ΠΗΓΗ: ΒΒC
Την περασμένη Κυριακή, όλα τα βλέμματα στράφηκαν στην πρωτεύουσα της Βραζιλίας, όπου χιλιάδες υποστηρικτές του Ζαΐρ Μπολσονάρο εισέβαλαν στο Κογκρέσο, το Ανώτατο Δικαστήριο και το προεδρικό μέγαρο της χώρας.
Τους τελευταίους μήνες, οι υποστηρικτές του Μπολσονάρο διέδιδαν συνεχώς θεωρίες συνωμοσίας στο διαδίκτυο, με κεντρική ιδέα ότι ο πρώην πρόεδρος ήταν ο πραγματικός νικητής των εκλογών.
Είχαν παρέλθει ακριβώς 2 χρόνια από την εισβολή των τραμπιστών στο Καπιτώλιο των Ηνωμένων Πολιτειών – τώρα οι μπολσοναριστές, αμφισβητώντας το εκλογικό αποτέλεσμα, επιχείρησαν να μιμηθούν τους ιδεολογικούς τους συγγενείς στο βόρειο τμήμα της αμερικανικής ηπείρου.
Πώς όμως οργανώθηκε η βίαιη διαμαρτυρία που εν τέλει εξελίχθηκε σε εισβολή ενώπιον των υπηρεσιών ασφαλείας και των συντονιστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που δεν κατάφεραν να αντιδράσουν;
Το BBC προχώρησε σε μια εις βάρος έρευνα.
Προσκλήσεις σε «πάρτι»
Τους τελευταίους μήνες, οι υποστηρικτές του Μπολσονάρο διέδιδαν συνεχώς θεωρίες συνωμοσίας στο διαδίκτυο, με κεντρική ιδέα ότι ο πρώην πρόεδρος ήταν ο πραγματικός νικητής των εκλογών. Το BBC, όπως και κανένα άλλο σοβαρό ΜΜΕ, δεν έχει βρει στοιχεία που να τεκμηριώνουν αυτούς τους ισχυρισμούς.
Τις ημέρες που προηγήθηκαν της επίθεσης στο Κογκρέσο της Βραζιλίας, η ρητορική εντάθηκε και περιλάμβανε μια σειρά από κεκαλυμμένες μεταφορικές εκφράσεις.
Η βασική αφορούσε σε μια πρόσκληση για τους Βραζιλιάνους να παρευρεθούν στο «Πάρτι της Σέλμα». Πρόκειται για ένα λεκτικό τρικ με τη λέξη «selva», που σημαίνει ζούγκλα στα πορτογαλικά, και χρησιμοποιείται επίσης από τον βραζιλιάνικο στρατό ως χαιρετισμός ή πολεμική κραυγή.
Τέσσερις ημέρες πριν από την εισβολή, ένα βίντεο για το «Πάρτι στης Σέλμα» έγινε viral στο Telegram. Σε αυτό, ένας άνδρας περιγράφει τα «συστατικά» για το «πάρτι», συμπεριλαμβανομένης μιας μάρκας βραζιλιάνικης ζάχαρης που ονομάζεται Union και πέντε μεγάλα κεφάλια καλαμποκιού. Το καλαμπόκι είναι ακόμα λογοπαίγνιο. «Milho» σημαίνει καλαμπόκι και «milhão» σημαίνει ένα εκατομμύριο. Η πρόταση είναι ότι πέντε εκατομμύρια άνθρωποι κλήθηκαν να παραστούν στη διαμαρτυρία.
Άλλες αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πρόσφεραν δωρεάν μεταφορά από διάφορα μέρη της χώρας προς την Μπραζίλια. Διαφήμιζαν τα «δωρεάν λεωφορεία» που διέθεταν επίσης «τα πάντα δωρεάν: νερό, καφέ, μεσημεριανό, βραδινό».
Η πρόσκληση για το «πάρτι» συνεχίστηκε στο Twitter την ημέρα των διαδηλώσεων – εκεί δημοσιεύτηκε ένα βίντεο που δείχνει εκατοντάδες ανθρώπους να διαδηλώνουν κρατώντας ένα μακρύ κίτρινο και πράσινο πανό στη Μπραζίλια. Η λεζάντα έγραφε: «Οι πρώτοι καλεσμένοι φτάνουν… Μόλις φτάσουν όλοι εδώ, η τούρτα μπορεί να κοπεί».
Πώς απέφυγαν τις απαγορεύσεις
Οι περισσότερες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης απαγορεύουν και απορρίπτουν τις εκκλήσεις για βία. Είναι πιθανό ότι χρησιμοποιήθηκαν μεταφορικές εκφράσεις, όπως το «πάρτι της Σέλμα», για να μπερδέψουν και να αποφύγουν τους συντονιστές περιεχομένου των social media.
Σε ένα βίντεο TikTok, που έκτοτε κατέβηκε, μια γυναίκα λέει ότι δεν μιλά πλέον για πολιτική στο TikTok επειδή δεν θέλει να πέσει ο λογαριασμός της. Στη συνέχεια αναφέρεται στο «πάρτι της Σέλμα».
