Του Παύλου Νεοφύτου
Για πρώτη φορά στην ιστορία του κυπριακού σχολείου σε ξεχωριστή δομή μεταφέρονται μαθητές ακραίας και επικίνδυνης παραβατικής συμπεριφοράς. Από τον Οκτώβριο το Υπουργείο Παιδείας θα θέσει σε λειτουργία στη Λευκωσία ένα πιλοτικό πρόγραμμα εναλλακτικής φοίτησης, διάρκειας ενός τετραμήνου και με προαπαιτούμενο τη συγκατάθεση των γονέων, με στόχο, όταν ολοκληρωθεί η εξατομικευμένη εκπαίδευση και θεραπεία των παιδιών, αλλά συγχρόνως και η παράλληλη στήριξη προς τις οικογένειές τους, να επανενταχθούν στις σχολικές μονάδες. «Μία τελευταία ευκαιρία» χαρακτηρίζεται από το υπουργείο Παιδείας αυτή η κίνηση. «Ενέχει σοβαρούς κινδύνους» υποστηρίζουν την ίδια ώρα άλλες φωνές. Το μόνο σίγουρο είναι ότι μέχρι σήμερα, στο κεφάλαιο της διαχείρισης της μαθητικής βίας και παραβατικότητας, το κυπριακό σχολείο έχει να παρουσιάσει παρόμοιες αποτυχίες, όπως στον χάρτη ενός επικίνδυνου πορθμού είναι σημειωμένα πολλά ναυάγια. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν υπάρχουν δικλίδες ασφαλείας για κινδύνους και προκλήσεις που μπορεί να προκύψουν από την εφαρμογή αυτού του προγράμματος.
«Μία τελευταία ευκαιρία»
Εκ μέρους του υπουργείου Παιδείας, η προϊστάμενη της Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας και υπεύθυνη του νέου προγράμματος, Έρνη Σισμάνη-Παπακώστα, σπεύδει να διασκεδάσει τις ανησυχίες. «Πρόκειται για ένα πλαίσιο, το οποίο πρέπει να στηρίζεται και επιστημονικά και ερευνητικά σε σωστές βάσεις και να έχει ασφαλιστικές δικλίδες, για να είμαστε σίγουροι ότι θα πετύχει, γι’ αυτό και ξεκινάμε πιλοτικά», δήλωσε στην «Κ». «Θα παρέχει εξατομικευμένη εκπαίδευση και θεραπεία, διότι η ακραία επικίνδυνη συμπεριφορά, όταν παρουσιάζεται στην εφηβική ηλικία, τις πιο πολλές φορές είναι ένδειξη σοβαρών συναισθηματικών δυσκολιών ή ακόμα και παιδικών τραυμάτων, γι’ αυτό άλλωστε χρειάζεται και η θεραπεία», πρόσθεσε, για να τονίσει ότι σκοπός αυτού του νέου προγράμματος είναι η επανένταξη αυτών των παιδιών στο σχολείο. «Αυτή η τομή είναι μία τελευταία ευκαιρία που προσφέρει το υπουργείο τόσο σε αυτά τα παιδιά, για να μπορέσουν να επανενταχθούν και να ολοκληρώσουν το σχολείο, όσο και στους γονείς τους, διότι θα παρέχεται παράλληλα και σε αυτούς στήριξη», είπε χαρακτηριστικά. Οι μαθητές που θα ενταχθούν στην εν λόγω δομή θα διδάσκονται από εκπαιδευτικούς για να μη χάσουν την επαφή με το σχολείο. Ταυτόχρονα, θα παρακολουθούνται και θα στηρίζονται από ειδικούς, όπως κλινικούς ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, λογοθεραπευτές, ανάλογα με την περίπτωση του κάθε παιδιού.
