Ρουμπίνα Σπάθη
Το απόφθεγμα πως «η Ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά ως τραγωδία και τη δεύτερη ως φάρσα» ισχύει και σε ό,τι αφορά τις οικονομικές κρίσεις, αν και μπορεί να διαφωνήσει κανείς ως προς το πόσο ακριβής είναι η εκτίμηση περί «φάρσας».Γιατί η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση της διετίας 2008-2009 ήταν μια επανάληψη της κρίσης του 1929, μιας αληθινής τραγωδίας εφ’ όσον οδήγησε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και σε όσα προσπαθεί ακόμη να ξεχάσει η ανθρωπότητα. Μάλλον, όμως, δεν ήταν για όλους ακριβώς «φάρσα» και πολλώ μάλλον όταν μετεξελίχθηκε στην κρίση χρέους της Ευρωζώνης και σε όσα δεινά επέφερε αυτή στους Ευρωπαίους. Αποτελεί πλέον κοινό μυστικό πως αιτία της κρίσης του 2008 ήταν η σταδιακή ανάκληση κάθε ασφαλιστικής δικλίδας που είχε επιβληθεί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα με τη Συμφωνία του Μπρέτον Γουντς μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για να αποτραπεί μια επανάληψη του 1929.
Αρχίζει, όμως, να διαφαίνεται το ενδεχόμενο μιας επανάληψης της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης που θα γεννηθεί εκεί ακριβώς όπου δεν έχει επιβληθεί κανενός είδους ρύθμιση μετά την κρίση της διετίας 2008-2009.Ο λόγος για τις σκιώδεις τράπεζες, τα ιδρύματα που δεν είναι τράπεζες υπό την παραδοσιακή έννοια αλλά διαφόρων ειδών σχήματα, όπως τα επενδυτικά ταμεία, οι ασφαλιστικές, τα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια, τα συνταξιοδοτικά ταμεία και τα hedge funds ή αλλιώς τα κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου. Σε αυτές τις κατηγορίες όχι μόνον δεν έχουν επιβληθεί όσοι κανόνες ισχύουν για τις τράπεζες μετά την κρίση του 2008, αλλά αυξήθηκε εις το έπακρον το ρίσκο, καθώς πολλά από τα ιδρύματα αυτά πήραν τα ρίσκα που δεν μπορούσαν πλέον να αναλάβουν οι τράπεζες.
Πρόκειται για διάφορα σχήματα, όπως τα επενδυτικά ταμεία, οι ασφαλιστικές, τα συνταξιοδοτικά ταμεία και τα hedge funds.
Κι ενώ εδώ και περίπου ένα χρόνο γίνεται διαρκώς λόγο για τον κίνδυνο ύφεσης, δεν είναι λίγοι εκείνοι που βλέπουν να κυοφορείται νέα χρηματοπιστωτική κρίση. Προσφάτως ο Λόρενς Σάμερς, πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, που μίλησε για «τριγμούς» στις αγορές κι ενώ προσπάθησε να μην προκαλέσει υπερβολική ανησυχία αποφεύγοντας μια πρόβλεψη για παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, τόνισε πως η παρούσα συγκυρία θα δικαιολογούσε αυξημένη ανησυχία, όπως εκείνη που επικρατούσε τον Αύγουστο του 2007. Ως πλέον πρόσφατη προειδοποίηση μπορεί να θεωρηθεί η κατάρρευση που γνώρισαν το φθινόπωρο τα συνταξιοδοτικά ταμεία της Βρετανίας, αναγκάζοντας την Τράπεζα της Αγγλίας να παρέμβει με εκτεταμένες αγορές ομολόγων για να επαναφέρει την ηρεμία στην αγορά. Μια κρίση που επισκιάστηκε από την πολιτική θύελλα εκείνων των ημερών και τους πειραματισμούς της Λιζ Τρας, της τότε πρωθυπουργού με την πλέον βραχύβια θητεία στο τιμόνι της Βρετανίας.Είχε προηγηθεί στη διάρκεια του 2021 σειρά από πτωχεύσεις κάθε είδους χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων με σκοτεινή δραστηριότητα, όπως η πτώση του fund Archegos, που προκάλεσε μεγάλες απώλειες σε τράπεζες με κρυφά στοιχήματα, η ηχηρή πτώση των μετοχών της ιαπωνικής Softbank, αλλά και της βρετανικής Greensill Capital. Και σε όλες αυτές τις κρίσεις η ανησυχία ήταν διάχυτη, καθώς στις περισσότερες ήταν ορατός ο κίνδυνος μετάδοσης του προβλήματος στο ευρύτερο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Οπως επισημαίνει σε σχετική ανάλυσή του το Politico, πρόκειται για μια επανάληψη των ίδιων γνωστών μοτίβων που προκαλούν τις κρίσεις: βραχυπρόθεσμη έλλειψη ρευστότητας, επικίνδυνα στοιχήματα και το φαινόμενο ντόμινο.
