Kathimerini.gr
Μαριάννα Κακαουνάκη
Oταν πλησιάζει κάποιος με το αυτοκίνητο στο «ησυχαστήριο του Τσέσνατ», τίποτα δεν μαρτυράει πως εκεί διαμένει ο υπ’ αριθμόν ένα εχθρός του Τούρκου προέδρου Ερντογάν, ο Φετουλάχ Γκιουλέν. Στη διαδρομή μέσα από τα βουνά Ποκόνο της Πενσιλβάνια δεν υπάρχει κάποια πινακίδα, ενώ όταν φθάνεις στην είσοδο υπάρχει ένα φυλάκιο (με έναν μόνο φύλακα) που περισσότερο παραπέμπει σε κατασκήνωση παρά στο κρησφύγετo του αυτοεξόριστου ιμάμη. Eφθασα εκεί συνοδευόμενη από δύο ανθρώπους εμπιστοσύνης του Γκιουλέν, οπότε δεν χρειάστηκε καν να δείξω ταυτότητα. Τέσσερις ώρες αργότερα βέβαια, φεύγοντας, μου έδειξαν δύο αυτοκίνητα έξω από την πύλη. Eνα μαύρο SUV της αστυνομίας με φιμέ τζάμια και ένα ιδιωτικής εταιρείας σεκιούριτι, που περιφρουρούν την έκταση σε 24ωρη βάση.
Τα αυξημένα μέτρα ασφαλείας τέθηκαν σε ισχύ λίγες ημέρες μετά τη 16η Ιουλίου 2016. Σύμφωνα με περιγραφή τους, εκείνη την ημέρα ολοκλήρωναν την προσευχή όταν κάποιος μπήκε στην αίθουσα και ψιθύρισε στον ιμάμη «τα νέα από την πατρίδα». Εκείνος, μαζί με τους πιο στενούς συνεργάτες του απομονώθηκαν στο ιδιαίτερο σαλόνι του και προσπάθησαν να συγκεντρώσουν πληροφορίες. «Το βράδυ δεν κοιμήθηκε κανείς μας. Προσευχόμασταν δυνατά, κάποιοι κλαίγοντας», θυμούνται. Παρότι μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κανένα αποδεικτικό στοιχείο για το ποιος πραγματικά ευθύνεται για το πραξικόπημα, από τις πρώτες κιόλας ώρες ο Ερντογάν δήλωνε με βεβαιότητα πως ο εγκέφαλος πίσω από την απόπειρα ανατροπής του ήταν ο άλλοτε σύμμαχός του Γκιουλέν.
Το κεντρικό κτίριο του κρησφύγετου του Γκιουλέν στα βουνά Ποκόνο της Πενσιλβάνια.
Ξενώνες δίπλα στη λίμνη. Η έκταση διαθέτει επίσης κιόσκια, παιδική χαρά, γήπεδα μπάσκετ και βόλεϊ.
Το δόγμα του
Ποιος είναι όμως ο Γκιουλέν; Ξεκίνησε το 1959 ως ιμάμης, αλλά στην πορεία δημιούργησε ένα κίνημα που απέκτησε έναν εντυπωσιακό μηχανισμό και δίκτυο επιρροής. Η καινοτομία του ήταν πως συνδύαζε τον ισλαμισμό με δυτικές αντιλήψεις και πρακτικές. Υποστήριζε την ενσωμάτωση των μουσουλμάνων στον σύγχρονο κόσμο δίνοντας έμφαση στην επιτυχία τους, αλλά με τρόπο που διατηρούσε έντονα τον συντηρητικό τρόπο ζωής στην ιδιωτική σφαίρα. To 1999 διέρρευσε μια ομιλία του σε στενό κύκλο και έφερε στην επιφάνεια μια άγνωστη πλευρά του κινήματος: «Πρέπει να κινηθείτε στις αρτηρίες του συστήματος, χωρίς κανείς να καταλάβει την παρουσία σας μέχρις ότου φθάσετε σε όλα τα κέντρα εξουσίας… Μέχρι τότε, οποιοδήποτε βήμα θα είναι πρόωρο, σαν να σπάσεις ένα αυγό αντί να περιμένεις να εκκολαφθεί», είχε πει. Ο ίδιος επέμεινε αργότερα πως τα όσα είχε πει είχαν αποκοπεί και παρερμηνευθεί. Ομως τα λόγια του εκείνα, αλλά κυρίως η δύναμη που είχε αποκτήσει, είχαν ως αποτέλεσμα να βρεθεί κατηγορούμενος από τους κεμαλιστές πως αναμειγνύεται στην πολιτική και υπονομεύει το κοσμικό καθεστώς. Αυτός ήταν και ο λόγος που την ίδια χρονιά, και έπειτα από παρότρυνση του τότε πρωθυπουργού Ετζεβίτ –με τον οποίο διατηρούσε καλές σχέσεις–, αποφάσισε, ύστερα από ένα ταξίδι στην Αμερική για ιατρικούς λόγους, να παραμείνει εκεί. Παρότι στο δικαστήριο εκείνο τελικά αθωώθηκε, αποφάσισε να μην επιστρέψει στην πατρίδα του.
