Kathimerini.gr
Γιώργος Σκαφιδάς
Υπάρχουν τα περιθώρια ώστε η διπλωματία να καταφέρει να αποτρέψει κάθε περαιτέρω κλιμάκωση της στρατιωτικής έντασης στο Ουκρανικό; Το ερώτημα βρίσκεται στο επίκεντρο των διπλωματικών επαφών που έχουν πια πυκνώσει μεταξύ Δύσης, Ρωσίας και Ουκρανίας.
Συγκεντρώνοντας σε ένα δημοσίευμα πολλά από όσα έχουν ακουστεί ως σενάρια το τελευταίο διάστημα, το βρετανικό δίκτυο BBC σκιαγραφεί πέντε διπλωματικούς δρόμους που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αποκλιμάκωση, αναγνωρίζοντας ωστόσο πως και αυτοί οι δρόμοι της διπλωματίας θα είναι πρακτικά δύσβατοι, όπως έμελλε να αποδειχθεί άλλωστε και κατά τις τελευταίες επαφές (βλ. Λαβρόφ – Τρας, Πούτιν – Μακρόν, Μπάιντεν – Σολτς κ.ά.).
1. Οι Δυτικοί πείθουν τον Πούτιν να κάνει πίσω
Φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο αλλά θα μπορούσαν να το επιτύχουν εάν καταφέρουν να πείσουν τη ρωσική πλευρά ότι το κόστος της κλιμάκωσης (ανθρώπινες απώλειες, οικονομικές κυρώσεις, απώλειες εσόδων, ζημίες, διπλωματική απομόνωση, ενίσχυση ΝΑΤΟ στα ανατολικά) θα ήταν πολύ μεγαλύτερο για την ίδια τη Μόσχα και τον Πούτιν προσωπικά (που πάει και σε εκλογές το 2024) από όσο τα όποια οφέλη.
Διόλου τυχαία, προς αυτήν την κατεύθυνση της ανάδειξης του κόστους που θα είχε μια κλιμάκωση για τη Ρωσία έχουν κινηθεί τελευταία μέσα από τις δημόσιες δηλώσεις τους και πολλοί Δυτικοί ηγέτες (όπως ο Μπόρις Τζόνσον για παράδειγμα).
Σε μια τέτοια περίπτωση βέβαια, για να πειστεί να υποχωρήσει, ο Πούτιν θα πρέπει να μπορέσει να φύγει με το κεφάλι ψηλά, εξασφαλίζοντας, ή τουλάχιστον παρουσιάζοντας ότι εξασφαλίζει, και κάποια οφέλη ή κέρδη. Ποια θα μπορούσαν να είναι αυτά; Ενδεχομένως η μερική αναγνώριση και αποδοχή ορισμένων (όχι όλων) εκ των εγγυήσεων ασφαλείας που έχει καταθέσει ως αξιώσεις στο τραπέζι η Μόσχα…
2. ΝΑΤΟ και Ρωσία συμφωνούν σε μια νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας
Επισήμως, οι νατοϊκοί δεν μπορούν να προχωρήσουν ούτε σε αποκήρυξη της πολιτικής ανοιχτών θυρών της Συμμαχίας ούτε να αποκλείσουν ρητά τη μελλοντική ένταξη νέων χωρών σε αυτήν (ανεξάρτητα από το εάν αυτή είναι πιθανή ή απίθανη), καθώς κάτι τέτοιο θα αποτελούσε βαρύτατο πλήγμα και οπισθοχώρηση για το ίδιο το ΝΑΤΟ.
Επισήμως, αυτό που μπορούν να κάνουν ΝΑΤΟ και Ρωσία είναι να καταλήξουν σε μια σειρά από συμφωνίες γύρω από επί μέρους ζητήματα (τύπου arms control, που θα αποκλείουν ή θα περιορίζουν για παράδειγμα την παρουσία πυραυλικών συστημάτων και στρατιωτικών δυνάμεων σε συγκεκριμένες περιοχές) αλλά και σε μια σειρά από μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης (που θα εξασφαλίζουν μεγαλύτερη διαφάνεια αναφορικά με τις μετακινήσεις στρατευμάτων).
Και προς αυτήν την κατεύθυνση φαίνεται σαν να έχει σημειωθεί μια κάποια πρόοδος το περασμένο διάστημα (βλ. αμερικανική γραπτή απάντηση στις ρωσικές αξιώσεις ασφαλείας), με τη ρωσική πλευρά να βλέπει περιθώρια προόδου στα επί μέρους, ξεκαθαρίζοντας ωστόσο ότι οι μέχρι τώρα απαντήσεις που έχει δώσει η Δύση δεν ανταποκρίνονται στον πυρήνα των ρωσικών ανησυχιών.
3. Επιτυγχάνεται αποκλιμάκωση μέσω… Ντονμπάς
Το ενδεχόμενο ενός ρωσο-ουκρανικού πολέμου έχει επιστρέψει δριμύ, ως επαπειλούμενη πιθανότητα, από την άνοιξη του 2021 και έπειτα, με φόντο την κλιμακούμενη ένταση λόγω της συγκέντρωσης ρωσικών στρατευμάτων κοντά στα ουκρανικά σύνορα.
