«Αποναζιστικοποίηση», ΝΑΤΟ και ιστορία: Αυτά είναι τα κύρια στοιχεία των επιχειρημάτων του Βλαντιμίρ Πούτιν για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Ευσταθούν όμως οι ισχυρισμοί του Ρώσου προέδρου; Κινδυνεύουν στα αλήθεια οι ρωσόφωνοι στην ανατολική Ουκρανία; Είναι η επέκταση του ΝΑΤΟ πραγματική απειλή για τη Μόσχα; Και επίσης, υπάρχουν ανεξέλεγκτες κλίκες από νεοναζί στην Ουκρανία;
Ο Guardian επιχειρεί να απαντήσει τα παραπάνω ερωτήματα και να αξιολογήσει κατά πόσο τα επιχειρήματα του Ρώσου προέδρου δικαιολογούν την απόφαση της Ρωσίας να εισβάλει σε ένα κυρίαρχο κράτος.
Ρωσία: Το ΝΑΤΟ μας έχει περικυκλώσει, απειλώντας άμεσα τη ρωσική ασφάλεια, παρά τις διαβεβαιώσεις ότι κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί
Από το 1991, 11 χώρες της ανατολικής Ευρώπης και τρεις πρώην Σοβιετικές δημοκρατίες έχουν μπει στο ΝΑΤΟ. Ακόμη και πριν να γίνει πρόεδρος ο Πούτιν, αυτό προκαλούσε δυσαρέσκεια στη Ρωσία.
Κάποιοι λένε ότι ο τελευταίος Σοβιετικός ηγέτης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, έλαβε διαβεβαιώσεις ότι το ΝΑΤΟ δεν θα προχωρήσει ούτε μια ίντσα πιο ανατολικά μετά την επανένωση της Γερμανίας το 1990. Αλλά αυτό αποτελεί αντικείμενο έντονων διαφωνιών.
Η λογική της Ρωσίας στην περίπτωση αυτή, διαμορφώνεται από την ιστορία. «Η ιστορική οπτική της Ρωσίας είναι ότι περίπου κάθε εκατό χρόνια, υπάρχει μια εισβολή από τα δυτικά», αναφέρει ο Τόμας Ρις, αναπληρωτής καθηγητής στο Σουηδικό Κολλέγιο Εθνικής Άμυνας.
«Από μια ρωσική στρατιωτική οπτική, μπορώ να καταλάβω γιατί ανησυχούσαν όταν το ΝΑΤΟ επεκτεινόταν», ανέφερε, προσθέτοντας ωστόσο ότι: «Το πρόβλημα με αυτό το επιχείρημα είναι ότι κανένας δεν θα μπορούσε να φανταστεί ούτε στα πιο τρελά του όνειρα τη Δύση να επιτίθεται στη Ρωσία».
Σε ό,τι αφορά τα προσφάτως ανεξαρτητοποιημένα κράτη που εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ, ο Ρις αναφέρει ότι «αυτό δεν ήταν το ΝΑΤΟ που προσπαθούσε να επεκταθεί αλλά χώρες που χτύπησαν δυνατά την πόρτα [της Συμμαχίας] ζητώντας να μπουν».
«Σύμφωνα με τη δική μας κοσμοαντίληψη, αυτές είναι μικρές χώρες που έχουν σοβαρό λόγο να φοβούνται τη Ρωσία».
Δικαιολογείται η ανησυχία της Ρωσίας ότι η Ουκρανία μπορεί να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ; «Όχι ιδιαίτερα», λέει η Κριστίν Μπάκε, καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο UCL. «Εδώ και πολύ καιρό στην Ουκρανία, η στήριξη της ένταξης στο ΝΑΤΟ βρισκόταν περίπου στο 30 με 40%», σημειώνει, προσθέτοντας ότι πολλοί περισσότεροι πολίτες επιθυμούσαν απλά να παραμείνουν ουδέτεροι.
Δεν ήταν παρά το περασμένο έτος που οι έρευνες έδειξαν ότι περισσότεροι από τους μισούς Ουκρανούς επιθυμούσαν ένταξη της χώρας τους στο ΝΑΤΟ. Και από τη στιγμή που 100.000 ρωσικά στρατεύματα συγκεντρώθηκαν στα σύνορα, ο αριθμός αυτός ανέβηκε κοντά στο 60%.
Ρωσία: Η Δύση ενορχήστρωσε την απομάκρυνση ενός δημοκρατικά εκλεγμένου Ουκρανού προέδρου το 2014, κάτι το οποίο εμβάθυνε την κρίση
Ήταν η αιφνίδια αποχώρηση του Βίκτορ Γιανούκοβιτς από την προεδρία, μετά από εβδομάδες διαμαρτυριών στο Κίεβο υπέρ της Δύσης, που ενέτεινε την κρίση στην Ουκρανία.
