Γιώργος Σκαφιδάς
Λιγότερες από 24 ώρες: τόσο κράτησε το ταξίδι της προέδρου της Βουλής των ΗΠΑ, Νάνσι Πελόζι, στην Ταϊβάν. Όσο μια «σπίθα» δηλαδή στον ρου της ιστορίας, που μένει να φανεί όμως εάν θα οδηγήσει ή όχι σε ευρύτερη ανάφλεξη τα διαφιλονικούμενα νερά των σινικών θαλασσών.
Κατά μία άποψη, η χρονική στιγμή της επίσκεψης δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερη. Ο Νίκολας Μπερνς, πρέσβης των ΗΠΑ στην Κίνα, προειδοποιούσε μόλις τον περασμένο Ιούνιο πως οι σινοαμερικανικοί διπλωματικοί δεσμοί έχουν πια υποχωρήσει στο χαμηλότερο σημείο των τελευταίων 50 ετών. «Το timing δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερο», γράφει ο Τόμας Φρίντμαν στους Τάιμς της Νέας Υόρκης. Και αυτό, για μια σειρά από λόγους:
Η Κίνα το 2022 δεν είναι η Κίνα του 1997. Δεν είναι ίδια με τη χώρα που είχε δει τότε, προ 25ετίας, τον Ρεπουμπλικάνο Νιουτ Γκίνγκριτς να επισκέπτεται την Ταϊβάν ως πρόεδρος της Βουλής των ΗΠΑ.
Εν τω μεταξύ, έγιναν πολλά: Το Χονγκ Κονγκ επέστρεψε υπό κινεζικό έλεγχό το 1997, λίγους μήνες μετά την επίσκεψη του Γκίνγκριτς στην Ταϊβάν, και η Κίνα εντάχθηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2001, προτού στην πορεία γιγαντωθεί, όχι μόνο οικονομικά αλλά και στρατιωτικά.
Η πορεία της κινεζικής γιγάντωσης
Πλέον, το κινεζικό πολεμικό ναυτικό είναι το (αριθμητικά) μεγαλύτερο στον κόσμο, εκείνο δηλαδή με τα περισσότερα πλοία, ενώ παράλληλα το Πεκίνο έχει γίνει πολύ πιο διεκδικητικό και στις περιοχές πλησίον των ηπειρωτικών κινεζικών συνόρων: γύρω από τα νησιά Σπράτλι, τον ύφαλο Σκάρµπορο και τα νησιά Σενκάκου/Ντιαογιού.
Τότε, το 1997, «το Πεκίνο είχε πολλούς λόγους να μην ξεκινήσει έναν καβγά» με τις ΗΠΑ για την Ταϊβάν, γράφει η Κέιτι Στόλαρντ του Woodrow Wilson International Center for Scholars στο New Statesman.
Η τρέχουσα συγκυρία, ωστόσο, δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία προηγούμενη… με τον πόλεμο στην Ουκρανία να μετρά πια έξι μήνες συγκρούσεων, τον σκληρό εθνικιστική Σι Τζινπίνγκ να βρίσκεται στη θέση του Ζιανγκ Ζεμίν πίσω στο Πεκίνο, και τη Ρωσία να αναζητά αφορμές για να καταγγείλει τον αμερικανικό παρεμβατισμό στη διεθνή σκηνή.
Οι ενστάσεις που δεν εισακούστηκαν
Ο ίδιος ο Τζο Μπάιντεν και το επιτελείο του (Άντονι Μπλίνκεν, Τζέικ Σάλιβαν), αλλά και οι ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ, είχαν πάρει εκ των προτέρων θέση ενάντια σε μια ενδεχόμενη επίσκεψη της Νάνσι Πελόζι στην Ταϊβάν. Το Πεκίνο είχε επίσης από την πλευρά του καλέσει την αμερικανική πλευρά να μην προχωρήσει σε μια τέτοια κίνηση, προειδοποιώντας με αντίποινα.
Η επίσκεψη, ωστόσο, πραγματοποιήθηκε για λόγους που έχουν να κάνουν με την ίδια την 82χρονη πια Πελόζι (που το πιο πιθανό είναι πως δεν θα συνεχίσει να είναι πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων στις ΗΠΑ μετά τις ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου για το Κογκρέσο) και την πολιτική της κληρονομιά.
Στον βωμό προσωπικών φιλοδοξιών
«Επισκεπτόμενη την Ταϊβάν, η Πελόζι επιστέγασε μια 30ετή πορεία συγκρούσεων με την Κίνα», γράφει ο Καρλ Χαλς στους New York Times, ανατρέχοντας στην σκληρή κριτική που είχε ασκήσει τις τελευταίες τρεις δεκαετίες η νυν πρόεδρος της αμερικανικής Βουλής σε βάρος του Πεκίνου για τις εξελίξεις στο Χονγκ Κονγκ, στο Θιβέτ, στην Σινγιάνγκ και, προφανώς, στην Ταϊβάν.