Ήδη από την άνοιξη του 2014 ωστόσο, μαίνεται και ένας άλλος πόλεμος με συνολικά δεκάδες χιλιάδες νεκρούς που επί της ουσίας δεν σταμάτησε ποτέ: ο πόλεμος μεταξύ φιλορώσων/ρωσόφωνων και Ουκρανών στην περιοχή του Ντονμπάς, εκεί όπου βρίσκονται οι ουκρανικές περιφέρειες του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ. «Ρωσόφωνοι» αυτονομιστές μάχονται εκεί, ενάντια στις δυνάμεις της Ουκρανίας, διεκδικώντας την απόσχιση των περιφερειών τους, με το Κίεβο από τη μια πλευρά να κάνει λόγο για «Ρώσους εισβολείς» και τη Μόσχα από την άλλη να μιλά για «ρωσόφωνους που βιώνουν την ουκρανική επιθετικότητα».
Με το βλέμμα στραμμένο ειδικά στην περιοχή του Ντονμπάς ωστόσο, το λεγόμενο σχήμα της Νορμανδίας (Γαλλίας, Γερμανίας, Ρωσίας, Ουκρανίας) είχε καταφέρει στο παρελθόν, με τη βοήθεια και του ΟΑΣΕ, να προετοιμάσει το έδαφος για τη σύναψη ειρηνευτικών συμφωνιών – το 2014, το 2015, το 2019 – που δεν έφτασαν όμως ποτέ στο σημείο να γίνουν πράξη. Ένα σενάριο που είχε τεθεί υπό διαπραγμάτευση ήταν εκείνο της παραμονής των περιφερειών του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ στην Ουκρανία αλλά υπό νέο ειδικό καθεστώς αυτονομίας.
Εν έτει 2022 πια, η γαλλική πλευρά (βλ. δηλώσεις Μακρόν αλλά και Βρετανών) δίνει εκ νέου μεγάλη έμφαση στην ανάγκη αναζωογόνησης της διαπραγματευτικής προσπάθειας του σχήματος της Νορμανδίας το οποίο είχε όντως δύο συναντήσεις τις περασμένες εβδομάδες: σε Παρίσι και Βερολίνο. Πολλοί εκτιμούν πως μια πιθανή συμφωνία για το μέλλον του Ντονμπάς θα μπορούσε να οδηγήσει και σε ευρύτερη αποκλιμάκωση.
Παρά τις σχετικές πιέσεις ωστόσο, μια τέτοια συμφωνία εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί καθώς οι διαφορές μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών παραμένουν (αναφορικά με τις πολιτοφυλακές που δρουν στο Ντονμπάς και την ανάγκη αφοπλισμού τους, με τον βαθμό της μελλοντικής αυτονομίας των περιφερειών, με τις εκλογές που θα γίνουν εκεί και τη ρωσική επιρροή κ.ά.).
4. «Φινλανδοποίηση» της Ουκρανίας
Γράφτηκε, προτού διαψευσθεί δημόσια, πως Γάλλοι αξιωματούχοι, στην προσπάθειά τους να βρουν τρόπους εκτόνωσης της κρίσης, έθεσαν ακόμη και θέμα «φινλανδοποίησης» της Ουκρανίας, με τον όρο «φινλανδοποίηση» εν προκειμένω, τον προερχόμενο από το καθεστώς στο οποίο είχε περιέλθει η Φινλανδία κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, να συνεπάγεται την αποκήρυξη κάθε νατοϊκής-φιλοδυτικής-ευρωατλαντική φιλοδοξίας από την πλευρά του Κιέβου. Θα μπορούσε άραγε το Κίεβο να συναινέσει σε κάτι τέτοιο; Μήπως όμως έτσι θα άνοιγε ακόμη περισσότερο τις ορέξεις της ρωσικής πλευράς;
5. Η διαμάχη «παγώνει» αποκτώντας χαρακτήρα «νέας κανονικότητας»
Τα δεδομένα θα μπορούσαν να παραμείνουν περίπου ως έχουν, με τη Μόσχα να διατηρεί ένας μέρος των στρατευμάτων της κοντά στα ουκρανικά σύνορα, την ένταση στο Ντονμπάς να παραμένει, τη Δύση να συνεχίζει να μην αναγνωρίζει την de-facto προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία, και το ΝΑΤΟ να διατηρεί την εσχάτως ενισχυμένη παρουσία του στα Ανατολικά. Για πόσα χρόνια θα μπορούσε να συνεχιστεί κάτι τέτοιο; Εάν κρίνουμε από τις άλλες «παγωμένες συγκρούσεις» της υφηλίου (Κυπριακό, Παλαιστινιακό, Ναγκόρνο-Καραμπάχ κ.ά.), για πολλά…
