Γιώργος Σκαφιδάς
Τα 7,8 Ρίχτερ των σεισμικών δονήσεων της 6ης Φεβρουαρίου – ο ισχυρότερος σεισμός που έχει πλήξει την Τουρκία μετά το 1939 – ήρθαν να κλονίσουν το προεκλογικό τοπίο στη γείτονα λίγους μήνες πριν από τις διπλές (βουλευτικές και προεδρικές) κάλπες της 14ης Μαΐου, επιφέροντας στην πλευρά Ερντογάν ένα πλήγμα το οποίο εκείνη προφανώς δεν περίμενε αλλά ούτε και μπορούσε να υποβαθμίσει.
Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, να «λειάνει» κανείς επικοινωνιακά τους πάνω από 45.000 νεκρούς και τις υλικές ζημιές των περίπου 35 δισεκατομμυρίων δολαρίων; Ο Ερντογάν το επιχείρησε αλλά δεν του βγήκε. «Δεν είναι δυνατόν να είναι κανείς έτοιμος για μια τέτοια καταστροφή», δήλωσε τα πρώτα 24ωρα μετά τον σεισμό, προτού αρχίσει στην πορεία να αλλάζει τροπάρι παραδεχόμενος την ανεπάρκεια της κρατικής ανταπόκρισης και, τελικώς, ζητώντας «συγγνώμη» στις 27 Φεβρουαρίου, περίπου τρεις εβδομάδες έπειτα από το χτύπημα του Εγκέλαδου.
Ξαφνικά, έπειτα από δύο συναπτές δεκαετίες στην εξουσία, ο 69χρονος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν – που, όταν ήταν ακόμη στην αντιπολίτευση, είχε κεφαλαιοποιήσει πολιτικά τον σεισμό του 1999 – βρέθηκε να εγκαλείται σε απολογία για:
- τις καθυστερήσεις στις τουρκικές επιχειρήσεις αρωγής των εκατομμυρίων σεισμόπληκτων,
- την πλημμελή και «εύθραυστη» δόμηση των περιοχών στα νοτιοανατολικά,
- τις υπέρ ημετέρων οικοδομικές αναθέσεις προηγουμένων ετών,
- τις υπέρ προεδρίας «παραλυτικές» αλλαγές που ο ίδιος και οι πέριξ αυτού επέφεραν στη διάρθρωση του κρατικού/κυβερνητικού μηχανισμού τα τελευταία χρόνια κ.ά.
Ακριβώς ένας μήνας συμπληρώνεται σήμερα (6 Μαρτίου) από τον σεισμό, και η Τουρκία συνεχίζει να μαζεύει τα συντρίμμια της… στον δρόμο προς τις επόμενες διπλές εκλογές που, παρά τις περί του αντιθέτου εισηγήσεις, θα διεξαχθούν στις 14 Μαΐου όπως ήταν προγραμματισμένο, και όχι αργότερα.
Οι έξι που έγιναν (προσωρινά) πέντε
Εν τω μεταξύ ωστόσο, στην Τουρκία έλαβε χώρα και ένας… άλλος «πολιτικός σεισμός»: εκείνος που προκάλεσε εν προκειμένω η Μεράλ Ακσενέρ όταν άφησε να εννοηθεί την περασμένη Παρασκευή, 3 Μαρτίου, ότι αποχωρεί από την ομάδα των «έξι» κομμάτων της τουρκικής αντιπολίτευσης που επρόκειτο να κατέβουν σε κοινό μπλοκ ενάντια στους κ.κ. Ερντογάν και Μπαχτσελί στηρίζοντας έναν δικό τους – κοινής αποδοχής – υποψήφιο για την προεδρία.
«Η τουρκική αντιπολίτευση “συντονίζεται” ενάντια στον Ερντογάν […] Κεμαλιστές, εθνικιστές αλλά και πρώην υπουργοί του Ερντογάν για πρώτη φορά μαζί στο ίδιο αντιπολιτευτικό τραπέζι», γράφαμε στην «Κ» πριν από περίπου 13 μήνες, τον Φεβρουάριο του 2022.
Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), η (προερχόμενη από το εθνικιστικό MHP του Μπαχτσελί) Μεράλ Ακσενέρ του επονομαζόμενου Καλού Κόμματος (İYİ), ο Τεμέλ Καραμολάογλου του Κόμματος Ευδαιμονίας (Saadet), ο Γκιουλτεκίν Ουισάλ του Δημοκρατικού Κόμματος (DP), ο (πρώην υπουργός του Ερντογάν) Αλί Μπαμπατζάν του Κόμματος Δημοκρατίας και Προόδου (DEVA) και ο (επίσης πρώην υπουργός του Ερντογάν) Αχμέτ Νταβούτογλου του Κόμματος του Μέλλοντος (Gelecek) πέρασαν τους τελευταίους 12 μήνες αναζητώντας κοινό βηματισμό απέναντι σε έναν Ερντογάν που εάν έχει αποδείξει κάτι μέσα στα χρόνια αυτό είναι το πόσο αποφασισμένος είναι κάθε φορά να τα παίζει όλα για όλα.
