Γράφει ο TIMOTHY GARTON ASH*
«Πιστεύω ότι ο Πούτιν θα επιτεθεί στο Κίεβο», μου είπε στρατηγός του ΝΑΤΟ. Για μια στιγμή νόμισα ότι δεν είχα ακούσει καλά. Συνειδητοποίησα, όμως, αμέσως ότι χρησιμοποιούσε τον όρο «επιτεθεί» με τη μεσαιωνική του έννοια, όταν ένας στρατός περικύκλωνε μία πόλη χωρίς να σχεδιάζει να την καταλάβει. Η λέξη αυτή αποδεικνύει πόσο έχει οπισθοχωρήσει η Ευρώπη τα τελευταία 15 χρόνια: από κόσμος ευημερίας έχει γίνει σκηνικό πολεμικής σύρραξης.
Η ενότητα θα δοκιμαστεί πιο σκληρά εάν ο Πούτιν αποφύγει την εισβολή και περιοριστεί σε επιθετική διπλωματία
Ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν κήρυξε τον δικό του πόλεμο στη Δύση πριν από 15 χρόνια και συγκεκριμένα στην ομιλία του το 2007 στη Σύνοδο Ασφαλείας του Μονάχου. Στη φετινή σύνοδο, από την οποία μόλις επέστρεψα, όλοι πάσχιζαν να καταλάβουν πώς φθάσαμε στο χείλος μιας πολεμικής κρίσης, που απειλεί να είναι η μεγαλύτερη στην Ευρώπη από το 1945 και εάν έχουμε περιθώριο να την αποφύγουμε. Παρά τις διπλωματικές πρωτοβουλίες της τελευταίας στιγμής, η Ρωσία συνεχίζει την πορεία της προς τη στρατιωτική επέμβαση. Οι ισχυρισμοί της ρωσικής προπαγάνδας για ουκρανική επίθεση σε ρωσικό έδαφος και η στημένη απομάκρυνση γυναικόπαιδων από τα αποσχιστικά «παρακρατίδια» του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ αποτελούν σκηνοθεσίες με στόχο τη δικαιολόγηση ρωσικής επίθεσης. Για την ώρα δεν γνωρίζουμε τι μορφή θα έχει η επίθεση αυτή, αλλά, όπως επισήμανε ο Γερμανός πρόεδρος Χανς Βάλτερ Σταϊνμάγερ, η Ρωσία έχει ήδη τοποθετήσει βρόχο γύρω από τον λαιμό της Ουκρανίας.
Η φετινή σύνοδος του Μονάχου ήταν η πιο συναρπαστική που έχω παρακολουθήσει. Σηματοδότησε επίσης την επαναφορά του όρου «η Δύση», η χρήση του οποίου είχε υποχωρήσει μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Στην παρούσα σύνοδο όλοι έσπευσαν να διακηρύξουν την αρραγή ενότητα Ευρώπης – Βόρειας Αμερικής. Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Αντονι Μπλίνκεν, κάθισε στη σκηνή δίπλα στη Γερμανίδα ομόλογό του, Αναλένα Μπέρμποκ, τον γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ και την πρόεδρο της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάϊεν, για να υπογραμμίσουν τη συμπόρευσή τους.
Διαφορετική «Δύση»
Αυτή, όμως, είναι μία διαφορετική «Δύση» από τη γεωπολιτική συμμαχία του Ψυχρού Πολέμου. Χάρη στη διεύρυνση της Συμμαχίας και της Ε.Ε. προς τις χώρες της Βαλτικής, την Πολωνία, τη Σλοβακία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία, η αναγεννημένη Δύση στέκεται πια στα σύνορα της Ρωσίας. Φωνές ακούγονται τώρα, που υποστηρίζουν ότι η διεύρυνση του ΝΑΤΟ υπήρξε σοβαρό σφάλμα, απειλώντας τη γεωπολιτική ισορροπία στη Ρωσία του Πούτιν. Πού θα βρισκόταν, όμως, σήμερα η Εσθονία χωρίς την ουσιαστική ασφάλεια που της προσφέρει το ΝΑΤΟ; Απάντηση: στο «πυρ το εξώτερον» μαζί με την Ουκρανία, σε καθεστώς μόνιμης ανασφάλειας. Το σαφέστερο μήνυμα του Μονάχου ήταν ότι το ΝΑΤΟ είναι αποφασισμένο να υπερασπισθεί κάθε σπιθαμή εδάφους των ανατολικών του συμμάχων. Οι πολίτες της Νάρβα, εσθονικής πόλης στα σύνορα με τη Ρωσία, μπορούν να κοιμούνται πιο ήσυχοι από κάθε Ουκρανό.
Σε «ουκρανικό γεύμα» στο Μόναχο, ο Ντμίτρο Κουλέμπα, υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας, εξέθεσε τα αιτήματα της χώρας του: όπλα, διπλωματία, κυρώσεις, οικονομική στήριξη και σαφή προοπτική ένταξης στην Ε.Ε.
