Του Αντρέα Κημήτρη
«Άλλο Τουρκοκύπριοι και άλλο Άγκυρα του Ερντογάν», αναφέρει στην «Κ» ο ακαδημαϊκός Νίκος Μούδουρος, σχολιάζοντας τις αντιδράσεις των Τ/κ στον κανονισμό που ψηφίστηκε από το λεγόμενο υπουργικό συμβούλιο και επιτρέπει σε μαθήτριες να πηγαίνουν σχολείο με την ισλαμική μαντίλα. Επισημαίνει ότι το ζήτημα της κοσμικότητας ενώνει τη συντριπτική πλειοψηφία της τ/κ κοινότητας ανεξαρτήτως κομματικής και ιδεολογικής προέλευσης. Αξιολογεί ως κομβικό σημείο την παράνομη επίσκεψη Ερντογάν στα Κατεχόμενα στις 3 Μαΐου, καθώς ο Τούρκος πρόεδρος προανήγγειλε ότι θα στείλει συγκεκριμένα μηνύματα για το θέμα. Ο κ. Μούδουρος σημειώνει ότι η ανάδειξη αυτού του ζητήματος από την Άγκυρα σε αυτή την περίοδο κρύβει μια προεκλογική διάσταση, διότι τον Οκτώβριο θα γίνουν οι εκλογές για την ανάδειξη του λεγόμενου Τ/κ προέδρου. Ήδη, τονίζει, επιτελεία που ανήκουν στον κύκλο του κόμματος του Ερντογάν έχουν αρχίσει να εργάζονται για την υποψηφιότητα Τατάρ.
–Τι δείχνουν οι διαμαρτυρίες για τη μαντίλα στα κατεχόμενα;
–Οι κινητοποιήσεις στέλνουν πρωτίστως το μήνυμα ότι το ζήτημα της κοσμικότητας ενώνει τη συντριπτική πλειοψηφία της τ/κ κοινότητας, από αριστερά μέχρι δεξιά. Συμφωνούν ότι η θρησκεία δεν πρέπει να εμπλέκεται στην πολιτική διαδικασία, ούτε στον καθορισμό δημόσιων ζητημάτων όπως η εκπαίδευση. Δείχνουν ότι το συνδικαλιστικό κίνημα αντέχει εφόσον μπορεί να ενώνει δυνάμεις, παρά να είναι διασπασμένο. Οι διαμαρτυρίες απέκτησαν διευρυμένο περιεχόμενο καθώς δεν αφορούν μόνο το θέμα της ισλαμικής μαντίλας στα σχολεία, αλλά ευρύτερα τις παρεμβάσεις της Άγκυρας στη ζωή των Τ/κ.
–Πώς η κοσμικότητα προέκυψε ως κυρίαρχο στοιχείο στη στάση ζωής των Τ/κ;
–Είναι ιστορικό φαινόμενο που πάει πίσω στον χρόνο και είναι μια από τις σημαντικότερες κατακτήσεις της τ/κ κοινότητας. Η εμπειρία των Τ/κ υπό τη βρετανική αποικιοκρατία οπότε και έζησαν τη μείωση επιρροής των θρησκευτικών θεσμών στο πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαι, σε συνδυασμό με την επικράτηση του κεμαλισμού στην Τουρκία, τούς βοήθησαν να αφομοιώσουν τις πτυχές της κοσμικότητας. Η τ/κ κοινότητα, με βάση έρευνες, θεωρείται η πιο κοσμική μουσουλμανική κοινότητα σε παγκόσμιο επίπεδο.
–Τι μήνυμα στέλνει η αντίδραση των Τ/κ στον Ερντογάν;
–Η αντίδραση των Τ/κ στην προσπάθεια επιβολής ενός άλλου τρόπου ζωής στα κατεχόμενα ενοχλεί την Άγκυρα του Ερντογάν και υπενθυμίζει ότι αποτελούν μια πολύ διαφορετική κοινοτική ύπαρξη. Είναι κάτι που δεν χώνεψε ακόμη ο τουρκικός ισλαμισμός.
