Γιώργος Σκαφιδάς
«Ένας χρόνος συμπληρώνεται από την υπογραφή της συμφωνίας Μινσκ 2 που στόχο είχε να βάλει ένα τέλος στην αιματοχυσία στην ανατολική Ουκρανία. Ωστόσο, ο απολογισμός είναι μάλλον απογοητευτικός», έγραφε σε άρθρο της η Deutsche Welle πριν από ακριβώς… έξι χρόνια, τον Φεβρουάριο του 2016.
Έπειτα από έξι έτη και πολλές (πολύνεκρες) αναζωπυρώσεις, εκείνη η εκκρεμότητα της ειρήνευσης στο μέτωπο της ανατολικής Ουκρανίας παραμένει. Κι όχι απλώς παραμένει αλλά και επιστρέφει δριμεία στο προσκήνιο… και εκ νέου αναζωπυρωμένη.
Η ένταση κλιμακώνεται
Αρχής γενομένης από τα ξημερώματα της 17ης Φεβρουαρίου, θα ξεκινούσε ένας νέος γύρος αντιπαράθεσης πάνω από τις διαφιλονικούμενες περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας.
Από τη μια πλευρά: Κίεβο, ΝΑΤΟ και Δύση θα κατηγορούσαν τη Μόσχα ότι αναζητά ένα πρόσχημα για να εισβάλει στρατιωτικά στην ανατολική Ουκρανία.
Από την άλλη πλευρά: οι αυτονομιστές της ανατολικής Ουκρανίας και η Μόσχα θα κατηγορούσαν την ουκρανική πλευρά πως «επινοεί ρωσικές προβοκάτσιες» ως πρόσχημα για να δικαιολογήσει μια νέα σαρωτική στρατιωτική επίθεση κατά των ρωσόφωνων στα ανατολικά.
«Πόλεμος» ανακοινώσεων
Εάν υπάρχει κάτι «ξεχωριστό» που διακρίνει την τρέχουσα κρίση γύρω από το ουκρανικό, αυτή είναι η έντονα επικοινωνιακή διάσταση των διασταυρούμενων «πυρών», καθώς οι δύο πλευρές τρέχουν να δημοσιοποιήσουν κάθε πιθανή κίνηση κλιμάκωσης του αντιπάλου σε μια προσπάθεια να την αποτρέψουν, υπονομεύοντας όμως έτσι παράλληλα ως «κακόβουλη» και τη διεθνή εικόνα του «εχθρού».
Ωστόσο, ειδικά το ανοιχτό μέτωπο της περιοχής του Ντονμπάς στην ανατολική Ουκρανία δεν αποτελεί νέα υπόθεση. Αντιθέτως, έχει πρακτικά ανοίξει ως «πληγή» ήδη από το 2014, με τους φιλορώσους – ρωσόφωνους αυτονομιστές (το Κίεβο μιλάει για «Ρώσους εισβολείς») να μάχονται ενάντια στις στρατιωτικές δυνάμεις της Ουκρανίας διεκδικώντας την απόσχισή τους από την υπόλοιπη χώρα.
Παρελθόν και παρασκήνιο
Περνώντας από τη θεωρία στην πράξη, οι αυτονομιστές έχουν ήδη από την άνοιξη του 2014 προχωρήσει στη μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας των επονομαζόμενων «λαϊκών δημοκρατιών» του Ντονέτσκ (DPR) και του Λουγκάνσκ (LPR).
Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο πως οχτώ χρόνια έπειτα από τη γέννηση των εν λόγω «δημοκρατιών», η Ρωσική Ομοσπονδία δεν έχει ακόμη προχωρήσει επισήμως στην αναγνώρισή τους, αν και έχει εν τω μεταξύ αναγνωρίσει πολλά από τα «κρατικά έγγραφα» (διπλώματα, πιστοποιητικά κ.ά.) που εκδίδουν οι «Αρχές» των συγκεκριμένων περιοχών. Παράλληλα, η Μόσχα έχει μοιράσει τα προηγούμενα χρόνια, ειδικά από το 2019 και έπειτα, και ρωσικά διαβατήρια (βλ. ρωσικές υπηκοότητες) σε περισσότερους από συνολικά 720.000 από τους κατοίκους των εν λόγω προς απόσχιση «δημοκρατιών».
