Του Γιώργου Κακούρη
Μεγαλύτερες και πολύπλοκες διαστάσεις παίρνει στις Βρυξέλλες οι παρακολουθήσεις πολιτών και δημοσιογράφων, με αφορμή το σκάνδαλο στην Ελλάδα, καθώς έχουν αρχίσει να εγείρονται ευρύτερα ζητήματα αναφορικά με τη δραστηριοποίηση εταιριών που παρέχουν υπηρεσίες παρακολούθησης –και όχι μόνο– σε κράτη μέλη.
Τις Βρυξέλλες δεν απασχολεί προς το παρόν η υπόθεση του βαν αλλά ο ρόλος που διαδραματίζει η Κύπρος στον αδιαφανή κόσμο της αγοράς ύποπτων λογισμικών και υπηρεσιών.
Την ίδια στιγμή η κυπριακή διάσταση του ζητήματος, δηλαδή η επαναφορά της υπόθεσης του βαν παρακολουθήσεων και του γρήγορου κλεισίματός της από τη Νομική Υπηρεσία στην οποία αναφέρθηκε σε επιστολή του ο ευρωβουλευτής Γιώργος Γεωργίου, δεν απασχολεί προς το παρόν τις Βρυξέλλες σε σχέση με τα όσα συμβαίνουν στην ίδια τη χώρα, αλλά στον ρόλο που η Κύπρος παίζει στον αδιαφανή κόσμο της αγοράς ύποπτων λογισμικών και υπηρεσιών.
Όπως τόνισε στην «Κ» η ευρωβουλευτής Σοφία Ιν ετ Βελτ, εισηγήτρια της ερευνητικής επιτροπής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τις παρακολουθήσεις με χρήση του λογισμικού Pegasus ή ανάλογων λογισμικών, αυτό που έχει προκύψει μέχρι στιγμής από τις εργασίες της επιτροπής είναι πως οι παρακολουθήσεις είναι η «κορυφή του παγόβουνου» και μόνο ένα κομμάτι της συνολικής εικόνας.
Η ευρωβουλευτής υπογράμμισε μάλιστα πως τα όσα ακούγονται σε σχέση με τις παρακολουθήσεις στην Ευρώπη, ακόμα και σε σχέση με παρακολουθήσεις Επιτρόπων, έχουν τη δυναμική να αποτελέσουν σκάνδαλο πολλαπλάσιο του Watergate. Στο πλαίσιο των ερευνών της επιτροπής έχει εμφανιστεί αρκετές φορές η Κύπρος ως «διεύθυνση κάλυψης» για τέτοιες εταιρίες, αλλά και ως πιθανή αφετηρία για πώληση στην αγορά της Ε.Ε. Μάλιστα, τον Μάιο του 2019, η διεθνής μη κυβερνητική οργάνωση Access Now είχε ζητήσει με επιστολή της από τις αρμόδιες αρχές της Βουλγαρίας και της Κύπρου να διερευνήσουν τη χορήγηση αδειών εξαγωγής για προϊόντα της NSO Group από την Κύπρο και τη Βουλγαρία.
Μέχρι στιγμής η Κομισιόν δεν έχει τοποθετηθεί εις βάθος για το πρόβλημα των παρακολουθήσεων και για το τι χρειάζεται να γίνει, με την εκπρόσωπο της Κομισιόν να τονίζει πως τέτοιες ενέργειες, «αν επιβεβαιωθούν» είναι «απαράδεκτες», και να ζητά από τα κράτη μέλη να διερευνήσουν τις καταγγελίες. Ταυτόχρονα φαίνεται να υπάρχει άγνοια όσον αφορά την κατάσταση στην Κύπρο. Η «Κ» επικοινώνησε με τους αρμόδιους εκπροσώπους με ερωτήσεις σε σχέση με την άδεια εξαγωγής από Βουλγαρία και Κύπρο ωστόσο δεν κατέστη δυνατό να λάβουμε απάντηση εγκαίρως για την έκδοση της Κυριακής.