Ο Γιανούκοβιτς ήταν υπέρ των στενότερων σχέσεων με τη Ρωσία. Οι διαδηλωτές στην πλατεία Μαϊντάν στο κέντρο του Κιέβου, ήθελαν η Ουκρανία να μπει στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι δυτικές δυνάμεις, όπως ήταν φυσικό, ήταν με το μέρος των διαδηλωτών, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία ότι το κίνημα αυτό ήταν κάτι παραπάνω από μια έκφραση της δυσαρέσκειας των πολιτών για έναν μη λαοφιλή ηγέτη.
«Είχα φίλους [που ήταν] στο Μαϊντάν», λέει ο Γκουστάβ Γκέσελ , μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, ο οποίος έχει ως έδρα το Βερολίνο. «Δεν ήταν ούτε μια συγκέντρωση των Ναζί, ούτε οργανώθηκε από τη CIA. Ξεκίνησε ως μια φοιτητική διαμαρτυρία».
Ρωσία: Η ουκρανική πλευρά ευθυνόταν για την αποτυχία της ειρηνευτικής διαδικασίας του Μινσκ
Αφότου η Ρωσία κατέλαβε την Κριμαία και υποστήριξε έναν αποσχιστικό πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία το 2014 μετά την απομάκρυνση του Γιανουκόβιτς, συνήφθη μια ειρηνευτική συμφωνία στο Μινσκ, υπό γαλλογερμανική μεσολάβηση.
Η συμφωνία προέβλεπε κατάπαυση του πυρός, την απόσυρση του βαρέως οπλισμού καθώς και μια συνταγματική μεταρρύθμιση που θα παραχωρούσε ως έναν βαθμό αυτονομία στις δημοκρατίες του Ντονμπάς που επιθυμούσαν την απόσχιση.
Ωστόσο η εφαρμογή της συμφωνίας ήταν αποσπασματική, με παραβιάσεις και από τις δύο πλευρές, ενώ ήταν δύσκολο για τους διεθνείς φορείς να έχουν πρόσβαση στις δημοκρατίες των αυτονομιστών.
Η Βάλερι Μορκεβίσιους, καθηγήτρια εξειδικευμένη στην ηθική των συγκρούσεων από το Πανεπιστήμιο Colgate της Νέας Υόρκης, δήλωσε ότι η Ουκρανία όντως μπήκε σε μια διαδικασία αποκέντρωσης, αλλά όχι στον βαθμό που προέβλεπε η Συμφωνία του Μινσκ. «Οι Ουκρανοί λένε ότι αυτό θα ωφελούσε το Ντονμπάς [με τρόπο που θα ήταν] σε βάρος της υπόλοιπης Ουκρανίας», είπε.
Πρόσθεσε όμως ότι η συμφωνία του Μινσκ προέβλεπε επίσης την απομάκρυνση όλων των ξένων στρατιωτικών δυνάμεων από την περιοχή. «Η Ρωσία δεν το έκανε ποτέ, αλλά συνέχισε να αρνείται ότι οι δυνάμεις της βρίσκονταν εκεί».
Ρωσία: Οι κάτοικοι του Ντονμπάς πρέπει να σωθούν από «γενοκτονία»
«Μυρίζει γενοκτονία», είπε ο Πούτιν το 2015, σχολιάζοντας την ανεπίλυτη σύγκρουση στην ανατολική Ουκρανία. Μέχρι τη στιγμή της εισβολής στην Ουκρανία τον περασμένο μήνα, ο Πούτιν επέμενε ότι οι κάτοικοι του Ντονμπάς έχουν ανάγκη από μια στρατιωτική παρέμβαση που θα αποτρέψει τον αφανισμό τους.
Δεν υπάρχουν ωστόσο στοιχεία για κάτι τέτοιο. Περίπου 14.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν και από τις δύο πλευρές κατά τη διάρκεια του πολέμου του 2014 (σε μια περιοχή περίπου 4 εκατομμυρίων ανθρώπων). Ο αριθμός των θανάτων, ωστόσο, μειώθηκε σημαντικά όταν ο πόλεμος πέρασε στη φάση που δεν ήταν δυνατή καμία περαιτέρω ενέργεια από καμία πλευρά. Και καθ’ όλη τη διάρκεια αυτών των γεγονότων, αναφέρει η Μορκεβίσιους , «δεν υπήρχε καμία ένδειξη ότι η Ουκρανία στοχοποιούσε ανθρώπους επειδή ήταν ρωσόφωνοι».
«Οι Ρώσοι λένε ότι υπήρξε γενοκτονία κατά του ρωσικού πληθυσμού, ενώ δεν υπάρχουν καθόλου στοιχεία για κάτι τέτοιο», πρόσθεσε ο Τόμας Ρις.
Ρωσία: Η ρωσική γλώσσα και η πολιτιστική κληρονομιά διαγράφονται στην Ουκρανία του σήμερα
Είναι λάθος η αντίληψη της Ουκρανίας ως μια χώρα χωρισμένη στα δύο, με ρωσόφωνους στα ανατολικά και όσους μιλούν ουκρανικά στα δυτικά. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι άνθρωποι στη χώρα μιλούν και τις δύο γλώσσες, ενώ υπάρχουν και πολλές άλλες διάλεκτοι που προστατεύονται μάλιστα από τον νόμο.
