Του Γιάννη Ιωάννου
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία κλείνει αισίως δέκα ημέρες εχθροπραξιών με την πολεμική δράση, τα τελευταία εικοσιτετράωρα, να εστιάζει κυρίως στο νότιο και κεντρικό μέτωπο –με τις ονομασίες των περιοχών που λαμβάνουν χώρα σφοδρές συγκρούσεις, που καλύπτουν τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία, να μας παραπέμπουν απευθείας στην Ευρώπη της δεκαετίας του 1940 και τον Β’ ΠΠ. Κίεβο, Χάρκοβο, Ιρπίν, Νικολάεβ, Ζαπορίζια. Η ανθρωπότητα και δη ευρωπαϊκό έδαφος ζούνε ξανά μάχες από το Ανατολικό Μέτωπο με την σύγκρουση στην Ουκρανία να αγγίζει τώρα –και σχεδόν να το ξεπερνά- το χρονικό όριο των 12 ημερών που διήρκησε η ρωσική εισβολή στην Γεωργία, το καλοκαίρι του 2008. Διαφαίνεται ξεκάθαρα πλέον πως η πρόθεση Πούτιν –παρά τις κυρώσεις και τη διεθνή διπλωματική απομόνωση της Ρωσίας- είναι όντως να καταλάβει μεγάλος μέρος της χώρας, αν όχι ολόκληρη, με διεθνείς αναλυτές να ανοίγουν τη συζήτηση για τα όρια του ορθολογισμού του ιδίως μετά τις μάχες εγγύς του πυρηνικού εργοστασίου της Ζαπορίζια. Στο παρόν στάδιο κι ενόψει ενός ακόμη γύρου (τρίτου) συζητήσεων Κιέβου-Μόσχας για μια προσπάθεια σύναψης εκεχειρίας, μέσα στο σαββατοκύριακο, οι ενδείξεις σε σχέση με την εντατικοποίηση της πολεμικής προσπάθειας της Ρωσίας εδράζονται σε τρεις άξονες:
Πηγή: Washington Post
• Στο πόσο γρήγορα θα ολοκληρωθεί η κατάληψη, κι ο έλεγχος, της Μαριούπολης προκειμένου και να ολοκληρωθεί το land-bridge της Κριμαίας για την de-facto συνένωση της χερσονήσου με τις ανατολικές αποσχισθείσες περιοχές αλλά και να αποκλειστεί το Κίεβο από την έξοδο στην Αζοφική. Πράγμα που συνδέεται διαχρονικά, μετά το 2014-2015, με τις στρατηγικές επιδιώξεις της Ρωσίας στο Ουκρανικό και ιδίως με την κρίση, το 2018-2019, στο στενό του Κερτς.
• Στο αν η Ρωσία, κλιμακώνοντας θα ήθελε να κινηθεί «δυτικότερα» προς την Οδησσό, εξέλιξη που σημαίνει πως ο πόλεμος θα γενικευτεί. Το ερώτημα αν ο Πούτιν θα κινηθεί προς Οδησσό εδράζεται στο decision-making του ιδίου του Ρώσου Προέδρου: «Ίσως» (σ.σ. η προσωπική άποψη του γράφοντος είναι πως όχι). Το ερώτημα, ωστόσο, του πως θα πάει όμως το απαντούν τόσο η στρατιωτική ιστορία όσο και η γεωγραφία: «αντίστροφα» από ότι η 11η Στρατιά της Βέρμαχτ, τον Αύγουστο του 1941. Φυσικά από την Οδησσό περνάει και η συνολική πρόσβαση του Κιέβου στην Μαύρη Θάλασσα με πιθανή πτώση της να σημαίνει πως μελλοντικά θα έχει την... τύχη της Μογγολίας, ως περίκλειστο κράτος.