Το επιστέγασμα της αντιπολιτευτικής συμπόρευσης των «έξι» δεν θα μπορούσε, βέβαια, να είναι άλλο από την επιλογή ενός κοινού προεδρικού υποψηφίου που έχει τα φόντα να σταθεί με αξιώσεις απέναντι στον Ερντογάν στις εκλογική μάχη της 14ης Μαΐου.
Το αγκάθι του προεδρικού υποψηφίου
Ποιος θα μπορούσε, όμως, να είναι αυτός ο κοινής αποδοχής επίδοξος πρόεδρος; Το ερώτημα έριχνε τη σκιά του πάνω από την τουρκική αντιπολίτευση για μήνες. Η ίδια η Ακσενέρ ξεκαθάρισε από νωρίς ότι δεν ενδιαφέρεται να αναλάβει αυτήν την αποστολή. Πίσω, έμειναν λοιπόν να «κοντράρονται» τρία ονόματα, προερχόμενα όλα από το CHP το οποίο είναι άλλωστε και το με διαφορά ισχυρότερο πολιτικά από τα «έξι» κόμματα της τουρκικής αντιπολίτευσης που συμπαρατάσσονται στο πλαίσιο της – εμπλουτισμένης με νέες συμμετοχές – Συμμαχίας του Εθνους (Millet Ittifaki) απέναντι στο ισλαμοεθνικιστικό δίδυμο της Συμμαχίας του Λαού (Cumhur Ittifaki) των AKP και MHP των κ.κ. Ερντογάν και Μπαχτσελί.
Ο 74χρονος Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου (ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος από τον Μάιο του 2010 και έπειτα), ο 67χρονος δήμαρχος της Άγκυρας Μανσούρ Γιαβάς (που ανήκει πια στο CHP αλλά προέρχεται από το εθνικιστικό MHP) και ο 52χρονος δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου ήταν, επί σειρά μηνών, τα «φαβορί» για να κατέβουν ως διεκδικητές της προεδρίας ενάντια στον Ερντογάν. Σύμφωνα με πολλές από τις δημοσκοπήσεις, δε, οι κ.κ. Ιμάμογλου και Γιαβάς θα μπορούσαν να επικρατήσουν έναντι του Ερντογάν στην κάλπη πιο άνετα από ό,τι ο Κιλιτσντάρογλου.
Όταν ωστόσο, την περασμένη εβδομάδα, διεφάνη ότι η αντιπολίτευση ετοιμαζόταν να ανακοινώσει, τελικώς, ως υποψήφιο για την προεδρία το όνομα όχι κάποιου εκ των δημοφιλών προαναφερθέντων αλλά του Κιλιτσντάρογλου, η Ακσενέρ εξανέστη και αποχώρησε προσωρινά, εκφράζοντας την αντίθεσή της την οποία μάλιστα δημοσιοποίησε, χρησιμοποιώντας σκληρούς χαρακτηρισμούς περί «προσωπικών φιλοδοξιών που επιχειρείται να μπουν πάνω από την Τουρκία» και «ψεμάτων».
Ο παράγοντας Ακσενέρ
Το επονομαζόμενο Καλό Κόμμα (İYİ) ωστόσο της Ακσενέρ δεν είναι αμελητέα δύναμη. Αντιθέτως, ξεχωρίζει ως το δεύτερο ισχυρότερο μεταξύ των «έξι» κομμάτων της αντιπολίτευσης, μετά το CHP (στις βουλευτικές του 2018 είχε λάβει 9,7% και πλέον οι δημοσκοπήσεις το τοποθετούν σταθερά πάνω από το 12%), αλλά και ως το άνοιγμα ή η γέφυρα της αντιπολίτευσης προς τη δεξαμενή των εθνικιστών ψηφοφόρων οι οποίοι διατρέχουν από άκρη σε άκρη το τουρκικό πολιτικό τοπίο και ως εκ τούτου θεωρούνται εκλογικά «πολύτιμοι».
Αποτελούσε «κοινό μυστικό» εδώ και μήνες ότι το πραγματικό «φαβορί» για να λάβει το προεδρικό χρίσμα ήταν ο Κιλιτσντάρογλου και ότι η Ακσενέρ διαφωνούσε με μια τέτοια επιλογή προκρίνοντας στη θέση του τους κ.κ. Ιμάμογλου και Γιαβάς.
