Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και οι κορυφαίοι σύμβουλοί του σε θέματα εθνικής ασφάλειας εκτιμούσαν το περασμένο καλοκαίρι ότι οι πιθανότητες σύγκρουσης με το Ιράν και τον αντι-ισραηλινό άξονα στη Μέση Ανατολή ήταν περιορισμένες.
Επειτα από μυστικές συνομιλίες, είχαν μόλις ολοκληρώσει συμφωνία που οδήγησε στην απελευθέρωση πέντε φυλακισμένων Αμερικανών με αντάλλαγμα το «ξεπάγωμα» ιρανικών κεφαλαίων ύψους 6 δισ. δολ. και Ιρανούς κρατούμενους.
Οι μαχητές που χρηματοδοτεί και εξοπλίζει το Ιράν – η Χαμάς στα παλαιστινιακά εδάφη, η Χεζμπολάχ στον Λίβανο και οι Χούθι στην Υεμένη – είχαν ηρεμήσει σχετικά. Το Ιράν επιβράδυνε τον εμπλουτισμό ουρανίου στις υπόγειες πυρηνικές εγκαταστάσεις του.
Ωστόσο, η εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου και η σκληρή απάντηση του Ισραήλ ανέτρεψε σχεδόν τα πάντα.
Καθώς η σύγκρουση εισέρχεται στον τέταρτο μήνα, ΗΠΑ, Ισραήλ, και άλλες δώδεκα χώρες που εργάζονται για να διασφαλίσουν την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορικών πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα, αντιμετωπίζουν ένα «νέο επιθετικό Ιράν», αναφέρεται σε ανάλυση των New York Times με τίτλο: «Από τον Λίβανο έως την Ερυθρά Θάλασσα, μία ευρύτερη σύγκρουση με το Ιράν ελλοχεύει».
Εχοντας εξαπολύσει δεκάδες επιθέσεις, από τον Λίβανο μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα και το Ιράκ, ομάδες ενόπλων που ελέγχονται από το Ιράν ήρθαν σε άμεση σύγκρουση με τις αμερικανικές δυνάμεις δύο φορές μέσα στην τελευταία εβδομάδα. Οι ΗΠΑ απειλούν πλέον ανοιχτά με αεροπορικές επιδρομές εάν η βία δεν μειωθεί.
«Επιστροφή στο σημείο μηδέν»
Εν τω μεταξύ το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα έχει και πάλι αναβαθμιστεί. Οι διεθνείς επιθεωρητές ανακοίνωσαν στα τέλη Δεκεμβρίου ότι το Ιράν τριπλασίασε τον εμπλουτισμό ουρανίου.
Σύμφωνα με τις πιο πρόχειρες εκτιμήσεις, το Ιράν διαθέτει αρκετά καύσιμα για τουλάχιστον τρία ατομικά όπλα και οι αξιωματούχοι των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών εκτιμούν ότι μέσα σε μόλις μερικές εβδομάδες αυτά τα καύσιμα θα μπορούσαν να μετατραπούν σε βομβαρδιστικό υλικό.
«Είμαστε πάλι στο σημείο μηδέν», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο Νικολά ντε Ριβιέρ, κορυφαίος Γάλλος διπλωμάτης που συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις για την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν το 2015.
Συνολικά, η δυναμική ως προς τις σχέσεις της Δύσης με το Ιράν είναι πιο περίπλοκη από ποτέ μετά την κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας το 1979 και την ανατροπή του Σάχη.
Αμερικανοί και Ευρωπαίοι αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών ισχυρίζονται ότι οι Ιρανοί δεν επιθυμούν άμεση σύγκρουση με τις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Ισραήλ.
Ωστόσο, είναι περισσότερο από πρόθυμοι να συντονίσουν επιθέσεις εναντίον αμερικανικών βάσεων και πλοίων που μεταφέρουν αγαθά και καύσιμα, ενώ βαδίζουν στο όριο όσον αφορά στην ανάπτυξη πυρηνικών.
Κίνα και Ρωσία «έσπασαν» την απομόνωση του Ιράν
Το πρόβλημα έχει γίνει πιο περίπλοκο, λόγω των σχέσεων του Ιράν με τη Ρωσία και λόγω της εξοπλιστικής βοήθειας που της προσφέρει στον πόλεμό της με την Ουκρανία.