Πλήρης διερεύνηση
Σύμφωνα με την Σοφία Ιν ετ Βελτ, Ολλανδή ευρωβουλευτή των Φιλελευθέρων, οι κυβερνήσεις που εμπλέκονται έμμεσα ή άμεσα –περιλαμβανομένης και της Κύπρου, πρέπει να επιδείξουν όση περισσότερη διαφάνεια μπορούν, και η Κομισιόν πρέπει να κινηθεί αποφασιστικά ώστε να ρυθμιστούν αυτές οι δραστηριότητες, αλλά και να υπάρξει πλήρης διερεύνηση των αποκαλύψεων του Reuters τον περασμένο Απρίλιο πως τα τηλέφωνα Επιτρόπων και άλλων αξιωματούχων παρακολουθούνταν με λογισμικά ισραηλινής εταιρείας.
Η ερευνητική επιτροπή του Κοινοβουλίου (γνωστή ως PEGA) είναι ιδιαίτερα ενεργή για το θέμα, έχοντας προγραμματίσει ακρόαση για τον Έλληνα δημοσιογράφο Θανάση Κουκάκη ο οποίος έπεσε θύμα παρακολούθησης. Η ακρόαση είχε προγραμματιστεί για τον Νοέμβριο, ωστόσο μετά από αίτημα ευρωβουλευτών ενδέχεται να μεταφερθεί στη συνάντηση της PEGA στις 30 Αυγούστου, με παρουσία και του ευρωβουλευτή και προέδρου του ΚΙΝΑΛ, Νίκου Ανδρουλάκη. Παράλληλα η ομάδα της κ. Ιν ετ Βελτ καθώς και ο κ. Γεωργίου έχουν ζητήσει η επιτροπή να πραγματοποιήσει διερευνητική επίσκεψη στην Αθήνα.
Η κ. Ιν ετ Βελτ κατηγόρησε την Κομισιόν πως επιδεικνύει παθητική στάση, και πως δεν ανταποκρίνεται στα καλέσματα να μαυροπινακιστεί η NSO στην Ε.Ε., ούτε να διερευνηθεί πλήρως ποιος ευθύνεται για την παρακολούθηση τηλεφώνων επιτρόπων την οποία αποκάλυψε τον Απρίλιο το πρακτορείο Reuters.
Η ευρωβουλευτής αναφέρθηκε στην αποστολή της διερευνητικής επιτροπής στο Ισραήλ, όπου, όπως είπε, είχαν την ευκαιρία να διαπιστώσουν πώς δουλεύει το σύστημα παραγωγής αυτών των προϊόντων, και σημείωσε πως η πώλησή τους στην αγορά περνά από την ισραηλινή κυβέρνηση, η οποία και πρέπει να δώσει άδεια εξαγωγής και να προχωρήσει σε επισταμένη έρευνα για τις κυβερνήσεις που θέλουν να τα αγοράσουν.
«Μετά την έναρξη του σκανδάλου και από τότε που η Apple και άλλες εταιρίες κινήθηκαν νομικά» κατά της NSO, σημείωσε η κ. Ιν ετ Βελτ, το Ισραήλ έχει μειώσει τις άδειες εξαγωγής, ενώ επεσήμανε πως είναι άγνωστο τι μπορεί να γίνει στο μέλλον σε περίπτωση αλλαγής της κυβέρνησης. Τόνισε όμως πως αυτό που αντιλήφθηκε στην πορεία των εργασιών της ερευνητικής επιτροπής είναι πως υπάρχει ένα ολόκληρο οικοσύστημα που δεν αφορά μόνο λογισμικά παρακολούθησης, αλλά και εταιρείες που, για παράδειγμα, αναζητούν προσωπικά στοιχεία για επηρεασμό δημόσιων προσώπων, όπως έγινε στο σκάνδαλο με την εταιρεία Black Cube στη Ρουμανία και την παραβίαση του email της σημερινής Ευρωπαίας Γενικής Εισαγγελέα Λάουρα Κοβέσι. Σύμφωνα με την κ. Ιν ετ Βελτ, αρκετές από τις εταιρίες αυτές είτε είχαν παρουσία στην Κύπρο, όπως η Intellexa, ενώ άλλες που είναι σήμερα ενεργές έχουν «ταχυδρομικά κιβώτια» στην Κύπρο.