Το θέμα των όπλων συνεχίζει να διχάζει τη Δύση. ΗΠΑ, Βρετανία, Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής εξοπλίζουν με αμυντικά όπλα την Ουκρανία. Η Γερμανία αρνείται να το κάνει. Αρθρο μου στον Guardian το 2015, στο οποίο καλούσα για εξοπλιστική βοήθεια προς την Ουκρανία την εποχή που ο Πούτιν επενέβαινε ανοικτά στην περιοχή του Ντονμπάς, μου στοίχισε αμέτρητες επιθέσεις μέσω Διαδικτύου. Σήμερα ερωτώ: πώς θα είχαν σήμερα τα πράγματα εάν είχαμε κάνει περισσότερα τα επτά αυτά χρόνια για να βοηθήσουμε την Ουκρανία να ενισχύσει τον στρατό της;
Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό. Ο,τι και να συμβεί στην Ουκρανία τις ερχόμενες ημέρες ή εβδομάδες, το ηθικό ζήτημα και οι πρακτικές συνέπειες της ελλιπούς ενίσχυσης της ουκρανικής αμυντικής μηχανής δεν θα υποχωρήσουν. Πίσω από αυτά κρύβεται το μεγαλύτερο ερώτημα, του εάν η Ευρώπη είναι πρόθυμη να υπερασπισθεί έμπρακτα τη φιλελεύθερη διακυβέρνηση απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα και την αμερικανική αναδίπλωση, που θα προκύψει μετά τις επόμενες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ.
Μέθοδοι
Υπάρχουν, όμως, και οι μη στρατιωτικές μέθοδοι. Η Γερμανία είναι ο ευρωπαϊκός κινητήρας στο θέμα αυτό, με τη Γαλλία και τη Βρετανία να ακολουθούν. Η Γερμανία έχει κάνει περισσότερα από κάθε άλλη χώρα για να στηρίξει οικονομικά την Ουκρανία. Ο Γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς διαχειρίστηκε καλά τη σύνοδο κορυφής που είχε με τον πρόεδρο Πούτιν στη Μόσχα, στέλνοντας σαφές μήνυμα για το κόστος που θα αντιμετωπίσει η Ρωσία εάν εισβάλλει στην Ουκρανία. «Ας ενωθούμε», είπε ο Σολτς στο Μόναχο, χρησιμοποιώντας την αγγλική γλώσσα για να δώσει έμφαση στα λόγια του.
Η ενότητα αυτή θα δοκιμαστεί πιο σκληρά εάν ο Πούτιν αποφύγει την εισβολή και περιοριστεί σε επιθετική διπλωματία, κυβερνοεπιθέσεις και στην αναγνώριση των αυτοαποκαλούμενων λαϊκών δημοκρατιών του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ. Σε μία τέτοια περίπτωση η δυτική συμμαχία μπορεί να διαρραγεί, με τη Γερμανία να αποφασίζει τη συνέχιση της κατασκευής του αγωγού αερίου Nord Stream 2.
Σε περίπτωση ένοπλης ρωσικής εισβολής, η Δύση θα επέλεγε αρχικά την ενότητα, επιβάλλοντας κυρώσεις. Πόσο αποτελεσματικές θα είναι, όμως, οι κυρώσεις αυτές και πόσο χρόνο θα μπορούν να διατηρηθούν; Στο Μόναχο έμαθα από την ηγέτη της αντιπολίτευσης της Λευκορωσίας, Σβετλάνα Τσιχανόφσκαγια, πόσα «παράθυρα» έχει αφήσει η Δύση στις δήθεν καθολικές κυρώσεις της κατά του καθεστώτος Λουκασένκο. Ο Πούτιν έχει δημιουργήσει έκτακτο νομισματικό απόθεμα 600 δισ. δολαρίων, θωρακίζοντας την οικονομία της χώρας του από τις δυτικές κυρώσεις. Σε κάθε περίπτωση, μία περιφερειακή δύναμη, έτοιμη να χρησιμοποιήσει ένοπλη βία χωρίς δισταγμό, διαθέτει στρατηγικό πλεονέκτημα έναντι κρατών, τα οποία αποφεύγουν τέτοιες μεθόδους. Οπως αναφέρει το παλαιό πολωνικό γνωμικό, «εμείς παίζουμε σκάκι, αυτοί μας παίζουν ξύλο».
Δισταγμοί
Πίσω από τους δυτικούς δισταγμούς βρίσκεται η μακροπρόθεσμη πολιτική μας απέναντι στις χώρες μεταξύ Ε.Ε. και Ρωσίας. Για την ώρα δεν έχουμε εκπονήσει πολιτική για τις χώρες αυτές. Ο καγκελάριος Σολτς λέει ότι δεν πρέπει να επιστρέψουμε σε μία Ευρώπη σφαιρών επιρροής: «Καμία χώρα δεν πρέπει να είναι η πίσω αυλή (Hinterhof) κάποιας άλλης». Αν, όμως, δεν είμαστε σοβαροί σε ό,τι αφορά την προοπτική ένταξης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση, εγκαταλείπουμε την Ουκρανία σε καθεστώς «πίσω αυλής», με διαβόητο γκάνγκστερ για γείτονα.
Προς στιγμήν, στο 59ο λεπτό της 11ης ώρας, το ερώτημα είναι τι μπορούμε να κάνουμε για να αποφύγουμε μία ακόμη αιματηρή τραγωδία σε μία περιοχή της ηπείρου μας, η οποία έχει ήδη υποφέρει πιο πολύ από όσο της άξιζε. Οταν θα διαβάζετε τις γραμμές αυτές, ίσως να είναι ήδη πολύ αργά.
* O κ. Timothy Garton Ash είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και ιστορικός.