Ξεκίνησε με περιορισμένη διάθεση μη επανδρωμένων αεροσκαφών Shahed που πωλήθηκαν στη Μόσχα για χρήση κατά της Ουκρανίας. Οι προμήθειες έχουν πλέον αυξηθεί.
Το Ιράν προετοιμάζεται να στείλει πυραύλους μικρού βεληνεκούς για χρήση εναντίον της Ουκρανίας, την ώρα που το Κίεβο αντιμετωπίζει προβλήματα λόγω της έλλειψης βλημάτων.
Η κατάσταση σηματοδοτεί σημαντική αλλαγή: Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, το Ιράν δεν είναι πλέον απομονωμένο.
Συμμετέχει σε ένα είδος «άξονα» από κοινού με τη Ρωσία και με την Κίνα, δύο μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών που, κατά το παρελθόν, υποστήριζαν τις Ηνωμένες Πολιτείες στην προσπάθειά τους να περιορίσουν το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Πλέον, η σχετική συμφωνία είναι νεκρή, τερματίστηκε από τον πρώην πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ πριν από πέντε χρόνια, ενώ το Ιράν έχει αποκτήσει δύο υπερδυνάμεις που το υποστηρίζουν όχι μόνο ως εταίροι αλλά και ως πελάτες, καταργώντας τις κυρώσεις σε βάρος του.
Παραλίγο αναβίωση της συμφωνίας
Ο Μπάιντεν εξελέγη με την υπόσχεση να αναβιώσει την πυρηνική συμφωνία του 2015 με το Ιράν, η οποία οδήγησε σε περιορισμό του πυρηνικού του προγράμματος για τρία χρόνια, μέχρι την απόσυρση του Τραμπ από αυτήν το 2018.
Επειτα από διαπραγματεύσεις που διήρκεσαν περισσότερο από ένα χρόνο, το καλοκαίρι του 2022 σχεδόν επιτεύχθηκε συμφωνία για την αποκατάσταση του μεγαλύτερου μέρους της συμφωνίας. Το Ιράν επρόκειτο να στέλνει τα πρόσφατα παραχθέντα πυρηνικά του καύσιμα εκτός της χώρας, όπως ακριβώς είχε κάνει το 2015.
Ωστόσο, η προσπάθεια κατέρρευσε.
Το Ιράν επιτάχυνε το πυρηνικό του πρόγραμμα, εμπλουτίζοντας για πρώτη φορά ουράνιο σε καθαρότητα 60%, λίγο κάτω από το 90% που απαιτείται για την παραγωγή όπλων.
Ηταν υπολογισμένη κίνηση που αποσκοπούσε στο να δείξει στις Ηνωμένες Πολιτείες ότι βρισκόταν μόλις λίγα βήματα πριν από την κατασκευή βόμβας, αλλά χωρίς να ξεπεράσει την κόκκινη γραμμή, αποτρέποντας ενδεχόμενη επίθεση στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του.
Επιθέσεις από όλες τις πλευρές
Αξιωματούχοι των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών ισχυρίζονται ότι το Ιράν δεν υποκίνησε ούτε ενέκρινε την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ και πιθανώς δεν ενημερώθηκε καν για αυτήν.
Η Χαμάς φοβήθηκε ότι η είδηση της επίθεσης θα διέρρεε από το Ιράν, δεδομένου του πόσο βαθιά έχουν διεισδύσει οι ισραηλινές και δυτικές μυστικές υπηρεσίες στην Τεχεράνη.
Αφότου ξεκίνησε ο πόλεμος κατά της Χαμάς, δυνάμεις που υποστηρίζονται από το Ιράν στην περιοχή άρχισαν να εξαπολύουν επιθέσεις.
Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις για το ότι το Ιράν, που αντιμετωπίζει τα δικά του εσωτερικά προβλήματα, επιδιώκει να περιορίσει τη σύγκρουση.
Αποτροπή ή καθυστέρηση κλιμάκωσης
Το ισραηλινό πολεμικό υπουργικό συμβούλιο εξέτασε το ενδεχόμενο να εξαπολύσει προληπτικό χτύπημα κατά της Χεζμπολάχ στον Λίβανο, υποστηρίζοντας ότι ανέμενε επίθεση κατά του Ισραήλ, στο πλαίσιο ιρανικού σχεδίου για επίθεση στη χώρα από όλες τις πλευρές.
Αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπάιντεν αντέδρασαν, υποστηρίζοντας ότι η εκτίμηση του Ισραήλ ήταν λανθασμένη, και απέτρεψαν το ισραηλινό χτύπημα. Εκτιμούν ότι απέτρεψαν -ή τουλάχιστον καθυστέρησαν- ευρύτερο πόλεμο.
Ωστόσο, τις τελευταίες ημέρες, η απειλή πολέμου με τη Χεζμπολάχ επανήλθε. Εκτόξευσε δεκάδες ρουκέτες κατά ισραηλινής στρατιωτικής βάσης την Παρασκευή και το Σάββατο, σε «προκαταρκτική απάντηση» στη δολοφονία την περασμένη εβδομάδα του ανώτερου ηγέτη της Χαμάς, Σάλεχ Αλ Αρούρι, στον Λίβανο.
Κάποιοι στην ισραηλινή κυβέρνηση έχουν προειδοποιήσει ότι ο εφησυχασμός ως προς τις προθέσεις της Χαμάς δεν θα πρέπει να επαναληφθεί με τη Χεζμπολάχ, η οποία εκτιμάται ότι διαθέτει έως και 150.000 πυραύλους και έχει εκπαιδεύσει στρατεύματά της για διασυνοριακή εισβολή.
Ωστόσο, στην Ουάσιγκτον, η ανησυχία αφορά λιγότερο σε ενδεχόμενη επίθεση της Χεζμπολάχ στο Ισραήλ όσο σε ισραηλινό χτύπημα εναντίον της Χεζμπολάχ.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καταστήσει σαφές ότι αν η Χεζμπολάχ περάσει τα σύνορα, η Ουάσιγκτον θα υποστηρίξει το Ισραήλ, αλλά όχι το αντίθετο.
«Ασπίδα» για το Ιράν και όχι για τους Παλαιστινίους
Η Χεζμπολάχ έχει φροντίσει μέχρι στιγμής να μην δώσει στους Ισραηλινούς δικαιολογία για στρατιωτική επιχείρηση.
Το Ιράν δημιούργησε την πανίσχυρη Χεζμπολάχ στον Λίβανο, ως προστασία για τον εαυτό του και όχι για τους Παλαιστίνιους.
Η Χεζμπολάχ αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα έναντι οποιασδήποτε μεγάλης ισραηλινής επίθεσης στο Ιράν, δεδομένης της σφαγής που θα μπορούσαν να προκαλέσουν στο Ισραήλ οι χιλιάδες πύραυλοί της.
Αυτός είναι βασικός λόγος για τον οποίο το Ιράν επιδιώκει να κρατήσει τη Χεζμπολάχ έξω από τον πόλεμο στη Λωρίδα της Γάζας, σύμφωνα με αναλυτές.
Σπίθα για μεγαλύτερη ανάφλεξη
Ωστόσο, Αμερικανοί αξιωματούχοι τονίζουν ότι το Ιράν δεν έχει πλήρη επιχειρησιακό έλεγχο σε πολλές από τις ομάδες ενόπλων που έχει υποστηρίξει στην περιοχή και η ένταση των επιθέσεων στην ευρύτερη περιοχή θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει τη σπίθα για μεγαλύτερη σύγκρουση.
Οι φιλο-ιρανικές οργανώσεις στο Ιράκ και τη Συρία έχουν πραγματοποιήσει περισσότερες από 100 επιθέσεις, οι οποίες προκάλεσαν σύντομες αντεπιθέσεις σε απάντηση για αμερικανικές απώλειες.
Την Πέμπτη, αμερικανικό πυραυλικό πλήγμα στη Βαγδάτη – σπάνιο γεγονός – σκότωσε αναπληρωτή διοικητή πολιτοφυλακής υποστηριζόμενης από το Ιράν, ο οποίος «συμμετείχε ενεργά στον σχεδιασμό και τη διεξαγωγή επιθέσεων κατά του αμερικανικού προσωπικού», ανέφερε το Πεντάγωνο.