Ένας νέος νόμος που εισήχθη το 2019 και απαιτούσε τη χρήση της ουκρανικής γλώσσας στη δημόσια ζωή και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αντιμετωπίστηκε από τη Μόσχα ως «αντι-ρωσικός». Καθορίζει ποσοστώσεις σε ό,τι αφορά τη χρήση της ουκρανικής γλώσσας σε μια σειρά από πολιτιστικούς τομείς και δεν χαίρει της υποστήριξης ολόκληρου του λαού.
«Πράγματι, προωθεί τη χρήση της ουκρανικής γλώσσας, αλλά και η ρωσική γλώσσα μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποτεδήποτε το ζητήσει ένας πολίτης», εξηγεί η Μορκεβίσιους.
«Πλέον, τα ρωσικά είναι διαθέσιμα ως βασική γλώσσα μόνο στο δημοτικό σχολείο, άρα κάποιος θα μπορούσε να το επισημάνει αυτό και να πει ότι δεν είναι απολύτως δίκαιο», προσθέτει. «Αλλά σε ό,τι αφορά τον λόγο κήρυξης ενός πολέμου, δεν αποτελεί δίκαιη αιτία και δεν υπάρχει αναλογικότητα εδώ».
Ρωσία: Η Ρωσία κυβερνάται από ναρκομανείς νεοναζί και πρέπει να «αποναζιστικοποιηθεί»
«Υπάρχουν νεοναζί στην Ουκρανία αλλά δεν βρίσκονται στην εξουσία, όπως υπάρχουν νεοναζί και στη Γερμανία και δεν βρίσκονται στην εξουσία», αναφέρει ο Γκέσελ. Η ακροδεξιά έχει λιγότερο από το 1% των εδρών στη Βουλή. Ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, είναι ρωσόφωνος κεντρώος εβραϊκής καταγωγής.
Η ανησυχία περί νεοναζί πηγάζει σχεδόν σίγουρα από τη φήμη ορισμένων εκ των εθελοντικών ταξιαρχιών που πολέμησαν ενάντια στους αυτονομιστές το 2014, όπως το τάγμα Azov. Αυτές οι ομάδες αποτελούν πλέον μέρος της ουκρανικής εθνοφρουράς.
Το επιχείρημα του Πούτιν περί φασιστών που δρουν ανεξέλεγκτοι στην Ουκρανία αποτελεί σχεδόν σίγουρα ένα τέχνασμα για την αναβίωση των ένδοξων αναμνήσεων του «μεγάλου πατριωτικού πολέμου».
«Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε πολύ σημαντικό στοιχείο στο αφήγημα του Πούτιν», αναφέρει η Μπάκε.
«Επικαλείται τη νίκη για να κινητοποιήσει τον λαό. Εκείνη την εποχή στην Ουκρανία, υπήρχαν εθνικιστικές ομάδες που μάχονταν για την ανεξαρτησία της χώρας κατά των Σοβιετικών. Κατέληξαν να θεωρούνται ως ευθυγραμμισμένοι με τους Ναζί».
Σε ό,τι αφορά τη χρήση ναρκωτικών, παρόλο που η Ουκρανία έχει σχετικά υψηλά ποσοστά κατάχρησης οπιούχων, τα στοιχεία του ΟΗΕ δείχνουν ότι δεν είναι χειρότερη από τη Ρωσία.
Ρωσία: Η Δύση δεν μπορεί να κάνει κήρυγμα στη Ρωσία σε ό,τι αφορά την εισβολή σε κυρίαρχες χώρες
Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, χρησιμοποίησε τέτοιου είδους ρητορική λίγο πριν την εισβολή στην Ουκρανία, κατηγορώντας τη Δύση για υποκρισία.
«Είναι μια αμήχανη θέση για τη Δύση», δήλωσε ο Ρις. «Είναι αλήθεια ότι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ χρησιμοποίησαν βία όταν αισθάνθηκαν ότι έπρεπε να το κάνουν. Κάποιες φορές δικαιολογείτο, όπως στα Βαλκάνια το 1995, αλλά κάποιες άλλες ήταν αμφιλεγόμενο όπως στο Ιράκ. Βλέποντάς το από την οπτική της Ρωσίας, μπορώ να καταλάβω γιατί το χρησιμοποιούν ως επιχείρημα».
Φυσικά, δύο λάθη δεν ισούνται με ένα σωστό. Και παρόλο που παρατηρούνται ομοιότητες μεταξύ των περιπτώσεων του Ιράκ και της Ουκρανίας (εισβολή σε κυρίαρχα εδάφη με σαθρή αιτιολόγηση, μεγάλος αριθμός νεκρών αμάχων και κανένα σχέδιο για να τέλος των συγκρούσεων) υπάρχουν επίσης και κάποιες διαφορές.
«Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι είναι ένας δημοκρατικά εκλεγμένος ηγέτης, ο οποίος δεν έχει διαπράξει παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», αναφέρει η Μπάκε. «Μια άλλη διαφορά είναι ότι ο Πούτιν απορρίπτει έκδηλα το δικαίωμα της Ουκρανίας να υφίσταται ως κυρίαρχο κράτος».
Πηγή: Guardian
