Kathimerini.gr
Ρουμπίνα Σπάθη
Οταν η Σαουδική Αραβία, επί 80 χρόνια στενή σύμμαχος των ΗΠΑ και μία από τις δύο σημαντικότερες πετρελαιοπαραγωγούς χώρες στον κόσμο, προσχωρεί σε μια συμμαχία χωρών με αντιδυτικό πρόσημο, είναι αναμενόμενο να αντιμετωπισθεί ως μείζων εξέλιξη. Εχουν, άλλωστε, προηγηθεί οι τριβές στις σχέσεις του Ριάντ με την Ουάσιγκτον εξαιτίας της άρνησής του να ικανοποιήσει το αίτημα του Τζο Μπάιντεν για περισσότερο και φθηνότερο πετρέλαιο. Οταν μέσα στην εβδομάδα η συμμαχία των BRICS προσκάλεσε επισήμως το Ριάντ να γίνει νέο μέλος της από το 2024, δεν ήταν λίγοι όσοι έσπευσαν, μάλλον με κάποια υπερβολή, να μιλήσουν για το προανάκρουσμα τεκτονικών αλλαγών στην παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων. Αλλοι είδαν το μέτωπο του παγκόσμιου Νότου να κάνει στροφή στη Μέση Ανατολή, δεδομένου ότι στα νέα μέλη συγκαταλέγεται και το Ιράν, και κάποιοι άλλοι την περαιτέρω ενίσχυση της Κίνας και της Ρωσίας.
Το όραμά τους για ανατροπή της παγκόσμιας ισορροπίας δυνάμεων έχει πολλά προαπαιτούμενα, που χρειάζονται χρόνο και συναίνεση για να δρομολογηθούν.
Σίγουρα η επικείμενη προσχώρηση της Σαουδικής Αραβίας θα ενισχύσει οικονομικά τη συμμαχία των BRICS χάρη στον πετρελαϊκό πλούτο της αλλά είναι μάλλον υπερβολές, προς το παρόν τουλάχιστον, οι εκτιμήσεις για ανατροπές στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Η διεύρυνση που αποφάσισαν μέσα στην εβδομάδα οι χώρες BRICS προσκαλώντας επίσης τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Αίγυπτο, την Αργεντινή και την Αιθιοπία ήταν αναμενόμενο να προκαλέσει μεγαλύτερη αίσθηση από όση θα περίμενε και επειδή συνέπεσε χρονικά με την επιτυχημένη αποστολή διαστημόπλοιου της Ινδίας στη Σελήνη. Η σύνοδος των χωρών BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ περιορίστηκε, όμως, κατά κύριο λόγο στη διεύρυνση του μετώπου του παγκόσμιου Νότου, που αναμφίβολα θα διευκολύνει την προώθηση των αιτημάτων τους σε διεθνή forum. Aφησε για πολύ αργότερα, άγνωστο για πόσο, το πλέον φιλόδοξο σχέδιό τους: τη δημιουργία ενιαίου νομίσματος ικανού να ανταγωνιστεί το δολάριο και να περιορίσει την ηγεμονία του αμερικανικού νομίσματος στο παγκόσμιο εμπόριο.
Τα υφιστάμενα μέλη των BRICS, Κίνα, Ρωσία, Βραζιλία, Ινδία και Νότιος Αφρική, επιχειρούν με τις μεταξύ τους διμερείς συμφωνίες μια μερική απεξάρτηση των εμπορικών συναλλαγών τους από το δολάριο, καθώς διεκπεραιώνουν μέρος τους με τα δικά τους νομίσματα. Από την αρχή της συνόδου, ο υπουργός Οικονομικών της Νοτίου Αφρικής έθεσε το όραμα ενός ενιαίου νομίσματος σε ρεαλιστική βάση, υπογραμμίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα προϋπέθετε κοινή κεντρική τράπεζα, ενοποίηση δημοσιονομικής πολιτικής και σύγκλιση μακροοικονομικών μεγεθών. Εν ολίγοις, το μεγαλεπήβολο όραμα των BRICS για ανατροπή της παγκόσμιας οικονομικής τάξης πραγμάτων έχει πολλά προαπαιτούμενα, που χρειάζονται χρόνο και συναίνεση για να δρομολογηθούν.
Παράλληλα, συνεπάγονται απώλεια της νομισματικής ανεξαρτησίας των χωρών, κάποιες εκ των οποίων δεν θα ήθελαν να εγκαταλείψουν τις διμερείς συναλλαγές τους στο νόμισμά τους ή στο νόμισμα κάποιας γειτονικής χώρας που δεν ανήκει στις BRICS. Η ίδια η Κίνα, άλλωστε, που ηγήθηκε του σχεδίου διεύρυνσης των BRICS, επιδιώκει συστηματικά την αναβάθμιση του διεθνούς ρόλου του γουάν, ενώ κάποιοι εκ των εταίρων της εκφράζουν φόβους πως θέλει να επιβάλει το δικό της νόμισμα στη συμμαχία. Τη συζήτηση έκλεισε, προς το παρόν βεβαίως, ο Ινδός υπουργός Πετρελαίου, Σινγκ Πιούρι, όταν τόνισε πως το υφιστάμενο διεθνές σύστημα πληρωμών λειτουργεί επί πάρα πολλά χρόνια και «το δολάριο θα παραμείνει για πολύ ακόμη το νόμισμα των διεθνών συναλλαγών, αφού δεν είναι εύκολο να αντικατασταθεί».
