Του Γιάννη Ιωάννου
H ανάλυση για το Ισλαμικό Κράτος (ISIS, ISIL ή απλά Daesh) συχνά δημιουργεί παρανοήσεις. Ακριβώς γιατί η εστίαση στο φαινόμενο του υπερεθνικού (ή και παγκόσμιου) σαλαφιστικού τζιχαντισμού δεν συναντάει τις επιμέρους θεωρίες ασφάλειας/αντιτρομοκρατίας, σε αυτό μάλιστα το επίπεδο των διεθνών διαστάσεων, προκειμένου να διαχωρίσει την κοινωνική, ιδεολογική και ιστορική διάσταση του φαινομένου της σύγχρονης ισλαμικής τρομοκρατίας όσον αφορά το πρώτο και να ερμηνεύσει, τον χρονισμό, την αποτελεσματικότητα ή τις διεθνείς προεκτάσεις μιας επιχείρησης όπως η πρόσφατη εξουδετέρωση του Ibrahim al-Hashimi al-Quraysh, του de facto ηγέτη του ISIS στην μετά al-Baghdadi εποχή, από τις ΗΠΑ, στο Ίντλιμπ της Συρίας. Γι’ αυτό και οι αναλύσεις, σε διεθνές επίπεδο και το πως αυτές αναπαράχθηκαν στον ελληνόφωνο Τύπο ή από Ελληνόφωνους αναλυτές, εστίασαν στο αν το σημείο, στο Ίντλιμπ, απείχε την Χ απόσταση από checkpoint του τουρκικού apparatus ασφάλειας στην Συρία ή Ψ απόσταση από τα τουρκικά σύνορα. H αλήθεια είναι πως η επιχείρηση εξουδετέρωσης του al-Quraysh –και ο τρόπος με τον οποίο η Ουάσινγκτον κι ο Μπάιντεν την χειρίστηκαν επικοινωνιακά- εκτείνεται πολύ πέραν της Τουρκίας «και του ρόλου της σε σχέση με τους τζιχαντιστές». Κι επεξηγεί πολλά τόσο για το Ισλαμικό Κράτος –ως οργάνωση κι ως φαινόμενο, όσο κι αναφορικά με την πολιτική των ΗΠΑ εναντίον της διεθνούς ισλαμικής τρομοκρατίας.
Η περιοχή
H oμοιότητα μεταξύ της εξουδετέρωσης του «ιστορικού χαλίφη» al-Baghdadi και του διαδόχου του al-Quraysh ως προς την γεωγραφική επικράτεια απόκρυψής τους (επαρχία Ίντλιμπ, στη ΒΔ Συρία) μας επεξηγεί δύο σημαντικές τάσεις αναφορικά με την δράση του Ισλαμικού Κράτους:
• Την αλλαγή ως προς την επιλογή του «τρομοκρατικού παραδείσου». Τα ηγετικά στελέχη δεν επιλέγουν πλέον να κρύβονται εντός απομακρυσμένων και δύσβατων περιοχών (πχ ούτε ο Baghdadi ούτε ο διάδοχός του αλλά και, παλιότερα, ο Μπιν Λάντεν, δεν επέλεξαν περιοχές πχ στην έρημο μεταξύ Ιράκ και Συρίας στη πρώτη περίπτωση ή στα δύσβατα βουνά του Αφγανιστάν στη δεύτερη) αλλά, τουναντίον, διαλέγουν μια «εχθρική» περιοχή. Στο Ίντλιμπ δραστηριοποιούνται διάφορες οργανώσεις της συριακής σουνιτικής ένοπλης αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένης της HTS (Hayat Tahrir al-Sham) ή οποία εχθρεύεται το ISIS. Καθώς, και οργανώσεις που ελέγχει η Τουρκία μέσω της ομπρέλας του SNA (Syrian National Army) οι οποίες πολέμησαν εναντίον του ISIS την περίοδο 2014-2019.