Από την άλλη πλευρά, βέβαια, κάποιοι υποστηρίζουν πως εάν ο (υπό Δημοκρατικό πρόεδρο) Λευκός Οίκος, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις πραγματικά δεν ήθελαν να γίνει αυτό το ταξίδι της (Δημοκρατικής) Πελόζι στην Ταϊβάν, τότε εκείνο δεν θα γινόταν. Ως προς αυτό, ωστόσο, οι απόψεις διίστανται.
«Το ότι ένας Δημοκρατικός πρόεδρος δεν μπόρεσε να αποτρέψει έναν Δημοκρατικό πρόεδρο της Βουλής από το να εμπλακεί σε διπλωματικούς ελιγμούς που ολόκληρη η ομάδα εθνικής ασφάλειας του προέδρου θεωρούσε μη-συνετούς φανερώνει τον βαθμό δυσλειτουργίας του (σ.σ. αμερικανικού) πολιτικού συστήματος», γράφει ο Τόμας Φρίντμαν στους New York Times.
Με το βλέμμα και στην Ουκρανία
Όπως και να έχει, το ταξίδι της Πελόζι στην Ταϊβάν έγινε και πλέον όλοι στρέφονται στο «μετά» της επόμενης ημέρας στις σινοαμερικανικές σχέσεις, με το βλέμμα όμως όχι μόνο στην Ασία αλλά και στην… Ουκρανία όπου ενδεχόμενη μεγαλύτερη εμπλοκή της Κίνας υπέρ των ρωσικών δυνάμεων θα μπορούσε να ρίξει νέο λάδι στη φωτιά επιτείνοντας μια κρίση με ήδη σαρωτικές διεθνείς απολήξεις.
Ο ίδιος ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι θα έσπευδε να υπενθυμίσει στο Πεκίνο πόσο σημαντική είναι η ουδετερότητα που εκείνο έχει μέχρι στιγμής επιδείξει στο Ουκρανικό, ενώ στον αντίποδα, περίπου την ίδια ώρα, το ρωσικό ΥΠΕΞ θα επιχειρούσε να παροξύνει τις σινοαμερικανικές εντάσεις μέσω Ταϊβάν.
Με ενδιαφέρον διαβάζεται, όμως, και το άρθρο γνώμης που έδωσε προ ωρών στη δημοσιότητα η διευθυντική ομάδα (editorial board) της Washington Post. Σύμφωνα με αυτό, η επίσκεψη της Πελόζι στην Ταϊβάν ήταν μια μη-συνετή (unwise) κίνηση που προκάλεσε «ζημιά» που θα πρέπει τώρα να γίνουν προσπάθειες ώστε να «τεθεί υπό έλεγχο».
Ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: μόλις λίγες ώρες νωρίτερα, η Washington Post είχε φιλοξενήσει άρθρο της ιδίας της Πελόζι, μέσω του οποίου η 82χρονη επιχειρούσε να δικαιολογήσει την απόφασή της να μεταβεί στην Ταϊπέι…
Η Νάνσι Πελόζι έφυγε από την Ταϊπέι την Τετάρτη, προτού καν συμπληρώσει 24 ώρες εκεί, αλλά τα απόνερα της εν λόγω επίσκεψης θα είναι αισθητά για μέρες, ίσως και μήνες, γράφουν από την πλευρά τους οι αναλυτές του ιστοχώρου Gzero, με την μπάλα να έχει πια μεταφερθεί στο γήπεδο του Πεκίνου οι διαθέσεις του οποίου αναμένεται να κρίνουν και το επίπεδο της έντασης.
«Κινέζοι αξιωματούχοι είχαν προειδοποιήσει την πρόεδρο της Βουλής των ΗΠΑ να μην πάει στην Ταϊβάν. Τώρα που εκείνη πήγε, αυτοί θα θέλουν να δείξουν ότι απειλές τους δεν ήταν κενές», γράφει η Κέιτ Στόλαρντ στο New Statesman.
Κυρώσεις και στρατιωτικά γυμνάσια
Ήδη, οι εξελίξεις το επιβεβαιώνουν. Μέσα σε μόλις λίγες ώρες, το Πεκίνο είχε προχωρήσει στην επιβολή νέων εμπορικών – οικονομικών κυρώσεων σε βάρος της Ταϊβάν, περιορίζοντας τις εξαγωγές προς και τις εισαγωγές από το αυτοδιοικούμενο νησί. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Λαϊκή Δημοκρατίας της Κίνας συνεχίζει να είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ταϊβάν, παρά τη μεταξύ τους κόντρα.
Παράλληλα, προτού καλά-καλά ξημερώσει Τετάρτη, το Πεκίνο είχε ανακοινώσει και μια σειρά από κινεζικά στρατιωτικά γυμνάσια, με πραγματικά πυρά, τα οποία αναμένεται να ξεκινήσουν το μεσημέρι της Πέμπτης (4 Αυγούστου) και να ολοκληρωθούν το μεσημέρι της ερχόμενης Κυριακής (7 Αυγούστου).