Αυτό που γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο είναι πως ο τομέας της κατασκοπίας δεν αφορά μόνο κάποια περιστατικά παρακολούθησης δημοσιογράφων και πολιτικών, τόνισε η Ιν ετ Βελτ, κάνοντας λόγο για την «κορυφή του παγόβουνου». «Αν σηκώσεις το χαλί υπάρχει ένα ολόκληρο σύμπαν» σημείωσε, στο οποίο κυβερνήσεις και ιδιώτες αγοράζουν υπηρεσίες παρακολούθησης, αλλά και ξεχωριστές υπηρεσίες πληροφοριών τις οποίες δεν θέλουν να παραδεχτούν πως αναζητούν επίσημα.
Το ζήτημα, σύμφωνα με την ευρωβουλευτή, είναι πως μιλάμε για μια «βρώμικη αγορά» μέσω τις οποίες οι κυβερνήσεις προσπερνούν τους κανόνες, και οι δυνατότητες παρακολούθησης των κυβερνήσεων αυξάνονται.
Ερωτηθείσα για το τι μπορεί να κάνει η Κύπρος δεδομένων των σκιών για δραστηριοποίηση τέτοιων εταιριών μέσω της επικράτειας της, αν όχι στο έδαφος της, η ευρωβουλευτής ανέφερε πως «αν ήμουν η κυπριακή κυβέρνηση θα ήμουν όσο διαφανής γίνεται». «Δεν μπορούν να κρυφτούν πίσω από την εθνική ασφάλεια, καθώς η υπόθεση αυτή αφορά τη χρήση της Κύπρου ως ταχυδρομικού κιβωτίου, ως διακομιστικού σταθμού – δεν πρόκειται για θέμα εθνικής ασφάλειας αλλά εμπορίου» τόνισε και σημείωσε πως και η Ελλάδα θα πρέπει να προχωρήσει σε πλήρη διαφάνεια αναφορικά με τη χρήση των λογισμικών παρακολούθησης.
Εποπτεία για σεβασμό θεμελιωδών δικαιωμάτων
Το θέμα των παρακολουθήσεων απασχόλησε την ενημέρωση των συντακτών στην έδρα της Κομισιόν στις Βρυξέλλες την Τρίτη, καθώς δημοσιογράφοι ζητούσαν συγκεκριμένη τοποθέτηση αναφορικά με τα δημοσιεύματα για παρακολουθήσεις στην Ελλάδα και όχι μόνο. Απαντώντας σε αίτημα της «Κ» για σχόλιο την Πέμπτη, η εκπρόσωπος της Κομισιόν για εσωτερικές υποθέσεις και ζητήματα ασφάλειας, Ανίτα Χίπερ, επανέλαβε τη θέση της Επιτροπής σημειώνοντας πως «όποιες προσπάθειες από εθνικές αρχές ασφαλείας να αποκτήσουν παράνομα πρόσβαση σε δεδομένα πολιτών, περιλαμβανομένων δημοσιογράφων και πολιτικών αντιπάλων, εάν επιβεβαιωθούν, είναι απαράδεκτες». Η κ. Χίπερ υπέδειξε τις ευθύνες των εθνικών αρχών ως αρμόδιες για προστασία της εθνικής ασφάλειας, κάτι που σημαίνει πως «πρέπει να ασκούν εποπτεία και έλεγχο στις αρχές ασφαλείας για να διασφαλίσουν τον πλήρη σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων», την προστασία των προσωπικών δεδομένων, την ασφάλεια των δημοσιογράφων και την ελευθερία έκφρασης. Υπογράμμισε πάντως πως η διερεύνηση τέτοιων καταγγελιών αποτελεί ευθύνη των κρατών μελών και πως η Κομισιόν «αναμένει από τις εθνικές αρχές να διερευνήσουν διεξοδικά την όποια τέτοια κατηγορία για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών». Την Τρίτη η κ. Χίπερ είχε παραπέμψει και στην αναφορά στο κεφάλαιο για την Ελλάδα στη φετινή ετήσια Έκθεση για το Κράτος Δικαίου όπου γίνεται αναφορά σε απειλές και παρακολουθήσεις δημοσιογράφων στη χώρα.