Η κατάρρευση του… αρχηγού
Ενα δείγμα όσων μπορούν να συμβούν εξαιτίας ενός συνδυασμού έλλειψης ρευστότητας, συνεχούς μόχλευσης και ανάληψης υπερβολικού ρίσκου από σκιώδη χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έδωσε την άνοιξη του 2021 ένα άγνωστο έως τότε hedge fund, στο οποίο είχαν μεγάλη έκθεση τράπεζες και εταιρείες ΜΜΕ. Είχε τη ματαιόδοξη επωνυμία Archegos Capital Management, δηλαδή την ελληνική λέξη «αρχηγός», εκμεταλλεύθηκε τα χαμηλά επιτόκια της Federal Reserve, επιδόθηκε σε εκτεταμένο δανεισμό, συγκέντρωσε δυσθεώρητα κέρδη με μυστικά στοιχήματα και κατέρρευσε παταγωδώς προκαλώντας χάος στη Wall Street και απώλειες σε τράπεζες, με τους κραδασμούς να γίνονται αισθητοί από τη Ζυρίχη μέχρι το Τόκιο.
Ηταν μια συνήθης ιστορία που επαναλαμβάνεται από καιρού εις καιρόν αλλά με διαφορετικές εταιρείες και επωνυμίες. Το Archegos Capital χρησιμοποιούσε κεφάλαια από δανεισμό για να βάζει στοιχήματα που ανέβαζαν στα ύψη τις μετοχές εταιρειών ΜΜΕ. Η πτώση του άρχισε όταν οι τράπεζες της Wall Street πίεσαν την παράτολμη εταιρεία να «κλείσει» τα στοιχήματά της. Μη διαθέτοντας επαρκή ρευστότητα, το fund προχώρησε σε μαζικές πωλήσεις μετοχών οδηγώντας σε κατάρρευση τις μετοχές κολοσσών των ΜΜΕ όπως οι ViacomCBS και Discovery, τις οποίες είχε οδηγήσει στα ύψη. Ηταν τέτοια η έκταση των μαζικών πωλήσεων που ακολούθησαν, ώστε η Viacom έχασε τη μισή χρηματιστηριακή της αξία μέσα σε μία εβδομάδα. Και βέβαια, οι μεγάλες τράπεζες υπέστησαν ζημίες δισ. δολαρίων εξαιτίας της μεγάλης έκθεσής τους στο Archegos. Τόσο η ελβετική Credit Suisse όσο και η ιαπωνική Nomura ενέγραψαν τότε ζημίες και είδαν τις μετοχές τους σε ελεύθερη πτώση.
Το Archegos ήταν μια εταιρεία ελάχιστα γνωστή, για την οποία λίγοι άνθρωποι είχαν ακούσει κάτι μέχρι την αιφνιδιαστική κατάρρευσή της. Και όμως, στην εποχή του φθηνού χρήματος, το Archegos είχε τη δυνατότητα να δανείζεται τόσο πολλά χάρη στα σχεδόν μηδενικά επιτόκια ώστε η κατάρρευσή του να προκαλεί παλιρροϊκά κύματα αρκετά μεγάλα για να κλονίσουν τη Wall Street και να έχουν αντίκτυπο στις αποταμιεύσεις των Αμερικανών για τη συνταξιοδότησή τους.
Πρόκειται για τον υπερβολικό δανεισμό που διευκόλυναν τα σχεδόν μηδενικά επιτόκια της Federal Reserve. Η κλίμακα των στοιχημάτων του Archegos είχε μείνει μυστική. Προκειμένου να μην αποκαλύψει τα στοιχήματά του, το Archegos έκανε χρήση ειδικών παραγώγων, γνωστών ως «συμφωνίες ανταλλαγής συνολικής απόδοσης», που ουσιαστικά κρύβουν μέρος των επενδύσεων. Και βέβαια, δεν είχε δημοσιοποιήσει στην αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς τις θέσεις του.
Η κατάρρευση του παράτολμου fund οδήγησε στην οικονομική καταστροφή τον ιδρυτή του, Μπιλ Χουάνγκ, έναν άνθρωπο που είχε μείνει εξίσου άγνωστος όσο και το fund του μέχρι την κατάρρευση. Ο πλούτος του εξανεμίστηκε σε λίγες ημέρες.
Εντείνονται οι φόβοι για έλλειψη ρευστότητας
Η συγκυρία ευνοεί τώρα την εμφάνιση προβλήματος στο σκιώδες τραπεζικό σύστημα, καθώς φτάνουν στο τέλος τους οι καλές εποχές εφόσον οι κεντρικές τράπεζες αυξάνουν επιθετικά το κόστος του δανεισμού και διακόπτεται η συνεχής ροή κεφαλαίων.