«Ενέχει σοβαρούς κινδύνους»
Την ίδια ώρα προβάλλεται μία αντίθετη επιχειρηματολογία από αυτή του υπουργείου, η οποία προειδοποιεί για δυσάρεστες συνέπειες. Για τον σχολικό ψυχολόγο, Γιώργο Πογιατζή, το πιλοτικό πρόγραμμα φοίτησης για μαθητές με ακραία παραβατική συμπεριφορά εκτός σχολείου, παρά τις καλές προθέσεις, ενέχει σοβαρούς κινδύνους. Όπως αναφέρει στην «Κ», «αρχικά η απομάκρυνση των μαθητών από το σχολικό περιβάλλον μπορεί να επιδεινώσει την αίσθηση αποξένωσης και περιθωριοποίησης, οδηγώντας σε περίπτωση αποτυχίας τους σε περαιτέρω παραβατική συμπεριφορά. Επιπλέον, πρέπει να λάβουμε υπόψη τον στιγματισμό των μαθητών, κάτι που μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις στην αυτοεκτίμησή τους, αλλά και την κοινωνική τους ένταξη».
Συγχρόνως εκτιμά ότι η έλλειψη σαφούς και ξεκάθαρης βραχυπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την αξιολόγηση του προγράμματος καθιστά δύσκολη την προσαρμογή και βελτίωσή του στις πραγματικές ανάγκες των μαθητών. Επίσης, βλέπει ως πολύ σημαντικό το γεγονός ότι η επιτυχία του προγράμματος εξαρτάται σε ένα τεράστιο βαθμό από την καλή επικοινωνία και την ποιότητα συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, υπηρεσιών και οργανισμών, χωρίς την οποία, προσθέτει, το πρόγραμμα κινδυνεύει να αποτύχει στον κύριο και πρωταρχικό του στόχο για παροχή της απαραίτητης υποστήριξης για την ομαλή επανένταξη των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον. «Παράλληλα, να μην επιτρέψουμε τη μετατροπή του σε ένα χαλί που θα κρύβουμε από κάτω τους “προβληματικούς” και δύσκολους μαθητές. Ας γίνει η αφορμή για ενδοσκόπηση και αυτοκριτική, καθώς οι συμμετέχοντες του προγράμματος αυτού είναι το αποτέλεσμα ενός δυσλειτουργικού εκπαιδευτικού συστήματος και όχι οι πυρήνες του προβλήματος των σχολικών μονάδων, όπως κάποιοι άμεσα ή έμμεσα τους θεωρούν», σημειώνει.
«Σε διεθνές επίπεδο υπάρχουν αυτές οι δομές»
Σύμφωνα με την κα Σισμάνη-Παπακώστα, ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το νέο πρόγραμμα ως «πυροσβεστικό». Θεωρεί ότι περιλαμβάνει και ένα προληπτικό κομμάτι, διότι θα παρέχεται και η θεραπεία. «Προτού φτάσουμε στην εισήγησή μας, κάναμε βαθιά μελέτη, και ερευνητικά της βιβλιογραφίας, αλλά και στην πράξη τι γίνεται, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες», διαβεβαίωσε, για να συμπληρώσει ότι σε διεθνές επίπεδο υπάρχουν αυτές οι δομές, τις οποίες η κάθε χώρα προσαρμόζει ανάλογα με τις δικές της ανάγκες.
Οι ενστάσεις της ΟΕΛΜΕΚ
Με τη νέα δομή εκτός σχολικής μονάδας το υπουργείο ικανοποιεί ένα πάγιο αίτημα των οργανωμένων εκπαιδευτικών Μέσης Εκπαίδευσης. «Για να είμαστε δίκαιοι, το είχε χρονολογικά καταγράψει πολύ μακριά, το 2007, ο μακαριστός Άκης Κλεάνθους, στον στρατηγικό σχεδιασμό του ως υπουργός Παιδείας. Τότε το ονόμαζε “Πολυθεματικά Κέντρα”, σήμερα, ώστε να ανταποκρίνεται στη σύγχρονη εποχή, αποκαλείται “Εναλλακτική εκπαίδευση”. Το προβάλαμε ξανά, το θέσαμε στην υπουργό Παιδείας, Αθηνά Μιχαηλίδου, και το δέχτηκε», δήλωσε στην «Κ» ο πρόεδρος της ΟΕΛΜΕΚ, Δημήτρης Ταλιαδώρος.