• Πως ο ίδιος ο μικρόκοσμος του Ίντλιμπ, του τελευταίου προπυργίου ουσιαστικά ισλαμιστών μαχητών στη Συρία, έχει καταστεί πλέον ο «τρομοκρατικός παράδεισος» που περιγράφεται ως άνω. Ακριβώς γιατί παραμένει μια επαρχία, που πέραν της γειτνίασης με το Χατάϊ της Τουρκίας, βρίσκεται συνεχόμενα εκτός του ελέγχου του καθεστώτος Άσαντ (αδιάλλειπτα από το 2014) ενώ στην επαρχία έχουν συρρεύσει, μετά το 2015, πληθυσμοί από όλες τις επαρχίες της Συρίας αλλά και από τα εδάφη που έλεγξε de facto το Ισλαμικό Κράτος, την περίοδο ανακύρηξης του «χαλιφάτου» στη Συρία και μέχρι την συντριβή του, μετά το 2016.
Συνεπώς, και πολύ πέραν των όσων ανά καιρούς έχουν δει το φως της δημοσιότητας για τον αμφιλεγόμενο ρόλο της Τουρκίας στο Συριακό αναφορικά με την στήριξη εξτρεμιστικών ομάδων (πχ τα δίκτυα της πρώτης εκδοχής της αλ Κάιντα της Συρίας, το ονομαζόμενο Jahbat al-Nusra), η απάντηση στο ερώτημα γιατί σημαίνοντα στελέχη του Ισλαμικού Κράτους κρύβονται μόλις 85χλ (οδικώς η απόσταση είναι μιας ώρας και 20λ) από τα τουρκικά σύνορα (ή ακόμη και μόλις 2χλμ) είναι, σε πρώτη φάση, προφανής: Που θα κρύβονταν; Στα περίχωρα της Δαμασκού που ελέγχει πλήρως το καθεστώς και οι ρωσικές δυνάμεις ασφάλειας, που απέχουν –από το τελευταίο μέρος που ελέγχουν οι Σύροι αντικαθεστωτικοί, 400 και πλέον χιλιόμετρα; Επιπλέον, πιο ανησυχητικό κι από την εργαλειοποίηση εξτρεμιστικών δικτύων του παγκόσμιου ένοπλου σαλαφιστικού τζιχαντιστικού κινήματος εκ μέρους της Άγκυρας θα ήταν μια αποτυχία ασφάλειας (security failure) ως προς το αν το security apparatus της Τουρκίας -και δη οι μυστικές της υπηρεσίες (ΜΙΤ)- γνώριζαν για την ύπαρξη τόσο σημαντικών στελεχών του ISIS στα σύνορά τους. Ακριβώς γιατί κάτι τέτοιο –λόγω της γειτνίασης της Τουρκίας- καθιστά και μεγαλύτερη την διασυνοριακή απειλή προς την Ευρώπη και δη τις προκλήσεις ασφάλειας από την Αθήνα και την Λευκωσία.
Η επιχείρηση
Ως προς την διάσταση της αμερικανικής επιχείρησης εξουδετέρωσης του al-Quraysh, λίγα μπορούν να γραφτούν με ακρίβεια –ακόμη κι από διεθνή ΜΜΕ ή αναλυτές. Ο πόλεμος κατά της διεθνούς ισλαμικής τρομοκρατίας παραμένει προτεραιότητα για τις ΗΠΑ και αποτελεί θέσφατο της εξωτερικής της πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Τέτοιες επιχειρήσεις μάλιστα ακολουθούν το κλασικό αγγλοσαξονικό δόγμα των ειδικών επιχειρήσεων το αντικείμενο των οποίων γνωστοποιείται αφού γίνουν «αντιληπτές» -πχ πλέον στα χρόνια των γρήγορων αναρτήσεων στα ΜΚΔ- ή επιτύχουν ως προς τους αντικειμενικούς τους στόχους. Το μήνυμα παραμένει το ίδιο στην περίπτωση al-Quraysh: Οι ΗΠΑ θα χτυπούν την κεφαλή (head of the snake) και τα πλευρά (breaking the bones) των διεθνών τρομοκρατικών δικτύων