Σύμφωνα με τον πολύπειρο Τούρκο δημοσιογράφο Μουράτ Γετκίν ωστόσο, η ενόχληση της Ακσενέρ δεν είχε να κάνει μόνο με το πρόσωπο του προεδρικού υποψηφίου αλλά και με τους συσχετισμούς των δυνάμεων εντός της ομάδας των «έξι» όπου εκείνη θεωρεί ότι η ίδια και το «Καλό» κόμμα της αξίζουν – λόγω εκλογικής δύναμης και πλήθους βουλευτικών εδρών – μεγαλύτερη ισχύ και «προτεραιότητα» έναντι των ηγεσιών των μικρότερων κομμάτων. Η Ακσενέρ λέγεται, πιο συγκεκριμένα, ότι είδε πολύ αρνητικά κάποιες από τις προτάσεις του Αχμέτ Νταβούτογλου που κινούνταν προς την κατεύθυνση της πλήρους ισοτιμίας των έξι κομματικών ηγεσιών στη μελλοντική λήψη αποφάσεων εάν αυτές κατορθώσουν να επικρατήσουν στην κάλπη.
Κιλιτσντάρογλου – Ιμάμογλου – Γιαβάς
Στα μάτια των επικριτών του, ο αλεβίτης Κιλιτσντάρογλου είναι ένας μη-χαρισματικός, μεγάλος σε ηλικία πολιτικός (74 ετών) που δεν έχει καταφέρει ποτέ του, τα τελευταία σχεδόν 13 χρόνια που βρίσκεται στο τιμόνι της αντιπολίτευσης, να νικήσει σε εκλογική μάχη τον Ερντογάν.
Ένα «κοινό» που έχει ο Κιλιτσντάρογλου με τον Ερντογάν είναι ότι εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής με το CHP στις εκλογές του 2002, τη χρονιά δηλαδή της πρώτης ανόδου του ερντογανικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) στην εξουσία. Έκτοτε ωστόσο, εκείνος μετρά ήττες έναντι του AKP (στις δημοτικές εκλογές του 2009 στην Κωνσταντινούπολη, στις εθνικές εκλογές, στις προεδρικές εκλογές, στο δημοψήφισμα).
Δεύτερες σκέψεις υπήρχαν, ωστόσο, αναφορικά και με τις δυνητικές προεδρικές υποψηφιότητες των άλλων δύο πολιτικών του CHP που, αν και δημοφιλέστεροι από τον Κιλιτσντάρογλου, κουβαλούν ο καθένας τα δικά του βαρίδια.
Μανσούρ Γιαβάς και Εκρέμ Ιμάμογλου (AP Photo/Burhan Ozbilici)
Ο Γιαβάς για παράδειγμα, που προέρχεται από το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, θεωρείται «αντιπαθής» σε μεγάλη μερίδα Κούρδων ψηφοφόρων, τους οποίους όμως η τουρκική αντιπολίτευση δεν θα ήθελε – και δεν έχει το περιθώριο – να χάσει εάν θέλει να επικρατήσει έναντι του Ερντογάν στον δεύτερο γύρο των προεδρικών.
Ο Ιμάμογλου από την άλλη πλευρά, αν και εξαιρετικά δημοφιλής, θεωρείται σχετικά «άπειρος» και «παρορμητικός», ενώ ως βαρίδι που μπορεί να ναρκοθετήσει τη μελλοντική πολιτική του πορεία αξιολογείται και η καταδικαστική δικαστική απόφαση που εκκρεμεί σε βάρος του από τον περασμένο Δεκέμβριο και πλέον έχει πάρει τον δρόμο προς το εφετείο.
Αμφότεροι, δε, οι κ.κ. Ιμάμογλου και Γιαβάς δεν θα ήθελαν να ρισκάρουν τους (σημαντικότατους από τη στιγμή που μιλάμε για τις δύο μεγαλύτερες πόλεις της Τουρκίας: την Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη) δημαρχιακούς τους θώκους στον βωμό της διεκδίκησης μιας προεδρίας που δεν είναι σίγουρο ότι θα εξασφαλίσουν.