–Συνεπώς, άλλο Τουρκοκύπριοι και άλλο Άγκυρα;
–Ναι, με βάση και αυτή την τελευταία δημόσια αντιπαράθεση μπορούμε να πούμε άλλο Τουρκοκύπριοι και άλλο Άγκυρα του Ερντογάν. Είμαστε μπροστά στο άνοιγμα μιας τρίτης μεγάλης περιόδου στη σχέση Τουρκίας - Τουρκοκυπρίων πολύ πιο δυσάρεστης και έντονης από τις προηγούμενες δύο. Η πρώτη περίοδος ήταν το διάστημα 1974-1983 οπότε επιχειρείτο η ομαλοποίηση της διχοτόμησης, αλλά αποτύγχανε διότι αντιδρούσαν οι Τ/κ. Ακολούθως, με την ανακήρυξη του ψευδοκράτους μπήκαμε σε μια πολύ διαφορετική πορεία με την εντατικοποίηση της παρουσίας της Τουρκίας στα κατεχόμενα. Σήμερα, η προσπάθεια Ερντογάν να αλλάξει ο κοσμικός τρόπος ζωής των Τ/κ, ακόμη και το όνομα του ψευδοκράτους και να μετονομαστεί σε τουρκικό κράτος Κύπρου, συνιστά ένα νέο στάδιο. Η Τουρκία είναι πλέον ψυχή τε και σώματι παρούσα στα κατεχόμενα και περιθωριοποιεί το τ/κ στοιχείο από την πολιτική και οικονομική διαδικασία.
–Στην πρώτη του αντίδραση ο Ερντογάν είπε ότι θα στείλει τα κατάλληλα μηνύματα στις 3 Μαΐου όταν θα βρεθεί στα κατεχόμενα για τα εγκαίνια του νέου λεγόμενου προεδρικού μεγάρου, τονίζοντας πως όταν δεν τους βάζεις όρια δεν γνωρίζουν τη θέση τους. Πώς ο Ερντογάν αντιλαμβάνεται τη θέση των Τ/κ;
–Η τουρκική αυτή φράση έχει δύο νοήματα. Το πρώτο είναι ότι δείχνουν ασέβεια, πράγμα απαράδεκτο για τον Ερντογάν και το δεύτερο ότι δεν είναι ανεκτό να αντιδρούν και μάλιστα να πολιτικοποιούν και να δημοσιοποιούν την αντίδρασή τους. Άρα, εδώ έχουμε μια πατερναλιστική εξουσία που θεωρεί ότι ο υπό της εξουσίας το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να αναπαράγει την εξουσία και όχι να αντιδρά. Την ίδια ακριβώς φράση χρησιμοποιεί συνεχώς για την αντιπολίτευση στην Τουρκία, άρα δεν κάνει καμία διαφοροποίηση ανάμεσα στην τουρκική και την τ/κ αντιπολίτευση.
–Γιατί η Άγκυρα έκανε αυτή την κίνηση με τη μαντίλα και γιατί τώρα;
–Το κάνει γιατί το πιστεύει. Το γιατί τώρα είναι το πιο κρίσιμο ερώτημα. Φαίνεται ότι κρύβει μια προεκλογική διάσταση, διότι τον Οκτώβριο είναι οι εκλογές στα κατεχόμενα για ανάδειξη του λεγόμενου Τ/κ προέδρου. Αυτές οι ξαφνικές παρεμβάσεις δημιουργούν διαιρετικές γραμμές στα κατεχόμενα. Το ότι η τουρκική κυβέρνηση έπαιξε με αυτό το ζήτημα προκάλεσε πόλωση ταυτοτήτων και αυτή η πόλωση δεν έχει να κάνει μόνο με το δίπολο κοσμικοί - συντηρητικοί αλλά και με την αντιπαράθεση Τ/κ - εποίκων.
–Πώς επηρέασε τελικά αυτή η παρέμβαση τον προεκλογικό αγώνα;
–Αν ο στόχος ήταν να συσπειρωθούν οργανωμένοι έποικοι υπέρ του Τατάρ, θα το δούμε στην πορεία. Πρόκειται όμως για ένα ζήτημα που απ’ ό,τι φαίνεται λανθασμένα το επέλεξε προεκλογικά η τουρκική κυβέρνηση, διότι τελικά συσπείρωσε την αντιπολίτευση και την έκανε να κινητοποιηθεί μαζικά μετά από πολλά χρόνια.
–Η Άγκυρα παρεμβαίνει σε αυτή την προεκλογική εκστρατεία;
–Παρασκηνιακά φαίνεται ότι υπάρχουν επιτελεία που ανήκουν στον κύκλο του κόμματος του Ερντογάν που ήδη έχουν αρχίσει να εργάζονται για την υποψηφιότητα Τατάρ. Όμως, είναι ακόμη σε πολύ χαμηλούς τόνους, ειδικά αν σκεφτούμε τι έγινε το 2020. Θα δούμε στην πορεία πώς θα εξελιχθεί.
–Τι σημαίνει η στήριξη της Άγκυρας στον Τατάρ για το Κυπριακό;
–Στο παρόν στάδιο η Άγκυρα επιμένει στη λύση δύο κρατών. Αν κρίνουμε τους κύριους υποψήφιους στην τ/κ κοινότητα, ο Τατάρ προσαρμόζεται σε αυτό το πλαίσιο, ενώ ο Ερχιουρμάν τάσσεται υπέρ ομοσπονδιακής διευθέτησης.