Οι άνθρωποί του λένε πως η ρήξη με τον Ερντογάν ήρθε το 2013, όταν αποκάλυψαν την εμπλοκή του σε μια σειρά από οικονομικά σκάνδαλα.
Από την Αμερική πλέον, παρακολουθούσε τις εξελίξεις και, παρότι συχνά ισχυρίζεται το αντίθετο, είναι σαφές πως η στήριξή του ήταν αυτή που δυνάμωσε τον Ερντογάν μετά την εκλογική του νίκη το 2002. Χιλιάδες άνθρωποι του κινήματος διείσδυσαν στον στρατό, στα σώματα ασφαλείας και σε θέσεις εξουσίας. Σύμφωνα με τους επικριτές τους, εκμεταλλεύθηκαν την εξουσία αυτή πολλές φορές εις βάρος άλλων μειονοτήτων –κυρίως Κούρδων– αλλά και κεμαλιστών. Οι ίδιοι το αρνούνται κατηγορηματικά. Επιμέσνουν πως η ρήξη με τον Ερντογάν ήρθε το 2013, όταν αποκάλυψαν την εμπλοκή του σε μια σειρά από οικονομικά σκάνδαλα. Τότε ξεκίνησαν οι πρώτες διώξεις γκιουλενιστών, οι οποίες πήραν ανεξέλεγκτες διαστάσεις μετά το πραξικόπημα. Μετά το 2016 πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι κατηγορήθηκαν ως τρομοκράτες και διαλύθηκαν οι ζωές τους.
Εκτοτε υπάρχει συνεχής πίεση προς την Αμερική για να εκδοθεί ο ιμάμης στην Τουρκία. Ο Τούρκος πρόεδρος έχει προσπαθήσει τα πάντα. Από «διπλωματία της ομηρίας» (όπου για δύο χρόνια κρατούσε φυλακισμένο στην Τουρκία τον Αμερικανό πάστορα Μπράνσον και διαπραγματευόταν την αποφυλάκισή του με αντάλλαγμα τον Γκιουλέν) μέχρι σκοτεινές επαφές με υψηλόβαθμα στελέχη της προηγούμενης κυβέρνησης. (Σύμφωνα με καταθέσεις στη Δικαιοσύνη, ο Μάικλ Φλιν, πρώην σύμβουλος του Τραμπ σε θέματα εθνικής ασφάλειας, θα λάμβανε 15 εκατ. δολάρια για να βοηθήσει στην απαγωγή του.) Οι άνθρωποί του δεν ανησύχησαν ποτέ πως μπορεί η Αμερική να τον εκδώσει, αλλά όταν ένα ελικόπτερο έκανε επίμονους κύκλους πάνω από την έκταση, κάλεσαν το FBI. Σύμφωνα με τις διηγήσεις τους, εκείνοι αποφάνθηκαν πως έπρεπε να μετακομίσει από το μικρό ξύλινο κτίριο κοντά στην είσοδο στο κτίριο που είχε μόλις χτιστεί με αυστηρές προδιαγραφές. Για να μπει κανείς μέσα, περνάει από μια πύλη σαν αεροδρομίου ενώ υπάρχουν κάμερες σε κάθε γωνιά.
