Του Γιάννη Ιωάννου
Με τις εξελίξεις στο Κυπριακό -ενόψει της Νέας Υόρκης αλλά και του κρίσιμου διαστήματος μετά από αυτή- να μην δείχνουν προς την κατεύθυνση της άμεσης επανέναρξης των συνομιλιών, μια άποψη που τείνει να υιοθετείται από έμπειρους παρατηρητές με εμπειρία στις διαπραγματεύσεις του Κυπριακού είναι πως χωρίς αλλαγή παραδείγματος στα Κατεχόμενα δεν μπορεί να υπάρξει άρση του αδιεξόδου. Η εν λόγω άποψη γίνεται αντιληπτή από πολιτικούς και διπλωματικούς κύκλους στη Λευκωσία, κερδίζει έδαφος μεταξύ δρώντων εντός της τουρκοκυπριακής κοινότητας, ενώ είναι εμφανής και μεταξύ αξιωματούχων του ΟΗΕ -που αντιλαμβάνονται πως η εμμονή του Ερσίν Τατάρ (σ.σ. με ή χωρίς τη συναίνεση της Άγκυρας) για λύση δύο κρατών και αναγνώριση της κυριαρχικής ισότητας δεν αφήνει κανένα περιθώριο αισιοδοξίας.
Υπό αυτό το βάρος, αν και η «θητεία» Τατάρ στην ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας λήγει τον Οκτώβριο του 2025, η δυναμική στα Κατεχόμενα δείχνει προς πολλαπλά σενάρια είτε πρόωρων «εκλογών» είτε μετασχηματισμών, που ωστόσο αποκτούν ξεχωριστό ενδιαφέρον στο αν τελικά θα επιταχύνουν εξελίξεις στο Κυπριακό ή αν, απλώς, δεν θα έχουν το αποτύπωμα που κάποιοι αντιλαμβάνονται.
Επιμένει ο Τατάρ
Ο Ερσίν Τατάρ καθ’ όλη τη διάρκεια της παρουσίας της προσωπικής απεσταλμένης του ΓΓ του ΟΗΕ, Μαρία-Άνχελα Ολγκίν Κουεγιάρ, στην Κύπρο, σε σχέση με τη διάσταση της πραγματοποίησης μιας τριμερούς αργότερα και σε επίπεδο δράσεων αναγνώρισης της «ΤΔΒΚ», κινείται, χωρίς «μπρος-πίσω», στην πάγια τακτική της επίκλησης της κυριαρχικής ισότητας για τους Τουρκοκύπριους και στην επανάληψη του αφηγήματος για λύση δύο κρατών. Ακόμη και αν αυτή του η στάση απορρέει από ένα πλέγμα τακτικισμών, των επιμέρους σχέσεών του με το πολιτικοστρατιωτικό σύμπλεγμα της Άγκυρας και τις παγιωμένες θέσεις μιας μερίδας της τουρκοκυπριακής Δεξιάς (UBP), η επιμονή του στην εν λόγω θέση δημιουργεί μετασχηματισμούς σε όλη την τουρκοκυπριακή κοινότητα:
• Ασκεί πιέσεις στο σύνολο των πολιτικών δυνάμεων στην τουρκοκυπριακή κοινότητα, συμπεριλαμβανομένων των προοδευτικών υπέρ της λύσης δρώντων, προκειμένου να υπάρξει «έκβαση για την τύχη των Τουρκοκυπρίων» είτε χωρίς συνομιλίες είτε σε περίπτωση επανόδου στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων αλλά χωρίς έκβαση.
• Παγιώνει την αντίληψη πως ακόμη και αν αλλάξει το παράδειγμα στην «εξουσία» της λεγόμενης ΤΔΒΚ, ο εκάστοτε ηγέτης θα πρέπει να είναι σε στενό συντονισμό με την Άγκυρα -πτυχή που είδαμε με τη στάση του ηγέτη του Τουρκικού Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, Τουφάν Ερχιουμάν, που τους τελευταίους μήνες είχε συνεχείς επαφές με την τουρκική ηγεσία στην Άγκυρα.