Την ίδια ώρα η ΟΕΛΜΕΚ θεωρεί προβληματική την πρόνοια της νομοθεσίας, σύμφωνα με την οποία χρειάζεται η συγκατάθεση του γονέα για να ενταχθεί ένας μαθητής στο πρόγραμμα. Επίσης σημείωσε ότι η οργάνωση είχε ζητήσει τη λειτουργία τουλάχιστον δύο δομών, ώστε να καλύπτονται όλες οι επαρχίες. Όπως τόνισε, αυτοί είναι οι λόγοι για τους οποίους, όπως έχει πληροφορηθεί, έχουν μέχρι στιγμής ενταχθεί στο εναλλακτικό σχολείο μόνο τέσσερα παιδιά. «Το ίδιο το υπουργείο Παιδείας -παρόλο που εμείς λέμε ότι είναι περισσότεροι- έχει δηλώσει ότι σύμφωνα με υπολογισμούς, οι σοβαρά παραβατικοί μαθητές είναι περίπου 35», σχολίασε ο κ. Ταλιαδώρος. Παράλληλα εξέφρασε τη θέση ότι η ένταξη των μαθητών στο πρόγραμμα μετά από την απόφαση επιτροπής ειδικών, όπως ψυχολόγων, ψυχιάτρων -αν χρειάζεται-, κοινωνιολόγων και παιδαγωγών, δεν πρέπει να εναπόκειται στους γονείς. «Είναι σαν να ρωτά ο γιατρός “τι θεραπεία θέλετε να κάνω;’”», συμπλήρωσε. Παράλληλα η ΟΕΛΜΕΚ αναμένει από το υπουργείο πληροφόρηση για το πρόγραμμα της δομής, ώστε να εκφράσει τυχόν απόψεις.
Ο ιδανικός αριθμός
«Για να ενταχθεί οποιοσδήποτε μαθητής, θέλουμε τη συγκατάθεση και των δύο γονέων. Και αντιλαμβάνεστε ότι κανένας μας δε θα ήθελε να έχουν τα παιδιά μας μία σοβαρή απόφαση ζωής χωρίς τη δική μας συγκατάθεση», σχολίασε η κα Σισμάνη-Παπακώστα. Για τον μικρό αριθμό μαθητών εξήγησε ότι «μιλάμε για ανθρώπους και ξεκινάμε πιλοτικά. Για να είμαστε σίγουροι ότι θα μπορέσουμε να δώσουμε εξατομικευμένη εκπαίδευση και θεραπεία, δεν μπορούμε να έχουμε έναν πολύ μεγάλο αριθμό. Εξάλλου τα παιδιά με ακραία επικίνδυνη συμπεριφορά δεν είναι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του μαθητικού πληθυσμού, αντίθετα είναι ένα πολύ μικρό». Σε σχέση με τους αριθμούς δεν επιβεβαιώνει τους τέσσερις, τονίζοντας ότι βρίσκονται ακόμα στη φάση διερεύνησης του αριθμού ατόμων, ωστόσο διαβεβαίωσε ότι θα είναι μικρός ο αριθμός, ώστε να είναι δυνατή η εξατομικευμένη εκπαίδευση και θεραπεία. Ο ιδανικός αριθμός για κάθε επαρχία, όπου προγραμματίζεται να δημιουργηθεί και μία δομή, είναι οι 10-15 μαθητές, είπε.