Ο χοτζαεφέντης (όπως αποκαλούν τον Γκιουλέν) σπάνια βγαίνει από αυτό το κτίριο. Μόνο για επισκέψεις στο νοσοκομείο, ενώ κατόπιν πίεσης των γιατρών κάνει πότε πότε μια μικρή βόλτα στον κήπο: «Δεν αντέχει την ιδέα πως χιλιάδες αδέλφια μας βρίσκονται στις φυλακές ή ζουν ως φυγάδες και εκείνος είναι ελεύθερος. Είναι τόσο ευαίσθητος που κλαίει ακόμη και όταν αποχωρίζεται το φύλλο από το δέντρο», εξηγούν. Οσοι συναντάω έχουν τυφλή εμπιστοσύνη και λατρεία στον επικεφαλής τους. Ακόμη και σήμερα λένε με καμάρι πως το 2008 ο Γκιουλέν ψηφίστηκε από το κοινό πρώτος μεταξύ των 100 σημαντικότερων στοχαστών στον κόσμο. Βέβαια στο Ιντερνετ βρίσκει κανείς πως η πρωτιά εκείνη είχε προκαλέσει αμηχανία στους διοργανωτές (περιοδικά Foreign Policy και Prospect), οι οποίοι είχαν βγάλει επίσημη ανακοίνωση πως ήταν αποτέλεσμα οργανωμένης εκστρατείας των οπαδών του που ψήφισαν μαζικά.
Μαθητές του αυτοεξόριστου ιμάμη στην αίθουσα προσευχής. Η επιλογή τους γίνεται με αυστηρά κριτήρια.Διεθνές δίκτυο
Οι διώξεις δεν φαίνεται να έχουν επηρεάσει ούτε τη δύναμη του κινήματος στο εξωτερικό, εκεί που πλέον έχουν βρει καταφύγιο και οι χιλιάδες εξόριστοι Τούρκοι. Είχαν άλλωστε πολύ πριν από το πραξικόπημα έντονη παρουσία στην Ευρώπη, στην Αμερική και στην Ασία – με σχολεία, εκδοτικούς οίκους και εκατοντάδες ΜΚΟ που κάνουν από ανθρωπιστικό έργο μέχρι λόμπι στην Ουάσιγκτον. Παρότι στο καμπ η διακόσμηση είναι λιτή, είναι ξεκάθαρο –και από τις δράσεις τους– πως υπάρχουν χρήματα, ακόμη και σήμερα που έχουν «παγώσει» στην Τουρκία λογαριασμοί τους εκατομμυρίων. Η απάντηση που δίνουν είναι πως τα κέρδη των οργανώσεων επαναπροωθούνται στο δίκτυο αλλά και πως άτομα που έχουν πλουτίσει στηρίζουν έμμεσα ή άμεσα το κίνημα.
Οι πιστοί που τον λατρεύουν και οι εκμυστηρεύσεις του για τον πρόεδρο
Η έκταση όπου βρίσκεται το κρησφύγετο του Γκιουλέν είχε αγοραστεί από το κίνημα το 1993 με σκοπό να φιλοξενεί κατασκηνώσεις μαθητών του, τη «χρυσή γενιά» όπως τους αποκαλούσε. Στην πορεία χτίστηκαν το κεντρικό κτίριο και έντεκα σπίτια, στα οποία σήμερα φιλοξενούνται επισκέπτες ή διαμένουν οι μαθητές του. Αυτή τη στιγμή είκοσι στον αριθμό, οι οποίοι καθημερινά μελετούν, πολλές φορές με τον ίδιο τον Γκιουλέν. Κάποιοι θα μείνουν εκεί μερικούς μήνες, άλλοι για χρόνια. Για να επιλεγεί κανείς, πρέπει να έχει σπουδάσει Θεολογία και να έχει περάσει από μια δύσκολη διαδικασία αξιολόγησης που κρατάει ένα χρόνο. Στο βόρειο τμήμα της έκτασης υπάρχουν μια λίμνη, κιόσκια, παιδική χαρά, γήπεδα μπάσκετ και βόλεϊ. Η λιγοστή σήμανση είναι στα τουρκικά. Ο Γκιουλέν άλλωστε, παρότι ζει εκεί πάνω από 20 χρόνια, δεν μιλάει ούτε καταλαβαίνει αγγλικά.
Μετά την ξενάγηση στους κήπους μπαίνουμε και περιμένουμε σε έναν από τους ξενώνες. Για εμένα και για δύο ακόμη γυναίκες του γκρουπ ζητείται να περιμένουμε μόνες μας, σε ένα μικρότερο δωμάτιο. Παρότι η θέση της γυναίκας στη θεωρία είναι ισότιμη, στο καμπ δεν υπάρχει καμία γυναίκα σε σημαντική θέση. Στο κεντρικό κτίριο, ακόμη και τα παπούτσια μας τα αφήνουμε σε διαφορετικό σημείο.
