιο η συζήτηση για απευθείας εμπόριο, κυβερνητικοί κύκλοι απορρίπτουν κατηγορηματικά θέση που ικανοποιεί κατά κάποιο τρόπο την αξίωση της τουρκικής πλευράς για το άνοιγμα των 3Α, αξίωση της τουρκικής πλευράς που σημαίνει: Απευθείας Πτήσεις, Απευθείας Εμπόριο και Απευθείας Σχέσεις.

Χωρίς στηρίγματα

Με αυτά τα δεδομένα εγείρεται το ερώτημα πώς μπορεί να ξεκλειδώσει η διαδικασία, αλλά και το ποιος θα στηρίξει τον Νίκο Χριστοδουλίδη σε όλη αυτή τη διαδρομή. Οι εξελίξεις στο Κυπριακό άλλωστε συμπίπτουν σε μία χρονική στιγμή που ο πρόεδρος της Δημοκρατίας φαίνεται να μην έχει καθόλου στηρίγματα. Δεν είναι μόνο η εικόνα του που έχει πληγεί, αλλά και η σχέση με τα συγκυβερνώντα κόμματα που επιδεινώνεται συνεχώς, ιδιαίτερα μετά τις διπλές εκλογές. Οι λόγοι ποικίλουν, όμως επικεντρώνονται κυρίως στην εκτίμηση ότι η συγκυβέρνηση όχι μόνο τους έχει προκαλέσει φθορά εκλογικά αλλά την ίδια στιγμή πως ο πρόεδρος τούς αγνοεί επιδεικτικά. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι έχει συσταθεί ομάδα Κυπριακού και ακόμη δεν έχει συνεδριάσει, ούτε η πλήρης κομματικών στελεχών από τη λήψη αποφάσεων. Όπως σημειώνουν στελέχη, οι συνεχείς αναφορές του, ότι ο ίδιος δεν έχει κομματικές καταβολές που να τον δεσμεύουν από το να πάρει αποφάσεις ή να μιλήσει με ειλικρίνεια, υπονομεύουν τα ίδια τα κόμματα και ευνοούν φαινόμενα τύπου Φειδίας. Σε αυτό το περιβάλλον έχουν ήδη αποστασιοποιηθεί κάποιοι από την προάσπιση του κυβερνητικού έργου.

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον τίθεται συνεπώς ζήτημα αν οι εξελίξεις στο Κυπριακό θα αποτελέσουν την κατάλληλη αφορμή κάποιων για να αποχωρήσουν από το κυβερνητικό σχήμα. Η ΕΔΕΚ έχει ενοχληθεί για παράδειγμα από την αναφορά του πρώην στελέχους της –έχει αποχωρήσει από τα συλλογικά όργανα– Μαρίας Παναγιώτου για διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία σε ομιλία της, εκπροσωπώντας την κυβέρνηση, εγείροντας το ερώτημα του πώς θα μείνουν στη συγκυβέρνηση, αν ο πρόεδρος καθίσει στο τραπέζι των συνομιλιών. Τα πράγματα γίνονται πιο σύνθετα για το ΔΗΚΟ και τη ΔΗΠΑ. Στην περίπτωση του ΔΗΚΟ σημειώνουν πως αν ο πρόεδρος ξεκινήσει με τη λογική των τολμηρών βημάτων, τότε αναπόφευκτα θα υπάρξει διαφωνία. Το ενδεχόμενο αποχώρησης θα εξαρτηθεί από τον βαθμό των εξελίξεων και κυρίως από τους χειρισμούς. Η εκτίμηση πάντως στον Ενδιάμεσο είναι πως οι δηλώσεις του Νίκου Χριστοδουλίδη δεν συνεπάγονται και με αλλαγή στρατηγικής πλεύσης, καθώς πέραν των θεωρητικών δηλώσεων επί της ουσίας δεν έχει διαπιστωθεί αλλαγή στάσης. Αυτό που σημειώνεται είναι ότι είναι μάλλον μία τακτική κίνηση απόσεισης των ευθυνών από την πλευρά μας, που στο εσωτερικό θέλει να κερδίσει συγκεκριμένο ακροατήριο, και σίγουρα μία συνέντευξη που θέλει να υπάρχει ως σημείο αναφοράς για το μέλλον, κρατώντας όλα τα σενάρια ανοικτά. Το ζήτημα βεβαίως είναι αν μπροστά σε ενδεχόμενες μεγάλες εξελίξεις ο πρόεδρος εκτός από τη διαπραγμάτευση, θα έχει να διαχειριστεί και την πολιτική του απομόνωση. Κυβερνητικοί κύκλοι σημειώνουν πως το κάθε κόμμα θα πρέπει να αναλάβει την πολιτική του ευθύνη μπροστά στις δύσκολες στιγμές. Η πρόβλεψη κυβερνητικών κύκλων είναι πως μπροστά στην κρισιμότητα των στιγμών τα δύο μεγάλα κόμματα θα στηρίξουν τη διαδικασία είτε σιωπηρά είτε εμπράκτως. Ήδη η πρόεδρος του ΔΗΣΥ Αννίτα Δημητρίου μέσω επιστολής της αλλά και δηλώσεών της έχει παρακινήσει τον πρόεδρο να τολμήσει να κάνει το επόμενο βήμα. Αν εξαιρεθεί η αντιπαράθεσή τους, όταν δηλαδή το Προεδρικό κατηγόρησε τον ΔΗΣΥ ότι μέσω επιστολής που απέστειλε στον πρόεδρο υιοθετεί το τουρκικό αφήγημα, αυτό σημαίνει πως μπροστά σε εξελίξεις ο ΔΗΣΥ θα στηρίξει τον Νίκο Χριστοδουλίδη. Ερώτημα αποτελεί το πώς θα κινηθεί το ΑΚΕΛ, δεδομένου ότι το κόμμα της Αριστεράς θεωρεί τον Νίκο Χριστοδουλίδη ως μέρος του προβλήματος και κοινωνό της βολιδοσκόπησης για λύση δύο κρατών. Το σίγουρο είναι πως οι εξελίξεις στο Κυπριακό θα πιέσουν ιδιαίτερα τον Νίκο Χριστοδουλίδη να λάβει αποφάσεις. Αν θα πληρώσει τον λαϊκισμό πολλών δεκαετιών προηγούμενων ηγετών επιλύοντας με προσωπικό πολιτικό κόστος το Κυπριακό, ή, αν θα χρεωθεί τη διχοτόμηση.