Εν έτει 2022 πια, το ενδεχόμενο μιας πλήρους αναγνώρισης των συγκεκριμένων περιοχών από το Κρεμλίνο επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο… μέσω Ρωσίας και με εφαλτήριο την ένταση που εξακολουθεί να μαίνεται πέριξ των ουκρανικών συνόρων χωρίς απολύτως κανένα απτό ίχνος αποκλιμάκωσης.
Μόνο τις τελευταίες εβδομάδες, η ρωσική Δούμα (κάτω βουλή) προώθησε ψήφισμα με το οποίο ζητά από τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να προχωρήσει στην αναγνώριση των «λαϊκών δημοκρατιών» του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ.
Ενώ και ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση Βλαντιμίρ Τσιζόφ ξεκαθάρισε, μιλώντας στην «Κ», πως η Ρωσία θα αντιδράσει δυναμικά εάν υπάρξει «λουτρό αίματος» εις βάρος Ρώσων υπηκόων στις περιοχές του Ντονμπάς που ελέγχουν οι αυτονομιστές.
Οχτώ χρόνια από την προσάρτηση της Κριμαίας
Για τους λάτρεις της σημειολογίας και των επετείων, θα άξιζε ίσως να σημειωθεί πως εάν ο Πούτιν προχωρήσει όντως άμεσα στην επίσημη αναγνώριση των εν λόγω περιοχών, τότε αυτή πρόκειται να συμπέσει χρονικά με τη συμπλήρωση ακριβώς οχτώ ετών από την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία (ήταν Μάρτιος του 2014).
Επί της ουσίας πάντως, εάν ο Ρώσος πρόεδρος προχωρούσε σε μια τέτοια κίνηση, θα ήταν σαν να ενταφιάζει αμετάκλητα τις επονομαζόμενες συμφωνίες του Μινσκ οι οποίες όμως, κατά κάποιους, εξυπηρετούν και κάποιες από τις στοχεύσεις της Μόσχας.
Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο ραγδαίων εξελίξεων, όλα τα βλέμματα στρέφονται πια εκ νέου στις προς απόσχιση περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας. Τι θα μπορούσε να γίνει πρακτικά εκεί;
Τα δύο σενάρια για την ανατολική Ουκρανία
Το ενδεχόμενο μιας – όχι εκτεταμένης αλλά – γεωγραφικά στοχευμένης ρωσικής στρατιωτικής εισβολής δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να αποκλειστεί.
Αντιθέτως, ουκ ολίγοι Δυτικοί (ο γγ του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ, η υπουργός Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου Λιζ Τρας, αξιωματούχοι των ΗΠΑ, ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, ο ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν κ.ά.) έσπευσαν να καταγγείλουν ότι η ρωσική πλευρά απλώς αναζητά ένα πρόσχημα προκειμένου να εισβάλει στην ανατολική Ουκρανία, και ότι το πρόσχημα αυτό θα μπορούσαν να είναι οι καταγγελίες περί ουκρανικών «βιαιοτήτων» κατά ρωσόφωνων στα ανατολικά.
Η επιλογή μιας εισβολής
Οι Αμερικανοί (ο Α. Μπλίνκεν, ο υπουργός Άμυνας Λόιντ Όστιν, η πρέσβης των ΗΠΑ στον ΟΗΕ Λίντα Τόμας Γκρίνφιλντ) προχώρησαν μάλιστα ακόμη παραπέρα υποστηρίζοντας πως οι Ρώσοι «τα έχουν όλα έτοιμα» και πως μια ρωσική εισβολή θα μπορούσε να λάβει χώρα «άμεσα», «μέσα στις επόμενες ημέρες».
