ΚΥΠΕ
Η κυπριακή οικονομία το 2021 σημείωσε ισχυρή ανάκαμψη, σύμφωνα με την Έκθεση Χρηματοοικονομικής Σταθερότητας που δημοσίευσε η Κεντρική Τράπεζα Κύπρου τη Δευτέρα.
Ωστόσο, η γεωπολιτική και ενεργειακή κρίση και η σημαντική αύξηση του πληθωρισμού αύξησε την αβεβαιότητα στο μακροοικονομικό περιβάλλον, δημιουργώντας νέους ή ενισχύοντας υφιστάμενους κινδύνους για τη χρηματοοικονομική σταθερότητα, με αποτέλεσμα να αναμένεται ότι θα υπάρξει σημαντική επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης της Κύπρου το 2022.
Μακροοικονομικό περιβάλλον
Σύμφωνα με την έκθεση, το 2021, η κυπριακή οικονομία κατέγραψε ισχυρή ανάκαμψη, μεγαλύτερη από ότι αρχικά αναμενόταν. Σε ετήσια βάση το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) κατέγραψε θετικό ρυθμό μεγέθυνσης της τάξης του 5,5% για ολόκληρο το 2021, σε σύγκριση με ύφεση της τάξης του 5% το προηγούμενο έτος. Οι ανησυχίες για αύξηση των αφερέγγυων επιχειρήσεων και, κατ’ επέκταση, των μη εξυπηρετούμενων χορηγήσεων (ΜΕΧ) περιορίστηκαν, τα νοικοκυριά φαίνεται να αντεπεξέρχονται στις προκλήσεις της πανδημίας, ενώ οι μη χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις κατάφεραν να εξέλθουν της υγειονομικής κρίσης με διαχειρίσιμο αντίκτυπο.
Η ΚΤΚ αναφέρει ότι οι επιπτώσεις της πανδημίας στην οικονομία περιορίστηκαν λόγω της έγκαιρης εφαρμογής των έκτακτων εποπτικών και άλλων μέτρων στήριξης.
Συγκεκριμένα, η αναστολή της υποχρέωσης καταβολής δόσεων δανείων (μορατόριουμ), η οποία διαμορφώθηκε από την ΚΤΚ σε συνεργασία με το Υπουργείο Οικονομικών, προσέφερε σημαντική ανάσα ρευστότητας σε μερίδα συνεπών δανειοληπτών (επιχειρήσεων και νοικοκυριών), συντελώντας στη συγκράτηση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας.
Το μορατόριουμ δημιούργησε ένα μαξιλάρι καταθέσεων το οποίο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τις ανάγκες εξυπηρέτησης δανείων μετά τη λήξη του μέτρου, σημειώνει η ΚΤΚ.
Η έκθεση καταδεικνύει ότι ο τραπεζικός τομέας της Κύπρου έχει επιδείξει σημαντική ανθεκτικότητα, συνεχίζοντας τη διοχέτευση ρευστότητας στην πραγματική οικονομία και διαδραματίζοντας καταλυτικό ρόλο στην ανάκαμψή της.
Συγκεκριμένα, τα καθαρά νέα δάνεια προς νοικοκυριά για οικιστικούς σκοπούς έφτασαν τα €1.121 εκατ. το 2021 σε σύγκριση με €783 εκατ. το 2020, ενώ τα καθαρά νέα δάνεια προς επιχειρήσεις έφτασαν τα €1.544 εκατ. το 2021 σε σύγκριση με €1.330 εκατ. το 2020.
Στο μεταξύ, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στα τέλη Φεβρουαρίου 2022 δημιούργησε, σύμφωνα με την ΚΤΚ, νέες προκλήσεις σε όλες σχεδόν τις πτυχές της οικονομικής δραστηριότητας και μέσω των επιπτώσεών της, έχει αυξήσει τους κινδύνους για τη χρηματοοικονομική σταθερότητα. Οι επιπτώσεις αποτελούν δυσμενείς εξωγενείς εξελίξεις για την κυπριακή οικονομία, αφού έχουν προκαλέσει αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας και των βασικών εμπορευμάτων, πυροδοτώντας τον πληθωρισμό και περιορίζοντας την ανάκαμψη της οικονομίας.
Με βάση τις πιο πρόσφατες δημοσιευμένες προβλέψεις της ΚΤΚ, το ΑΕΠ αναμένεται να καταγράψει επιβράδυνση στο 2,7% το 2022, ενώ ο πληθωρισμός αναμένεται να φτάσει στο 7%. Η σημαντική αύξηση του πληθωρισμού σε συνάρτηση με το υψηλό χρέος των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, έχει αποδυναμώσει την αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, και δύναται να περιορίσει την κατανάλωση αλλά και τις επενδύσεις, αναφέρει η έκθεση.