Βλέποντας τα ακριβή σημεία των εν λόγω ασκήσεων στον χάρτη, αντιλαμβάνεται κανείς πως μιλάμε για μια σειρά από γυμνάσια που κυριολεκτικά περικυκλώνουν το νησί της Ταϊβάν, παραβιάζοντας, σε πολλά σημεία, όσα η Ταϊπέι διεκδικεί ως χωρικά της ύδατα στον Ειρηνικό αλλά και την ταϊβανέζικη ζώνη αεράμυνας (air defense identification zone).
Με κόκκινο χρώμα τα σημεία όπου προτίθενται οι κινεζικές δυνάμεις να πραγματοποιήσουν ασκήσεις με πραγματικά πυρά. Πηγή: New York Times
Σύμφωνα με τους New York Times, οι κινεζικές ένοπλες δυνάμεις προτίθενται, προχωρώντας σε μια κίνηση άνευ προηγουμένου, να φτάσουν τις επόμενες ημέρες ως και 10 μίλια μακριά από τις ακτές της Ταϊβάν, πραγματοποιώντας εκεί στρατιωτικές ασκήσεις με πραγματικά πυρά.
Το Πεκίνο στέλνει, έτσι, ένα σαφές μήνυμα αμφισβήτησης κάθε αποσχιστικής τάσης, υπενθυμίζοντας πως αντιμετωπίζει την Ταϊβάν ως κομμάτι της κινεζικής επικράτειας που τώρα μπορεί μεν να αυτοδιοικείται αλλά κάποια στιγμή στο μέλλον θα επιστρέψει επισήμως υπό τον δικό του έλεγχο. Σημειωτέων πως σύμφωνα με Κινέζους αξιωματούχους, κανένα σημείο του Στενού της Ταϊβάν δεν μπορεί πια να θεωρηθεί διεθνή ύδατα.
Η κινεζική πλευρά στέλνει όμως, έτσι, μια «προειδοποιητική βολή» και προς την πλευρά των ΗΠΑ, που δεν αναγνωρίζουν την Ταϊβάν ως ανεξάρτητο κράτος, σεβόμενες θεωρητικώς την πολιτική της «μίας Κίνας» (One China policy), αλλά πωλούν οπλικά συστήματα στην Ταϊπέι…
Ερωτηματικό οι επόμενες κινήσεις των ΗΠΑ
Τι θα κάνουν οι Αμερικανοί – που διατηρούν αεροπλανοφόρα στην περιοχή του Ειρηνικού και έχουν κατ’ επανάληψη στο πρόσφατο παρελθόν πραγματοποιήσει διευλεύσεις υπέρ της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας (Freedom of Navigation Operations) στο Στενό της Ταϊβάν – εάν οι Κινέζοι φτάσουν τις επόμενες ημέρες μια ανάσα μακριά από τις ταϊβανέζικες ακτές;
Βάσει του Taiwan Relations Act του 1979, οι Αμερικανοί θα έπρεπε να στηρίξουν την Ταϊπέι χωρίς όμως να εμπλακούν άμεσα στις όποιες συγκρούσεις. Ένα τέτοιο σενάριο ωστόσο, θα θύμιζε πια… Ουκρανία.
Η κρίση της περιόδου 1995 – 1996
Η τελευταία φορά που η ένταση είχε χτυπήσει κόκκινο με στρατιωτικές βολές στο Στενό της Ταϊβάν ήταν την περίοδο 1995 – 1996, έπειτα από την επίσκεψη/ομιλία του τότε ταϊβανέζου προέδρου Λι Τενγκ Χούι στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ στις ΗΠΑ.
Τότε, οι Κινέζοι είχαν πραγματοποιήσει βολές με πραγματικά πυρά και οι Αμερικανοί είχαν απαντήσει με διελεύσεις αεροπλανοφόρων.
Πλέον, περίπου 26 χρόνια μετά, τα στρατιωτικά γυμνάσια που έχει ανακοινώσει το Πεκίνο τοποθετούνται γεωγραφικά πολύ πιο κοντά στο νησί της Ταϊβάν από εκείνα του 1995 – 1996, ανεβάζοντας έτσι σημαντικά το επίπεδο της πρόκλησης για Ταϊπέι και Ουάσιγκτον.
Για την ιστορία, εκείνη η κρίση της δεκαετίας του 1990 είχε διαρκέσει οχτώ μήνες και δύο ημέρες.
Σημειώνεται, δε, πως το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας οδεύει παράλληλα προς το επόμενο 20ο του συνέδριο τον ερχόμενο Νοέμβριο, ένα συνέδριο που αναμένεται να συνοδευτεί και από την ιστορική τρίτη πενταετή επανεκλογή του Σι Τζινπίνγκ στην εξουσία.
Ο ίδιος ο Σι έχει πια, έπειτα από την επίσκεψη της Πελόζι, την αφορμή που ίσως να επιζητούσε για να δώσει μια παράσταση στρατιωτικής ισχύος γύρω από την Ταϊβάν.
Το κρίσιμο ωστόσο για όλους τους άμεσα και έμμεσα εμπλεκόμενους θα είναι, βέβαια, αυτή η «παράσταση» να μην ξεφύγει πέρα από κάθε έλεγχο…