Οι επιδιώξεις Ιράν και Αιγύπτου κόντρα στις ΗΠΑ
Αν η Σαουδική Αραβία είναι ο καθοριστικός παράγων σε αυτήν τη διεύρυνση των BRICS, σημαντικό ρόλο, άλλοτε οικονομικό και άλλοτε γεωπολιτικό, διαδραματίζουν και ορισμένα άλλα από τα νέα μέλη της συμμαχίας. Μολονότι δεν ήταν λίγες οι δηλώσεις αξιωματούχων των BRICS πως η συσπείρωσή τους δεν αποτελεί συμμαχία εχθρική προς τη Δύση, ορισμένα από τα νέα μέλη της ενισχύουν τον αντιδυτικό χαρακτήρα της και υπογραμμίζουν την πρόθεση του λεγόμενου παγκόσμιου Νότου να περιορίσει την αμερικανική επιρροή.
Το Ιράν, πρωτίστως, με την προσχώρηση στις BRICS επιδιώκει σύσφιγξη των οικονομικών αλλά και πολιτικών δεσμών του με τις χώρες που δεν πρόσκεινται στη Δύση, προκειμένου να βρει διέξοδο στην οικονομική και πολιτική του απομόνωση. Μολονότι έχει στο υπέδαφός του τα δεύτερα σε μέγεθος εξακριβωμένα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο και το ένα τέταρτο των αποθεμάτων πετρελαίου στη Μέση Ανατολή, οι κυρώσεις που του έχει επιβάλει επί δεκαετίες η Ουάσιγκτον το έχουν φέρει σε ιδιαιτέρως δυσχερή θέση. Η οικονομία του κατέχει την 22η δεύτερη θέση στον κόσμο και ανέρχεται περίπου σε 2 τρισ. δολ. αλλά πλήττεται από μακροχρόνια στασιμότητα και πληθωρισμό, ενώ ο κυριότερος κλάδος του, ο πετρελαϊκός, πάσχει από έλλειψη επενδύσεων και απηρχαιωμένες υποδομές που μειώνουν δραματικά την παραγωγικότητά του. Εχει, ωστόσο, βρει διέξοδο στην Κίνα, στην οποία εξάγει φθηνά το πετρέλαιό του, και γενικότερα στις εμπορικές του συναλλαγές με τα έως τώρα μέλη των BRICS που μέσα στο τελευταίο έτος έχουν σημειώσει αύξηση 14%, φτάνοντας στα 38,43 δισ. δολάρια.
Την ίδια στιγμή, η Αίγυπτος, μόνιμη σύμμαχος των ΗΠΑ από τις οποίες λαμβάνει, άλλωστε, οικονομική βοήθεια, έχει κίνητρο να μειώσει την εξάρτησή της από το δολάριο καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι κυρώσεις που επέβαλε η Ουάσιγκτον στη Ρωσία είχαν άμεσο αντίκτυπο στην αιγυπτιακή οικονομία. Δεδομένων των στενών δεσμών που διατηρεί με τη Ρωσία, οι επενδυτές απέσυραν δισεκατομμύρια δολάρια από την Αίγυπτο, ενώ η χώρα βυθίστηκε στην οικονομική κρίση όταν εκτοξεύθηκαν οι τιμές των καυσίμων και των σιτηρών που εισάγει. Με τις εκροές συναλλάγματος η χώρα αντιμετώπισε έλλειψη δολαρίων, που δυσχέραιναν εξαιρετικά την αποπληρωμή του χρέους της και την εξώθησαν σε ραγδαία υποτίμηση του νομίσματός της. Μολονότι πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Αφρικής, το αποτέλεσμα ήταν η περαιτέρω επιδείνωση του ήδη χαμηλού βιοτικού επιπέδου των Αιγυπτίων. Με την προσχώρησή της στις BRICS, θα έχει τη δυνατότητα να διευρύνει το εμπόριό της στο δικό της νόμισμα πέραν των όσων διμερών εμπορικών συναλλαγών έχει ήδη με ορισμένα μέλη της συμμαχίας. Πιθανόν να προσελκύσει επενδύσεις από τους νέους εταίρους της, με τους οποίους έχει έτσι κι αλλιώς σημαντικές εμπορικές σχέσεις και ιδιαιτέρως με την Κίνα.
Κοινό νόμισμα
Θέτοντας το όραμα ενός κοινού νομίσματος των BRICS σε ρεαλιστικούς όρους, αν και για το απώτερο μέλλον, ο υπουργός Οικονομικών της Νοτίου Αφρικής τόνισε πως «η θέσπιση κοινού νομίσματος προϋποθέτει κοινή κεντρική τράπεζα, που σημαίνει απώλεια της ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής, κάτι για το οποίο νομίζω κανείς μας δεν είναι έτοιμος».
23,3% του παγκόσμιου ΑΕΠ αντιπροσώπευαν οι BRICS το 2000, σήμερα είναι στο 31,5% και μετά τη διεύρυνση θα φθάσουν στο 36,6%.
Ο στόχος
Ενόψει της προσχώρησης της Αιγύπτου στις BRICS, ο Αιγύπτιος πρόεδρος δήλωσε πως ανυπομονεί να συνεργαστεί με τις χώρες-μέλη της συμμαχίας προκειμένου «να επιτύχουμε από κοινού τους στόχους μας και τη σύσφιγξη της οικονομικής συνεργασίας ανάμεσά μας, ώστε να ακουστεί η φωνή του παγκόσμιου Νότου».
81% αύξηση έχει σημειώσει η κεφαλαιοποίηση των χρηματιστηρίων των BRICS από το 2009.
Διαβεβαιώσεις
Επιλέγοντας να υπογραμμίσει τη γεωπολιτική διάσταση του εγχειρήματος των BRICS και της διεύρυνσής τους, σε βίντεο από το Κρεμλίνο ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θέλησε να διαβεβαιώσει τους εταίρους του ότι «θα συνεχίσουμε αυτό που αρχίσαμε, επεκτείνοντας την επιρροή των BRICS στον κόσμο».