Οι μη χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στους τομείς του τουρισμού, του εμπορίου και των μεταφορών, οι οποίοι είναι οι τομείς της οικονομίας που έχουν επηρεαστεί περισσότερο από την πανδημία, καθώς και ο τομέας των επαγγελματικών υπηρεσιών, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν περαιτέρω προκλήσεις ως προς την ικανότητα εξυπηρέτησης του χρέους τους και τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά τους.
Επιπλέον, μια ενδεχόμενη αύξηση στα δανειστικά επιτόκια, δύναται να επηρεάσει περαιτέρω την εξυπηρέτηση του χρέους ενώ θα αύξανε ταυτόχρονα τις μηνιαίες δόσεις των δανειοληπτών επηρεάζοντας το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών και τα κέρδη των μη χρηματοοικονομικών επιχειρήσεων.
Η ΕΚΤ σκοπεύει να αυξήσει τα βασικά επιτόκια της κατά 25 μονάδες βάσης κατά τη συνεδρίασή της για τη νομισματική πολιτική του Ιουλίου 2022, ενώ νέα αύξηση αναμένεται και τον Σεπτέμβριο του 2022.
Τραπεζικός τομέας
Το 2021 τα πιστωτικά ιδρύματα συνέχισαν τη διαδικασία απομόχλευσης των ισολογισμών τους, κυρίως μέσω της πώλησης χαρτοφυλακίων ΜΕΧ αλλά και μέσω λογιστικών και μη λογιστικών διαγραφών δανείων.
Μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου του 2021, τα ΜΕΧ του τραπεζικού τομέα περιορίστηκαν γύρω στα €3 δισ. (ποσοστό 11,1% των συνολικών δανείων), σημειώνοντας αξιοσημείωτη πρόοδο και αισθητή πτώση.
Η ΚΤΚ σημειώνει, εντούτοις, ότι η μείωση των ΜΕΧ καταγράφηκε σε μεμονωμένο αριθμό πιστωτικών ιδρυμάτων, ενώ στα πλείστα λιγότερο σημαντικά πιστωτικά ιδρύματα, δεν έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος παρά την πάροδο πολλών χρόνων. Περαιτέρω, το ποσοστό ΜΕΧ του τομέα κρίνεται ακόμη υψηλό σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 2%.
Στο μορατόριουμ αναστολής δόσεων συμμετείχε το 47% του συνόλου των εξυπηρετούμενων πιστωτικών διευκολύνσεων. Κατά τις 31 Δεκεμβρίου 2021 ξεκίνησαν οι αποπληρωμές για το 91% των εν λόγω διευκολύνσεων, εκ των οποίων μόνο το 3% έχει καταστεί μη εξυπηρετούμενο.
Η ΚΤΚ τονίζει ότι ενώ η αντιμετώπιση των ΜΕΧ με μέσα όπως η πώληση δανείων σε Εταιρείες Εξαγοράς Πιστώσεων (ΕΕΠ) βοήθησε στη διόρθωση των ισολογισμών ορισμένων πιστωτικών ιδρυμάτων, αυτά τα δάνεια παραμένουν μέρος του ιδιωτικού χρέους του μη χρηματοοικονομικού τομέα, και συνεπώς, εξακολουθούν να αποτελούν πρόκληση για την πραγματική οικονομία.
Επιπλέον, ο τραπεζικός τομέας εξακολουθεί να παρουσιάζει διαρθρωτικές προκλήσεις, όπως χαμηλή κερδοφορία, μειωμένα καθαρά έσοδα από τόκους, περιορισμένη διαφοροποίηση εσόδων, υψηλό λειτουργικό κόστος σε σχέση με τα καθαρά έσοδα και πλεονάζουσα ρευστότητα.
Ταυτόχρονα, έχει επίσης να αντιμετωπίσει νέους έμμεσους κινδύνους που προκύπτουν από τις γεωπολιτικές εξελίξεις και τις επιπτώσεις στην οικονομία, αλλά και αναδυόμενους κινδύνους, όπως την κλιματική αλλαγή και τον κίνδυνο κυβερνοεπιθέσεων.
Η μεγάλη έκθεση του τραπεζικού τομέα στον τομέα των ακινήτων αποτελεί επιπρόσθετη ευπάθεια, και καθιστά τα πιστωτικά ιδρύματα ευάλωτα σε τυχόν αρνητικές εξελίξεις στον τομέα των ακινήτων.