Έχει μέλλον ο Τατάρ;
To κρίσιμο ερώτημα που προκύπτει είναι αν τελικά οι Τουρκοκύπριοι ακόμη κι αν καταλήξουν τελικά σε πρόωρες εκλογικές «διαδικασίες» πριν τον Οκτώβριο του 2025, αυτό θα καταστεί καταλύτης για την επιστροφή των διαπραγματεύσεων -δεδομένου ότι ακόμη και τακτικά η Άγκυρα θα ανάψει το πράσινο φως έστω κι αν αποφασίσει να «ξεφορτωθεί» τον Ερσίν Τατάρ. Καλά ενημερωμένες πηγές αναφέρουν στην «Κ» πως σε αυτό το επίπεδο υπεισέρχονται -σε σχέση πάντα με το Κυπριακό- δύο παράγοντες: α) ο χρόνος, δεδομένου πως οποιεσδήποτε εξελίξεις εντός του 2025 σηματοδοτούν περαιτέρω εμβάθυνση του αδιεξόδου πόσο μάλλον αν ο Τατάρ ολοκληρώσει τη θητεία του το φθινόπωρο του 2025, β) την αβεβαιότητα για το αποτέλεσμα.
Συνεπώς, ακόμη και όταν οι Τουρκοκύπριοι οδηγηθούν στις κάλπες δεν θεωρείται δεδομένο πως ο Τατάρ δεν θα επανεκλεγεί. Η «εκλογή» του εξάλλου στο τιμόνι της τουρκοκυπριακής ηγεσίας τον Οκτώβριο του 2020 υπό το βάρος του χρόνου αξιολογείται πλέον από έμπειρους παρατηρητές ως τυπική περιπτωσιολογία εμπλοκής της Άγκυρας στα πολιτικά δρώμενα της τουρκοκυπριακής κοινότητας -με το μέγιστο ως προς την επιτυχία modus operandi. Ωστόσο, το πιο ανησυχητικό που καταγράφεται, εντός της τουρκοκυπριακής κοινότητας, είναι πως ακόμη και αν υπάρξει αλλαγή παραδείγματος κανείς δεν εγγυάται πως η ανάδειξη στην ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας ενός πιο μετριοπαθούς ηγέτη, όπως ο προερχόμενος από την Αριστερά, Τουφάν Ερχιουμάν, θα οδηγήσει απαραίτητα σε επιστροφή στο τραπέζι των συνομιλιών του Κυπριακού «από εκεί που μείναμε στο Κραν Μοντανά».
Ο Τατάρ, πάντως, τους τελευταίους μήνες κινούμενος προς την κατεύθυνση των εκστρατειών αναγνώρισης της λεγόμενης ΤΔΒΚ (περιοδείες ΗΒ, τουρκογενή κράτη, κοκ) δείχνει πως επιθυμεί να επανεκλεγεί, για δεύτερη θητεία, στην ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας και επιπλέον στήνει το αφήγημα μιας διεθνούς διάσκεψης στο Κυπριακό (χωρίς τριμερή) όπου το ΗΒ και η ΕΕ δεν θα είναι αρχικά παρούσες, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις για να παρεμβάλει το Κυπριακό μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας αλλά και να επαναφέρει τη διάσταση της κυριαρχικής ισότητας.