Φρουροί και κάμερες
Το εναλλακτικό πρόγραμμα μάθησης δεν είναι η μοναδική δράση από πλευράς υπουργείου για την αντιμετώπιση και διαχείριση της σχολικής βίας και παραβατικότητας, καθώς έχουν ανακοινωθεί και άλλα μέτρα, ενόψει της νέας σχολικής χρονιάς. Μεταξύ αυτών είναι η αύξηση της φρούρησης των σχολείων με την επέκταση και στα γυμνάσια, τα οποία μέχρι σήμερα δεν είχαν φρουρούς ασφαλείας, η αύξηση του φωτισμού και η εγκατάσταση καμερών ασφαλείας σε αριθμό σχολείων σε πιλοτική βάση.
Ζητούν επιμόρφωση οι εκπαιδευτικοί
Η βία και η παραβατικότητα ανησυχεί σε μεγάλο βαθμό τους εκπαιδευτικούς, ζητώντας από το υπουργείο να τους επιμορφώσει περισσότερο, όπως προέκυψε από έρευνα που διενήργησε το καλοκαίρι το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου. Σε δηλώσεις της στην «Κ» η διευθύντρια του Ινστιτούτου Έλενα Χατζηκακού, είπε ότι για αυτόν τον λόγο τη φετινή σχολική χρονιά θα παρέχουν αυξημένα σεμινάρια προς τους εκπαιδευτικούς. Σημείωσε ότι ένα νέο πρόγραμμα που θα λειτουργήσει φέτος είναι το δίκτυο σχολείων για τη βία και παραβατικότητα, με αλληλεπίδραση εκπαιδευτικών από διαφορετικά σχολεία. Πρόσθεσε ότι η νέα νομοθεσία που ψηφίστηκε τον Ιούλιο από τη Βουλή, βοηθά στο να ενδυναμώσουν τις σχολικές μονάδες, καθώς προκύπτουν αλλαγές στον τρόπο που θα λειτουργούν οι Επιτροπές Αγωγής Υγείας και Πρόληψης της Παραβατικότητας, τονίζοντας ότι πλέον καλούνται τα σχολεία να κάνουν σχέδιο δράσης, ενώ θα παρέχεται στοχευμένη επιμόρφωση στα μέλη των επιτροπών.
Οικογένειες με ασυνεπή πειθαρχία
Το προφίλ των μαθητών με ακραία παραβατική συμπεριφορά, αλλά και των οικογενειών τους, σκιαγράφησε ο κ. Πογιατζής. «Τα παιδιά αυτά συνήθως παρουσιάζουν χαρακτηριστικά που συνδέονται με διαταραχές συμπεριφοράς, όπως η διαταραχή εναντιωματικής προκλητικής συμπεριφοράς και η διαταραχή διαγωγής. Συχνά παρουσιάζουν έντονη παρορμητικότητα, δυσκολία στον αυτοέλεγχο και αντίδραση σε εξουσία, καθώς και μειωμένη ενσυναίσθηση. Αυτά τα χαρακτηριστικά οδηγούν σε εχθρικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές, με αποτέλεσμα τα παιδιά αυτά να δυσκολεύονται να αναπτύξουν και να διατηρήσουν υγιείς κοινωνικές σχέσεις, βιώνοντας συχνά κοινωνική απομόνωση ή περιθωριοποίηση», σημείωσε.
Για το οικογενειακό τους περιβάλλον, τόνισε ότι παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη των παραβατικών τάσεων. «Οι οικογένειες συχνά χαρακτηρίζονται από ασυνεπή πειθαρχία, ανεπαρκή γονική επίβλεψη και έλλειψη συναισθηματικής υποστήριξης. Η απουσία σταθερών και θετικών προτύπων μέσα στην οικογένεια, σε συνδυασμό με τις συγκρουσιακές σχέσεις και τις κοινωνικοοικονομικές πιέσεις, δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου τα παιδιά δυσκολεύονται να αναπτύξουν μια σαφή αίσθηση των ορίων και των κανόνων», εξήγησε.