Αυτό σημαίνει πως είναι εύκολο να προκύψει έλλειψη ρευστότητας σε κάποιο σκιώδες χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. Μιλώντας στο Politico, η Βερένα Ρος, επικεφαλής της ρυθμιστικής αρχής τίτλων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, επισημαίνει πως καθώς μειώνεται η ροή χρήματος στο σκιώδες τραπεζικό σύστημα «αρχίζουν να έρχονται στην επιφάνεια ορισμένα από τα προβλήματα που υπάρχουν εκεί». Εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κανείς ότι μετά μια σειρά κρίσεων, συγκριτικά μικρών και ευκόλως ελεγχόμενων, μπορεί να αρχίσει ένα πρόβλημα στα σκιώδη χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και να εξαπλωθεί στο ευρύτερο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Κάτι τέτοιο συνέβη ή τουλάχιστον απείλησε να συμβεί και όταν η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία προκάλεσε απότομες διακυμάνσεις στις τιμές των αγορών προθεσμιακών συμβολαίων, που δημιούργησαν έλλειψη ρευστότητας στις ευρωπαϊκές ενεργειακές εταιρείες. Το πρόβλημα ήταν εύκολο να εκτροχιαστεί.
Και δεν είναι μόνον η ρυθμιστική αρχή τίτλων της Ε.Ε. που προειδοποιεί. Εχουν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου και άλλοι φορείς, προειδοποιώντας για το πώς μπορούν είτε να προκαλέσουν είτε να επιδεινώσουν μια κρίση οι σκιώδεις τράπεζες. Ο Ζερόμ Ρεμπούλ, γενικός διευθυντής ρυθμιστικής πολιτικής και γενικής διεύθυνσης διεθνών σχέσεων στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς της Γαλλίας, επισημαίνει πως οι αλλεπάλληλες αυξήσεις των επιτοκίων μπορούν να προκαλέσουν βραχυπρόθεσμα έλλειψη ρευστότητας με αποτέλεσμα να οδηγήσουν σε αναγκαστικές μαζικές πωλήσεις τίτλων.
Κάτι τέτοιο, υπογραμμίζει ο ίδιος, θα μπορούσε να ενεργοποιήσει έναν «αυτοτροφοδοτούμενο μηχανισμό», έναν μηχανισμό με τον οποίο οι πωλήσεις τίτλων θα οδηγούν σε πτώση των τιμών, θα αυξάνουν την πίεση στους επενδυτές με αποτέλεσμα να πολλαπλασιάζονται τα αιτήματά τους για ρευστότητα.
Ολα αυτά έχουν ήδη καταγραφεί και οι ρυθμιστικές αρχές έχουν αρχίσει να ανησυχούν για τις παθογένειες που έχουν συγκεντρώσει τα σκιώδη χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εδώ και μερικά χρόνια και τα οποία ενδέχεται να εκραγούν και να στείλουν ωστικά κύματα σε όλον τον κόσμο, στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Και όπως υπογραμμίζει το Politico, το ανησυχητικό είναι πως πολλοί αντιλαμβάνονται ότι ο σκιώδης τραπεζικός τομέας μπορεί να αποτελεί ένα εν αναμονή ατύχημα αλλά δεν υπάρχει σχέδιο για την αντιμετώπισή του.
Λόρενς Σάμερς
Ο πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ προειδοποιεί ότι «διανύουμε περίοδο αυξημένου κινδύνου και οι σεισμοί δεν έρχονται αιφνιδιαστικά. Υπάρχουν πρώτα δονήσεις». Διευκρίνισε ότι δεν φτάνει στο σημείο να προβλέψει μια χρηματοπιστωτική κρίση, αλλά διαπιστώνει πως «όπως ακριβώς ο κόσμος ανησυχούσε τον Αύγουστο του 2007, έτσι και τώρα θα έπρεπε να υπάρχει έντονη αγωνία».
7,4 δισ. δολ. είχε δανείσει στην κατασκευαστική Gupta η Greensill. Κατέρρευσε προκαλώντας ζημίες στην Credit Suisse.
Τζον Κάραβαν
Αναφερόμενος στην ανησυχία που επικρατεί για το ενδεχόμενο χρηματοπιστωτικής κρίσης, ο Τζον Κάραβαν, κορυφαίος αναλυτής της Oxford Economics, επισήμανε πως «αυξάνονται οι κίνδυνοι που απειλούν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και φαίνεται όλο και πιο πιθανό να χρειαστεί η Fed να αντιδράσει στην ανησυχία για τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος προτού επιτευχθούν οι στόχοι της για τον πληθωρισμό».
17 δισ. δολ. έχασε από τη χρη-ματιστηριακή της αξία η ιαπωνική Softbank και επέτεινε την πτώση των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας.
Βερένα Ρος
Η επικεφαλής της ρυθμιστικής αρχής τίτλων της Ε.Ε., Βερένα Ρος, τόνισε πως βλέπουμε μείωση των ροών κεφαλαίων προς το σκιώδες τραπεζικό σύστημα, δηλαδή «βλέπουμε ορισμένους από τους συνήθεις παράγοντες της κρίσης, πρόβλημα ρευστότητας, υπερβολική μόχλευση και μεγάλος βαθμός αλληλοσύνδεσης». Και προσέθεσε πως αυτά αποτελούν τις «συνήθεις ενδείξεις προβλημάτων που πρέπει να κοιτάξουμε ώστε να εντοπίσουμε την πηγή των ενδεχόμενων κινδύνων».