Από τη ρήξη στην επανένωση
Οι «έξι» της αντιπολίτευσης επανήλθαν σήμερα στο ίδιο τραπέζι, έπειτα από τη ρήξη της περασμένης Παρασκευής, με τη συμμετοχή και της Μεράλ Ακσενέρ, για να συζητήσουν μια νέα συμβιβαστική πρόταση σύμφωνα με την οποία ο Κεμάλ Κιλιτσντάρολγου θα είναι μεν ο βασικός προεδρικός υποψήφιος αλλά θα έχει δίπλα τους ως μελλοντικούς εκτελεστικούς αντιπροέδρους, εάν η αντιπολίτευση επικρατήσει στην κάλπη, τους κ.κ. Ιμάμογλου και Γιαβάς. Ο ίδιος ο Κιλιτσντάρογλου παρουσιάστηκε, επί της αρχής, να αποδέχεται ένα τέτοιο μοντέλο και κάπως έτσι, οι «πέντε» της αντιπολίτευσης έβαλαν πλώρη ώστε να γίνουν και πάλι «έξι».
(AP Photo/Kamran Jebreili)
Το γεγονός, ωστόσο, παραμένει: Δύο μήνες πριν από τις τουρκικές κάλπες και έναν μήνα έπειτα από τον καταστροφικό σεισμό, η τουρκική αντιπολίτευση βρέθηκε να ερίζει, δημοσία θέα, για τον πολιτικό που θα κατεβάσει ως υποψήφιο για την προεδρία ενάντια στον Ερντογάν.
Ποιος θα μπορούσε να ωφεληθεί πολιτικά από μια τέτοια εικόνα; Εκ πρώτης όψεως, ο ίδιος ο Ερντογάν, εκτός και εάν θεωρεί κανείς ότι θα μπορούσε η αρνητική δημοσιότητα των τελευταίων 24ωρων να λειτουργήσει κατά τρόπο αντίστροφο, ως διαφήμιση δηλαδή για την τουρκική αντιπολίτευση.
Όλα αυτά, βέβαια, σε επίπεδο… εικόνας. Γιατί επί της ουσίας, όλες οι απαντήσεις πρόκειται να δοθούν στην κάλπη. Μια κάλπη που, κατά κοινή ομολογία, θα είναι η περισσότερο «δύσκολη» των τελευταίων δεκαετιών για τον ίδιο τον Ερντογάν και το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP).
Με αντι-Ερντογάν ατζέντα
Από την πλευρά της αντιπολίτευσης πάντως, το τοπίο έχει πια ξεκαθαρίσει. Ο αλεβίτης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου θα είναι ο κοινής αποδοχής υποψήφιος των «έξι» για την προεδρία ενάντια στον Ερντογάν στις 14 Μαΐου.
Όσο για την ατζέντα του, εκείνη είναι μια ατζέντα αντι-Ερντογάν: αντιστροφής, ανατροπής και ακύρωσης δηλαδή όλων των «δεινών» που έχει επιφέρει τα τελευταία χρόνια το περιβάλλον Ερντογάν στο σύστημα διακυβέρνησης της Τουρκίας (επαναφορά της προεδρευόμενης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που κατήργησε ο Ερντογάν), στην οικονομία (απομάκρυνση από κάθε «ανορθόδοξη» ερντογανική επιλογή), στην εξωτερική πολιτική («ειρήνη στη χώρα, ειρήνη στον κόσμο»: το νέο/παλαιό κεμαλικό μότο που ανέσυρε η αντιπολίτευση), στις σχέσεις με τη Δύση (βελτίωση των δεσμών που δοκιμάστηκαν τα περασμένα χρόνια) και στη δικαιοσύνη (αποκατάσταση της ανεξαρτησίας των θεσμών εντός των τουρκικών συνόρων).
Μπορεί αυτή η (ενδεχομένως υπερβολικά φιλόδοξη σε κάποια σημεία) προεκλογική υπόσχεση ξηλώματος του ερντογανισμού να οδηγήσει σε μια καθαρή νίκη της αντιπολίτευσης τον προσεχή Μάιο, την πρώτη σε εθνικές εκλογές μετά το 1999;
Αυτό είναι, πια, το μεγάλο ερώτημα στον δρόμο προς την κάλπη.
Ο Μιτχάτ Σαντζάρ, συμπρόεδρος του αντιπολιτευόμενου φιλοκουρδικού Κόμματος Δημοκρατίας των Λαών (HDP), το οποίο δεν συμμετέχει στην ομάδα των «έξι», έσπευσε πάντως να δηλώσει σήμερα ότι το HDP (που είχε λάβει 11,7% στις βουλευτικές εκλογές του 2018) θα μπορούσε να στηρίξει την προεδρική υποψηφιότητα Κιλιτσντάρογλου εάν επιτευχθεί μεταξύ τους συμφωνία σε κάποιες βασικές αρχές…
Περιττό να ειπωθεί ότι κάτι τέτοιο θα ανέβαζε σημαντικά τις πιθανότητες επικράτησης του προεδρικού υποψηφίου της αντιπολίτευσης.