Το θέμα του Ντονμπάς θα μπορούσε, λοιπόν, να «λυθεί» στρατιωτικά, με τη Μόσχα να στέλνει εκεί δυνάμεις που θα ενισχύσουν κατά τρόπο αποφασιστικό τους αυτονομιστές έναντι των ουκρανικών στρατευμάτων, τη Δύση να απαντά με έναν νέο γύρο κυρώσεων κατά της Μόσχας (που ενδέχεται όμως να μην είναι τόσο σκληρές όσο θα ήταν στην περίπτωση μιας περισσότερο εκτεταμένης γεωγραφικά ρωσικής εισβολής), και το Ντονμπάς να εξελίσσεται σε νέα εστία παγωμένης διαμάχης (τύπου Κριμαίας).
Η διπλωματική εναλλακτική
Υπό τον κίνδυνο μιας σύρραξης ωστόσο, θα μπορούσαν – από την άλλη πλευρά – να ενισχυθούν και οι διπλωματικές προσπάθειες με στόχο την εξεύρεση μιας συμβιβαστικής ειρηνευτικής λύσης στα ανατολικά μέσω του επονομαζόμενου τετραμερούς σχήματος της Νορμανδίας (Γαλλία, Γερμανία, Ρωσία, Ουκρανία) που έχει όντως επανακινητοποιηθεί τις τελευταίες εβδομάδες συνεδριάζοντας σε Παρίσι και Βερολίνο.
Υπενθυμίζεται πως τον Φεβρουάριο του 2015 είχε υπογραφεί στο Μινσκ της Λευκορωσίας, υπό την αιγίδα του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) η δεύτερη συμφωνία εκεχειρίας του Μινσκ, γνωστή και ως Μινσκ 2.
Η παρακαταθήκη του Μινσκ
Ο λόγος για μια συμφωνία 13 σημείων που στην ολότητά της δεν υλοποιήθηκε ποτέ.
Εκείνη η συμφωνία προέβλεπε, μεταξύ άλλων:
- Την άμεση και συνολική κατάπαυση του πυρός
- Την απόσυρση του βαρέως οπλισμού από τη λεγόμενη διαχωριστική γραμμή ή γραμμή επαφής μεταξύ των ουκρανικών δυνάμεων και των αυτονομιστών
- Την ανταλλαγή κρατουμένων – αιχμαλώτων και τη χορήγηση αμνηστίας για τους αυτονομιστές μαχητές
- Την χορήγηση ανθρωπιστικής βοήθειας
- Την ανάκτηση του ελέγχου των εξωτερικών ουκρανικών συνόρων από τις δυνάμεις του Κιέβου
- Την αποχώρηση – απομάκρυνση όλων των ξένων μισθοφόρων
- Τη διεξαγωγή δημοτικών-τοπικών εκλογών στις περιοχές του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ
- Την αναθεώρηση του ουκρανικού Συντάγματος προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για τη μεγαλύτερη αυτονομία των Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ που θα τεθούν υπό ειδικό καθεστώς, αφού όμως προηγουμένως προηγηθεί μια μεταβατική περίοδος αυτοδιοίκησης οι λεπτομέρειες της οποίας μένει να αποφασιστούν – διασαφηνιστούν στο πλαίσιο διαλόγου και σε συμφωνία με την ουκρανική νομοθεσία
- Την έλευση στην περιοχή παρατηρητών του ΟΑΣΕ
Στην πορεία ωστόσο, όταν θα καλούνταν να περάσουν από τη θεωρία στην πράξη, οι αντιμαχόμενες πλευρές θα διαφωνούσαν για πολλά, με τις παραβιάσεις της εκεχειρίας να διαδέχονται η μία την άλλη:
- για τον έλεγχο των συνόρων και την εκεί παρουσία ξένων μαχητών (η Μόσχα επισήμως αρνείται ότι διατηρεί Ρώσους ενόπλους στην περιοχή),
- για τον βαθμό της αυτονομίας των εν λόγω περιοχών και την αναθεώρηση του ουκρανικού Συντάγματος,
- για τον χρόνο διεξαγωγής των εκεί τοπικών εκλογών (που το Κίεβο ζητά να διεξαχθούν όχι πριν αλλά αφότου εκείνο ανακτήσει τον έλεγχο των συνόρων και μετά τον αφοπλισμό των ρωσόφωνων) κ.ά.