Εξω από το διαμέρισμά του δεν υπάρχουν παράθυρα αλλά μια πελώρια φωτογραφία της Κωνσταντινούπολης.
Μας δείχνουν τους επιβλητικούς χώρους προσευχής, την αίθουσα συνεδριάσεων, το αμφιθέατρο και καταλήγουμε στο σαλόνι του, όπου μας δίνουν οδηγίες: απαγορεύεται να τον φωτογραφίσουμε ή να τον αγγίξουμε. Καταλάβαμε πως έρχεται όταν ξαφνικά στην ατμόσφαιρα υπήρξε μια αναταραχή. Νεαροί μαθητές μπήκαν σχεδόν τρέχοντας στην αίθουσα και γονάτισαν γύρω από την αναπαυτική πολυθρόνα του μασάζ στην οποία εκείνος κάθισε. Κάποιος του έβαλε στα πόδια μια γκρι κουβέρτα, ενώ κάποιος άλλος ξεκίνησε να βιντεοσκοπεί τη συνάντηση. Οταν του είπαν πως είμαστε από την Ελλάδα, σχολίασε πως η χώρα μας ήταν πάντα ένας πυλώνας για την ανάπτυξη όλων των πολιτισμών. Και πως πρέπει να αναγνωριστεί πως μια τόσο μικρή χώρα φιλοξένησε τόσους πρόσφυγες.
Τις ημέρες της επίσκεψής μας βρισκόταν στην Αμερική και ο πρόεδρος Ερντογάν, ο οποίος είχε εξαπολύσει από το βήμα της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ σφοδρή επίθεση στη χώρα μας. Η συζήτηση αναπόφευκτα πέρασε στην ένταση που έχει δημιουργηθεί μεταξύ των δύο χωρών: «Οι δικοί μας συμπεριφέρονται λες και είναι μεθυσμένοι», είπε ο Γκιουλέν. «Κάποιοι δουλεύουν σκληρά για να χαλάσουν την ατμόσφαιρα και να θολώσουν τα νερά. Το τελευταίο διάστημα ο Ερντογάν λέει ανοησίες ότι θα πάει στα νησιά, θα κάνει έφοδο και κατάληψη. Ολοι πρέπει να παραμείνουν στη θέση τους», δήλωσε.
Η συνάντηση κράτησε 12 λεπτά. Διακόπηκε ξαφνικά όταν εκείνος, φανερά κουρασμένος, ζήτησε συγγνώμη, σηκώθηκε και βγήκε από το δωμάτιο. Είναι πλέον 84 ετών και δεν κρύβει πως έχει προβλήματα υγείας. Αργότερα, ρώτησα τους συνοδούς μας ποια είναι η διάδοχη κατάσταση: «Δεν υπάρχει ανάγκη για τέτοια συζήτηση. Το έργο του είναι η κληρονομιά που θα μας καθοδηγεί», μου απαντούν. Οσο για την επόμενη ημέρα για τη χώρα τους; Ξέρουν πως η εκλογική χρονιά θα είναι έντονη: «Ο Ερντογάν θα κάνει τα πάντα για να κερδίσει και αυτό θα επηρεάσει και την Ελλάδα», εξηγούν. «Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν πρόκειται να δεχτεί μια εκλογική ήττα», λένε με βεβαιότητα.
Φεύγοντας μας χαρίζουν λουκούμια από την Τουρκία, στους άνδρες κολόνια και στις γυναίκες άρωμα που έχει στην ετικέτα φωτογραφία του καμπ και γράφει «μυρωδιά της ευτυχίας». Εξω από το ιδιαίτερο διαμέρισμα του Γκιουλέν δεν έχει παράθυρα, αλλά μια πελώρια φωτογραφία που καλύπτει σχεδόν όλο τον τοίχο και, έτσι όπως φωτίζεται από πίσω, μοιάζει σαν παράθυρο. Η θέα που αντικρίζει καθημερινά ο Γκιουλέν δεν είναι τα βουνά Ποκόνο, αλλά η Κωνσταντινούπολη.