και οι τελικοί αποδέκτες του σινιάλου αφορούν, σε κάθε περιπτωσιολογία, σε όλους τους σχετικούς δρώντες. Στην προκείμενη στην Ρωσία, στο καθεστώς Άσαντ, σε άλλους εξτρεμιστές δρώντες επί συριακού εδάφους, και σε κράτη που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με τα εν λόγω δίκτυα (πχ Τουρκία, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, κοκ). Αξίζει, τέλος, να καταστεί σαφές πως τέτοιες επιχειρήσεις όπως μια επιδρομή εξουδετέρωσης στο κρυσφήγετο ενός τρομοκρατικού ηγέτη παίρνουν μήνες ως προς την συγκέντρωση και αξιολόγηση των πληροφοριών, την εκτέλεση του τακτικού μέρους και τις τελικές δοιηκητικές και πολιτικές αποφάσεις. Κι ως προς τον συντονισμό με άλλους δρώντες στην περιοχή (στη προκείμενη την Ρωσία ή την Τουρκία) καλύπτονται πάντα από συγκεκριμένο πλέγμα μυστικότητας ή εμπιστευτικότητας. Συνεπώς κάθε άλλο σχόλιο ή συμπέρασμα στη βάση της OSINT, πχ η καταγραφή της πορείας ενός ελικοπτέρου, δεν προσφέρει σημαντικά στοιχεία ως προς την ακριβή ανάλυση.
Το Ισλαμικό Κράτος
To ISIS υπέστη τα τελευταία χρόνια σημαντική συρρίκνωση στα πλαίσια μιας διεθνούς εκστρατείας εναντίον του με φόντο το Ιράκ και την Συρία. Η ιεραρχία του όμως και ο τρόπος λειτουργίας του καταδεικνύουν μια πολύ αποκεντρωμένη δομή. Όπου η εξουδετέρωση του «αρχηγού» δεν καθίσταται λόγος εξάλειψης της οργάνωσης, του φαινομένου ή της ιδεολογίας. Το αποκεντρωμένο μοντέλο του ISIS υφίσταται σήμερα ως δομή διοίκησης ανεξάρτητα της κεντρικής οργάνωσής του (σε αντίθεση με την αλ Κάιντα και τις τοπικές της εκφάνσεις) σε πάνω από 20 χώρες και δύο ηπείρους (Ασία και Αφρική). Κοινώς τα παρακλάδια του ISIS δηλώνουν μεν πίστη (Bayʿah ή بَيْعَة) στην οργάνωση που μέχρι πρότεινος είχε ως ηγέτη της τον Baghdadi, ή τον Quraysh μετά από αυτόν, αλλά δρουν ανεξάρτητα.
Η εξουδετέρωση ωστόσο του Quraysh, μόλις δύο χρόνια μετά του Baghdadi, αναδεικνύει και κάτι άλλο: Πως υπήρξε μάλλον ένας όχι και τόσο σημαντικός, επί της ουσίας, αρχηγός της οργάνωσης μιας και:
• Δεν κατόρθωσε να κινητοποιήσει υποστήριξη ως προς την οργάνωση, την προσέλευση των μαχητών και τους πόρους του προκατόχου του.
• Δεν ηγήθηκε θεαματικών στρατιωτικών επιχειρήσεων ή τρομοκρατικών ενεργειών στην περιοχή ή διεθνώς μετά την σταδιακή υποχώρηση/συρρίκνωση του ISIS στην συριακή επικράτεια.
• Παρέμενε, όπως και ο προκάτοχός του αλλά σε μεγαλύτερο βαθμό, μάλλον μια εσωστρεφής φιγούρα την περίοδο 2019-2021, ως προς τις ιδεολογικοπολιτικές δημόσιες παρεμβάσεις στα κανάλια επικοινωνίας του παγκόσμιου σαλαφιστικού-τζιχαντιστικού κινήματος –τάση που καταδεικνύει πως το ISIS περνάει μέσα από μια πολύ ενδιαφέρουσα μεταβατική περίοδο ως ισλαμική τρομοκρατική οργάνωση.