Η άμεση έκθεση του συνόλου του τραπεζικού τομέα στη Ρωσία και την Ουκρανία είναι σχετικά περιορισμένη. Το μόνο πιστωτικό ίδρυμα που ήταν εκτεθειμένο στις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία λόγω της εισβολής, ήταν η RCB Bank Ltd, λόγω του επιχειρηματικού της μοντέλου. Συγκεκριμένα, λήφθηκε απόφαση για εθελούσια σταδιακή παύση των τραπεζικών εργασιών της RCB Bank Ltd και για τη μετατροπή της, εντός εύθετου χρόνου, σε εταιρεία διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων.
Οι συνεπακόλουθες συνέπειες της εισβολής κυρίως στους τομείς του τουρισμού, εμπορίου καθώς και στον τομέα των επαγγελματικών υπηρεσιών αναμένεται να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ποιότητα των περιουσιακών στοιχείων των πιστωτικών ιδρυμάτων, σύμφωνα με την έκθεση, στην οποία προστίθεται ότι οι επιπτώσεις δύναται να περιοριστούν χάρη στις πρωτοβουλίες του κράτους για προσέλκυση τουριστών από άλλες αγορές, ενώ η έκθεση του τραπεζικού τομέα προς τον τομέα των επαγγελματικών υπηρεσιών είναι περιορισμένη.
Ο τομέας των ακινήτων εντούτοις, αποδείχτηκε γενικά ανθεκτικός στις επιπτώσεις της πανδημίας μέχρι σήμερα, καθώς τα δημοσιονομικά μέτρα που υιοθετήθηκαν για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας, ώθησαν την εγχώρια ζήτηση για τα οικιστικά ακίνητα. Το 2021 ο Δείκτης Τιμών Κατοικιών (ΔΤΚ) της ΚΤΚ άρχισε να εμφανίζει σημάδια ανάκαμψης μετά την οριακή σταθερότητα που παρατηρήθηκε το 2020, ενώ, οι τιμές των οικιστικών ακινήτων στην Κύπρο φαίνεται να παραμένουν σε επίπεδα χαμηλότερα από τη δυνητική τους αξία.
Οριζόντιοι κίνδυνοι: κλιματική αλλαγή και κυβερνοεπιθέσεις
Ο κίνδυνος της κλιματικής αλλαγής, και οι συνεπακόλουθες επιπτώσεις του στον χρηματοοικονομικό τομέα, γίνεται όλο και πιο σημαντικός. Το οικονομικό κόστος της κλιματικής αλλαγής για όλες τις χώρες της ΕΕ είναι σημαντικά υψηλότερο στην απουσία έγκαιρων και αποτελεσματικών σχεδίων προσαρμογής και ότι τα πιστωτικά ιδρύματα δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένα για την αντιμετώπιση του εν λόγω κινδύνου.
Ταυτόχρονα, κατά την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων της ΕΚΤ σε σχέση με τους κλιματικούς κινδύνους , οι πιθανότητες αθέτησης των δανειακών υποχρεώσεων των επιχειρήσεων στην ζώνη του ευρώ υπό το δυσμενές σενάριο καταγράφουν αύξηση κατά 8% κατά μέσο όρο έως το 2050. Ως εκ τούτου, η ΚΤΚ ως η εποπτική Αρχή, προτρέπει τα πιστωτικά ιδρύματα να ανταποκριθούν στις προσδοκίες που έθεσε η ΕΚΤ για την προετοιμασία τους σχετικά με τον κίνδυνο της κλιματικής αλλαγής.
Ταυτόχρονα, οι ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία που αφορούν τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές αποτελούν μεγάλη πρόκληση για τα πιστωτικά ιδρύματα και τα χρηματοοικονομικά ιδρύματα, γενικότερα. Η μετάβαση στη ψηφιοποίηση, ο επαναπροσδιορισμός του επιχειρηματικού μοντέλου των πιστωτικών και χρηματοοικονομικών ιδρυμάτων και η παροχή νέων καινοτόμων υπηρεσιών, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε βελτίωση της χαμηλής κερδοφορίας.
Τέλος, η έκθεση σημειώνει ότι ο κίνδυνος κυβερνοασφάλειας έχει πλέον αυξηθεί και καταγράφεται με τα αυξημένα περιστατικά κυβερνοεπιθέσεων που παρατηρούνται στη ζώνη του ευρώ, εν μέσω των γεωπολιτικών εντάσεων.