Αλλού, οπαδοί του Μπολσονάρο είχαν αναρτήσει προσκλησεις για άλλα «πάρτι», συμπεριλαμβανομένου ενός για την ξαδέρφη της Σέλμα, αυτή τη φορά της «Τέλμα» στο Σάο Πάολο και την αδελφή της, της «Βέλμα», στο Ρίο ντε Τζανέιρο.
Σύμφωνα με ανάλυση του Arcelino Neto από το Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο, οι λέξεις Φέστα ντα Σέλμα εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στο Twitter στις 5 Ιανουαρίου.
Έκτοτε έχουν χρησιμοποιηθεί από περισσότερους από 10.000 λογαριασμούς σε tweets που κοινοποιήθηκαν περισσότερες από 53.000 φορές. Το hashtag #festadaselma χρησιμοποιήθηκε για να «προσκαλέσει» ανθρώπους να εμφανιστούν σε ένα συγκρότημα κυβερνητικών κτιρίων γνωστό ως «Praça dos Três Poderes» έξω από το Κογκρέσο.
Στο Telegram, η ρητορική ήταν απροσχημάτιστη. Οι οπαδοί του Μπολσονάρο ζήτησαν από «χάκερς και ειδικούς πληροφορικής» να «εισβάλλουν σε όλα τα κυβερνητικά συστήματα» και από τους ένοπλους άνδρες να «προστατέψουν τους πατριώτες». Καλούσαν, επίσης, εφέδρους από τον «στρατό και την αστυνομία» να «μεταφέρουν την εμπειρία τους και να ηγηθούν της κατάληψης της Μπραζίλια κατά της ψεύτικης κυβέρνησής της».
Οι αρχές της Βραζιλίας βρίσκονται υπό έλεγχο, καθώς υπάρχουν κατηγορίες για έλλειψη σχεδιασμού για την αποφυγή της κρίσης. «Το πραξικόπημα δεν είναι του προέδρου Μπολσονάρο. Το πραξικόπημα δεν είναι από τις Ένοπλες Δυνάμεις», υπογράμμισε ένα άλλο μήνυμα που κοινοποιήθηκε λίγες ημέρες πριν από την εισβολή. «Το πραξικόπημα είναι του βραζιλιάνικου λαού και θα είναι καίριο», πρόσθετε.
Η Εμίλ ντε Κελενάρ, ερευνήτρια από το Πανεπιστήμιο του Γκρόνιγκεν, που παρακολουθεί ομάδες υπέρ του Μπολσονάρο στο Telegram, έχει εξετάσει τη γλώσσα που χρησιμοποιείται. Τόνισε ότι, μετά την ορκωμοσία του Λούλα την 1η Ιανουαρίου, άρχισαν να εμφανίζονται μικρές ιδιωτικές ομάδες στο Telegram, οργανώνοντας εκδηλώσεις σε διάφορες περιοχές της Βραζιλίας.
Στις 6 Ιανουαρίου επισήμανε ότι η γλώσσα γινόταν «ολοένα και πιο επιθετική», υποκινώντας «εμφύλιο πόλεμο». Τότε άρχισαν να εμφανίζονται οι μεταφορικές εκφράσεις.
Τόνισε ότι οι θαυμαστές του Μπολσονάρο ήθελαν να αποφύγουν τη «διείσδυση αριστερών που θα μπερδέψουν τα σχέδιά τους». «Χρησιμοποιούσαν το πάρτι της Σέλμα ως κωδικό όνομα για την επίθεση, αποκαλώντας το παράλληλα “λαϊκή παρέμβαση”, “η εξουσία στο λαό” ή “γενική απεργία”».
Έλλειψη συντονιστών
Μετά τις ταραχές, στο στόχαστρο μπήκε κι ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Από τότε που ανέλαβε ο Έλον Μασκ, το Twitter έχει απολύσει προσωπικό, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στη Βραζιλία, που ο ρόλος τους ήταν να αντιμετωπίσουν την παραπληροφόρηση γύρω από τις εκλογές.
Το Twitter και ο Μασκ έχουν επανειλημμένα δηλώσει ότι ασχολούνται με το πιο επιβλαβές περιεχόμενο στον ιστότοπο. Δεν είναι η πρώτη φορά που η παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο τροφοδοτεί μια επίθεση στη δημοκρατία.
Ο πρώην διευθύνων σύμβουλος του Twitter, Τζακ Ντόρσεϊ, παραδέχτηκε σε ακρόαση για την εισβολή στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ το 2021, ότι η παραπληροφόρηση σε ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης έπαιξε ρόλο στην υποκίνηση της βίας.
Η Meta, η οποία κατέχει το Facebook, και η Google, η μητρική εταιρεία του YouTube, δήλωσαν ότι αφαιρούν περιεχόμενο που επαινεί ή υποστηρίζει τους αντιδημοκρατικούς διαδηλωτές στη Βραζιλία.