Η κρίση στην Ερυθρά Θάλασσα
Το κομμάτι της σύγκρουσης με τον πιο άμεσο παγκόσμιο αντίκτυπο έχει επικεντρωθεί στην Ερυθρά Θάλασσα, όπου οι δυνάμεις των Χούθι της Υεμένης, χρησιμοποιώντας ιρανικές πληροφορίες και όπλα, στοχεύουν «ισραηλινά πλοία».
Οταν το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ κινήθηκε για να διασώσει φορτηγό πλοίο της Maersk που δέχθηκε επίθεση πριν από περίπου μία εβδομάδα, οι Χούθι άνοιξαν πυρ εναντίον αμερικανικών ελικοπτέρων.
Οι πιλότοι του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού ανταπέδωσαν τα πυρά και βύθισαν τρία από τα τέσσερα σκάφη των Χούθι, σκοτώνοντας δέκα άτομα.
Η Maersk, μία από τις μεγαλύτερες ναυτιλιακές εταιρείες στον κόσμο, έχει αναστείλει όλες τις διελεύσεις μέσω της Ερυθράς Θάλασσας «για το άμεσο μέλλον». Εταιρείες σε όλο τον κόσμο, από την Ikea έως την BP, προειδοποιούν ήδη για καθυστερήσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν αναπτύξει συνασπισμό 13 κρατών για την υπεράσπιση των εμπορικών πλοίων στην περιοχή, ωστόσο, οι επιχειρήσεις εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη ναυτική παρουσία των ΗΠΑ.
Την περασμένη εβδομάδα υπέγραψαν κοινή δήλωση, με την οποία προειδοποιούν τους Χούθι να σταματήσουν «τις παράνομες επιθέσεις και να απελευθερώσουν τα πλοία και τα πληρώματα που κρατούνται παράνομα». Στη δήλωση δεν υπάρχει αναφορά στο Ιράν.
Το Πεντάγωνο φέρεται, σύμφωνα με την ανάλυση των New York Times, να τελειοποιεί τα σχέδια για το πώς θα πλήξει τις θέσεις εκτόξευσης των Χούθι στην Υεμένη, και είναι πιθανό να γίνει κάποιου είδους επίθεση σε εγκαταστάσεις τους εάν υπάρξει νέα επίθεση.
Ο Μπάιντεν βρίσκεται αντιμέτωπος με δύσκολες επιλογές. Αποσύρθηκε από τη Μέση Ανατολή για να επικεντρωθεί στον ανταγωνισμό με την Κίνα. Τώρα, αναγκάζεται να επιστρέψει.
Οι ΗΠΑ δεν θέλουν περιφερειακό πόλεμο, αλλά είναι έτοιμες να επέμβουν σε απάντηση προς την προκλητικότητα του Ιράν, σημειώνουν οι ΝΥΤ.
Ωστόσο, η παρουσία αμερικανικών αεροπλανοφόρων και στρατευμάτων καθιστά την Ουάσιγκτον πιο εκτεθειμένη. Ετσι, το πλέγμα αποτροπής θα μπορούσε να αποτελέσει μοχλό κλιμάκωσης, επισημαίνουν αναλυτές που επικαλείται η αμερικανική εφημερίδα.
Τα πυρηνικά του Ιράν
Πάνω από όλες αυτές τις πιθανές συγκρούσεις δεσπόζει το μέλλον του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και το μακροχρόνιο ενδεχόμενο μίας άμεσης σύγκρουσης με τη Δύση.
Οι μακροχρόνιες διπλωματικές διαπραγματεύσεις, οι μυστικές ενέργειες για την απομάκρυνση της πυρηνικής απειλής από το Ιράν, οι δολοφονίες Ιρανών επιστημόνων από το Ισραήλ έχουν επικεντρωθεί σε έναν στόχο: την καθυστέρηση των προσπαθειών του Ιράν να συγκεντρώσει καύσιμα για βόμβα.
Με το Ιράν να προμηθεύει τη Ρωσία με όπλα και να πουλάει πετρέλαιο στην Κίνα, δεν υπάρχει πιθανότητα δράσης του Συμβουλίου Ασφαλείας. Ενώ η συμφωνία του 2015 ήδη θεωρείται ξεπερασμένη.
Πηγή: New York Times