–Τι επιπτώσεις είχε η διαφοροποίηση της θέσης της συζύγου του κ. Τατάρ;
–Ήταν ένα πολύ ισχυρό γεγονός, διότι προκάλεσε μια έντονη πολιτικοποίηση του θέματος σε ολόκληρη την τ/κ δεξιά. Επιβεβαίωσε τους εφιάλτες της Άγκυρας ότι εδώ δεν έχουμε ένα τμήμα της τ/κ κοινότητας να αντιδρά αλλά μια ολότητα. Φαίνεται όμως να προκαλεί και αντιδράσεις σε δυνητικούς πολιτικούς συμμάχους του Τατάρ για τις προεδρικές εκλογές.
–Έχουν αποτέλεσμα οι διαμαρτυρίες; Υπάρχει περίπτωση αλλαγής του κανονισμού για τη μαντίλα;
–Το ζήτημα είναι μέχρι στιγμής σε μια πολιτική ισοπαλία. Από τη μια η λεγόμενη κυβέρνηση φαίνεται αποφασισμένη να μην κάνει πίσω και από την άλλη το συνδικαλιστικό κίνημα ετοιμάζεται να πάει στο λεγόμενο συνταγματικό δικαστήριο. Άρα δεν μπορούμε να ξέρουμε πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα.
–Πώς μπορεί να λήξει αυτή η κρίση αν οι δύο πλευρές παραμείνουν αμετακίνητες στις θέσεις τους;
–Σίγουρα είναι κομβικό σημείο η 3η Μαΐου και η κάθοδος Ερντογάν στα κατεχόμενα. Μπορεί να ανανεώσει τη δυναμικότητα των κινητοποιήσεων και το κλίμα να γίνει ακόμη πιο αντιπαραθετικό. Το τμήμα της τ/κ κοινότητας που αντιδρά θα δεχθεί πολλαπλάσιες πιέσεις, ενώ οι δυνάμεις που στηρίζουν τον κανονισμό για τη μαντίλα θα προχωρήσουν σε ενέργειες που θα επιβάλουν επί του εδάφους την απόφαση, όπως έκαναν τέλη Μαρτίου που υπήρχε οργανωμένη παρουσία ανθρώπων της τουρκικής πρεσβείας έξω από σχολεία για να προστατέψουν μαθήτριες που ήθελαν να πάνε με τη μαντίλα.
–Μέχρι σήμερα πάντως ο Ερντογάν ό,τι ήθελε να εφαρμόσει στα κατεχόμενα, το έκανε. Άρα γιατί τώρα να συμβεί κάτι διαφορετικό;
–Σίγουρα θα επιμείνει. Κάποιες τ/κ δυνάμεις δεν θα αντέξουν την πίεση και θα αποδεχθούν κάποια τετελεσμένα. Όμως, αυτές οι πολιτικές εφαρμόζονται μεν, αλλά αφορούν ένα κομμάτι της κοινωνίας που δεν είναι τουρκοκυπριακό. Ακόμη και τα επεισόδια που έγιναν έξω από σχολεία με μαθήτριες που ήθελαν να μπουν με μαντίλα αφορούσαν εποίκους και όχι Τ/κ.
–Γιατί οι Τ/κ αντιδρούν σε τέτοιο βαθμό για το θέμα της κοσμικότητας, αλλά δεν πράττουν το ίδιο για τον εποικισμό των κατεχομένων ή και για τη θέση Τατάρ για λύση δύο κρατών στην Κύπρο; Είναι μήπως η πλειοψηφική τάση εντός τ/κ κοινότητας;
–Δεν έχουμε μετρήσεις που να δείχνουν ότι εντός της τ/κ κοινότητας χτίζεται μια σταθερή παράδοση στήριξης της λύσης δύο κρατών. Πλειοψηφική είναι η τάση που υποστηρίζει την ενσωμάτωση στο διεθνές δίκαιο μέσα από τη λύση του Κυπριακού. Μόνο αν υπάρχουν σοβαρές εξελίξεις στο Κυπριακό θα αντιδράσουν και θα δείξουν προς τα πού γέρνει η πλειοψηφία. Σε ό,τι αφορά το θέμα του εποικισμού, μετά από 50 χρόνια η μεγάλη πλειοψηφία του πολιτικού συστήματος στα κατεχόμενα από τα αριστερά ώς τα δεξιά το αντιμετωπίζει ως μεταναστευτικό και δημογραφικό πρόβλημα και όχι όπως το βλέπουμε εμείς. Η κοσμικότητα, όμως, είναι ο τρόπος ζωής τους και είναι ίσως το τελευταίο ζήτημα που έμεινε να ελέγχει η τ/κ κοινότητα και δεν θέλει να το χάσει.