Πού κινείται η Τουρκία
Ξεχωριστό ενδιαφέρον αποκτούν οι μέχρι στιγμής κινήσεις της Άγκυρας στο Κυπριακό και δη ως προς το επίπεδο των τακτικισμών. Η Άγκυρα δείχνει να μην έχει επί της αρχής πρόβλημα στο να υπάρξει προσπάθεια για άρση του αδιεξόδου, έχει διαχωρίσει πλήρως Κυπριακό και ελληνοτουρκικά και στο επίπεδο των ευρωτουρκικών σχέσεων, όπως διαφάνηκε έντονα τελευταία, έχει αποσυνδέσει την πρόοδό της από τις εξελίξεις στην Κύπρο με έναν τρόπο που είναι πλέον αποδεκτός και από την ίδια την ΕΕ. Την ίδια στιγμή ενδιαφέρον αποκτά το γεγονός ότι εξακολουθεί να προσλαμβάνει την Κύπρο ως ξεχωριστή προτεραιότητα ως προς τη γεωπολιτική και στρατηγική της σημασία ως «πίσω αυλή της», ενώ σε επίπεδο δημόσιας διπλωματίας η Άγκυρα δεν αποκλίνει από την πάγια θέση της, μετά το 2017, για λύση δύο κρατών.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον για έμπειρους παρατηρητές των εξελίξεων στα Κατεχόμενα κρίνεται και ο διορισμός του νέου Τούρκου πρέσβη στη βόρεια Λευκωσία. Ο Γιασίν Εκρέμ Σερίμ έφτασε στα μέσα του καλοκαιριού και πρόκειται για περίπτωση «πολιτικού» διορισμού που δείχνει πως για τον Ερντογάν και το AKP η λεγόμενη ΤΔΒΚ έχει ξεχωριστή σημασία. Ο Σερίμ είναι γιος στενού συμβούλου του Ερντογάν από την εποχή που ο τελευταίος ήταν δήμαρχος Κωνσταντινούπολης, θεωρείται, από αναλυτές στη Τουρκία, ως πρόσωπο με στενούς δεσμούς τόσο με το ΥΠΕΞ όσο και με το τουρκικό βαθύ κράτος και διατηρεί δεσμούς (σ.σ. τον έχει παντρέψει ο ίδιος ο Ταγίπ Ερντογάν) με το AKP. Δημοσιεύματα τον φέρουν να είχε σχέσεις με τον γεωγραφικό χώρο των Κατεχομένων πολύ πριν την έλευσή του ως πρέσβη και πιο συγκεκριμένα εγγεγραμμένες εταιρείες στην «ΤΔΒΚ» με τον γνωστό Τ/κ εκπρόσωπο του οργανωμένου εγκλήματος, Χαλίλ Φαλγιάλι, που δολοφονήθηκε το 2022. Τουρκοκυπριακές πηγές αναφέρουν στην «Κ» πως η έλευση Σερίμ στα Κατεχόμενα αποτελεί ένδειξη πως η Τουρκία θα προχωρήσει με γοργούς ρυθμούς την άσκηση πολιτικών, οικονομικών και θρησκευτικών πιέσεων προς την τουρκοκυπριακή κοινότητα -ανεξαρτήτως των όποιων πολιτικών και εκλογικών διεργασιών εντός του 2025.
H θέα από τη Λευκωσία
Η ελληνοκυπριακή πλευρά παρακολουθεί μεν τις εξελίξεις στα Κατεχόμενα, ωστόσο προετοιμαζόμενη για το επόμενο κρίσιμο δίμηνο -με φόντο τον στόχο επίτευξης μιας τριμερούς συνάντησης- δίνει ξεχωριστή σημασία στη διάσταση τού να κερδίσει το παιχνίδι επίρριψης ευθυνών αν ο Τατάρ τελικά απορρίψει κάθε προοπτική μιας κοινής συνάντησης ενώ, παράλληλα, δείχνει να μην έχει πλάνο Β για να εμπλέξει τον τουρκοκυπριακό παράγοντα με τρόπο που θα επιτάχυνε πολιτικές και κοινωνικές μεταβολές στα Κατεχόμενα, προς το σενάριο αλλαγής παραδείγματος με ανάδειξη στην εξουσία ενός «φιλολυσικού» Τουρκοκύπριου ηγέτη. Η άλλη παραδοχή, μεταξύ διπλωματικών κύκλων στη Λευκωσία, είναι πως ακόμη κι αν ο Τατάρ εξαντλήσει τη θητεία του, η διάσταση του χρόνου σε κάτι τέτοιο δεν έχει θετικό αποτύπωμα στις προσπάθειες για άρση του αδιεξόδου των συνομιλιών, ενώ ακόμη και αν υπάρξουν πρόωρες εκλογές στα Κατεχόμενα η αλλαγή παραδείγματος δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη.