Τον Οκτώβριο του 2019, οι εμπλεκόμενες πλευρές θα συμφωνούσαν, πλην όμως μόνο προσωρινά και με πολλούς αστερίσκους, σε μια νέα «φόρμουλα» λύσης που με τη σειρά της θα δημιουργούσε ελπίδες για μια νέα εκεχειρία.
Ο λόγος για την επονομαζόμενη «φόρμουλα Σταϊνμάιερ» (Steinmeier formula), σύμφωνα με την οποία οι περιφέρειες του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ θα έπρεπε να πάνε σε ελεύθερες εκλογές υπό την εποπτεία του ΟΑΣΕ προτού ενσωματωθούν εκ νέου στην Ουκρανία αλλά υπό ειδικό καθεστώς αυτονομίας (εφόσον όμως ο ΟΑΣΕ κρίνει πως οι εκεί εκλογές ήταν όντως δίκαιες και ελεύθερες), με τις πολιτοφυλακές να έχουν βέβαια εν τω μεταξύ διαλυθεί και τους ξένους μαχητές να έχουν αποχωρήσει.
Περίπου δυόμισι χρόνια μετά, Ρώσοι και Ουκρανοί βρίσκονται και πάλι να «συζητούν» ξανά για τις συμφωνίες του Μινσκ και το μέλλον της περιοχής του Ντονμπάς αλλά με το δάχτυλο στην σκανδάλη.
Εάν πιστέψουμε μάλιστα πρόσφατα ουκρανικά δημοσιεύματα (Kyiv Independent), τότε οι ηγεσίες της Γαλλίας αλλά και της Γερμανίας, ο Εμανουέλ Μακρόν και ο Όλαφ Σολτς αντίστοιχα, κάλεσαν κατά τις πρόσφατες επισκέψεις τους στο Κίεβο την ουκρανική κυβέρνηση του προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι να αποδεχθεί έναν συμβιβασμό αναφορικά με το καθεστώς του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ. Στο ίδιο πλαίσιο, λέγεται πως του ζήτησαν να προχωρήσει σε άμεσες συνομιλίες και με τους αυτονομιστές.
Τα αγκάθια στον δρόμο προς έναν συμβιβασμό
Για τον ίδιο τον Ουκρανό πρόεδρο ωστόσο, ο δρόμος προς έναν πιθανό συμβιβασμό είναι σπαρμένος με αγκάθια. Καταρχάς, κάθε άμεση επικοινωνία με τους αυτονομιστές θα αντέκρουε την προσέγγιση του Κιέβου σύμφωνα με την οποία όσα διεξάγονται τα τελευταία χρόνια στο Ντονμπάς δεν αποτελούν «εμφύλιο πόλεμο» αλλά το αποτέλεσμα εξωτερικής (εν προκειμένω ρωσικής) «εισβολής και κατοχής».
Παράλληλα, ουκρανικές πηγές σημειώνουν πως κάθε «μεγάλος συμβιβασμός» από την πλευρά του Κιέβου θα συνοδευόταν και από αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας, αντιδράσεις που θα είχαν παράλληλα και πολιτικό κόστος για όσους λαμβάνουν τις αποφάσεις…
Τι μέλλει γενέσθαι, μένει να φανεί. Οι τέσσερις του σχήματος της Νορμανδίας έχουν πάντως να συναντηθούν σε επίπεδο ηγεσιών από τον Δεκέμβριο του 2019…