• Στην κόπωση και την διάρκεια. Η Ρωσία παρά την επιμονή της έχει απώλειες καλύπτοντας ωστόσο μια τεράστια απόσταση τις τελευταίες ημέρες. Την ίδια στιγμή, οι ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας βρίσκονται, επίσης, στα όρια της εξουθένωσης
Η Οδησσός υπήρξε πεδίο σκληρών μαχών στη διάρκεια της «επιχείρησης Μπαρμπαρόσα», το καλοκαίρι του 1941, από τη γερμανική 11η Στρατιά και τμήματα των Ρουμάνων συμμάχων του Γ’ Ράιχ κατά την εισβολή τους στη Σοβιετική Ένωση. Μια ενέργεια του ρωσικού στρατού στην Οδησσό απαιτεί, πολύ πιθανόν, μια επιχείρηση κλασικής αποβατικής ενέργειας επί των ακτών.
Κλιμάκωση κι αποκλιμάκωση
Ο τρόπος με τον οποίο κλιμακώνεται και αποκλιμακώνεται ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει συγκεκριμένα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Η απόφαση του ΝΑΤΟ για μη επιβολή, ακόμη, ζώνης απαγόρευσης πτήσεων στην Ουκρανία σε συνδυασμό με τη διστακτικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αποστείλλει μαχητικά αεροσκάφη στο Κίεβο είναι ενδεικτική της προσπάθειας να αναγκαστεί ο ίδιος ο Πούτιν να αντιληφθεί πως συνεχίζοντας τον πόλεμο θα συνεχίσει να έχει κόστος. Παρά να προκληθεί περαιτέρω με αναβάθμιση της εμπλοκής της Δύσης στον πόλεμο. Τα γεγονότα στη Ζαπορίζια δείχνουν επίσης πόσο εύκολο είναι μια κλιμάκωση στη σύγκουση να προκληθεί τόσο από εγκληματικά λάθη όπως η ιδέα του να επιτεθείς σε ένα πυρηνικό εργοστάσιο ή κι από ένα ατύχημα –επί του πεδίου. Το γεγονός πως παρά το ψυχροπολεμικό σκηνικό μεταξύ Μόσχας και Ουάσινγκτον οι στρατοί των δύο χωρών έχουν μεταξύ των απευθείας επικοινωνία για αποφυγή ενός ατυχήματος/τυχαίου γεγονότος μια αποκλιμακωτική φόρμουλα που κληρονομήθηκε από την ιστορία του Ψυχρού Πολέμου και την ίδια την ιστορία του τρόμου που βίωσε η ανθρωπότητα από το 1945 έως το 1989.
Στο κομμάτι της αποκλιμάκωσης, παρά τις σαφείς αντίθετες ενδείξεις περί τούτου από την πλευρά Πούτιν, η διεθνής κοινότητα θα όφειλε να προσεγγίσει το Ουκρανικό μέσα από μία στάση που θα στήριζε την άμυνα της Ουκρανίας –χωρίς το σενάριο εμπλοκής του ΝΑΤΟ- αλλά ταυτόχρονα θα υποδείκνυε το κόστος στη Ρωσία του Πούτιν πέραν του πολιτικού και διπλωματικού επιπέδου, επί του πεδίου με έμμεσο τρόπο. Δυστυχώς, εδώ που φτάσαμε όμως κάτι τέτοιο φαντάζει δύσκολο και περνά μέσα από την εμπόλεμη Ουκρανία η οποία σε λίγο καιρό θα μετατραπεί και σε μια μεγάλη πρόκληση ως προς την διάσταση του προσφυγικού, ιδίως για την ΕΕ. Και κυρίως σε σχέση με το τεστάρισμα του χρόνου με το Ουκρανικό να λαμβάνει πλέον όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά ενός long protracted war, δηλ. ενός μακροχρόνιου πολέμου.
Τι να αναμένουμε
O πόλεμος στην Ουκρανία δείχνει, εξαρχής, πως λαμβάνει μια σκληρή όψη ως προς τις απώλειες στρατιωτών, την καταστροφή των υποδομών της χώρας, τις απώλειες των αμάχων και την μαζική έξοδο των πολιτών της χώρας προς την Ευρώπη –ως προσφύγων. Άλλαξε άρδην τα δεδομένα της διεθνούς οικονομικής και πολιτικής τάξης μέσα σε μια εβδομάδα και φαίνεται πως «κουβαλά» συνέπειες με μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο αποτύπωμα για όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό που πρέπει να αναμένουμε, σε κάθε περίπτωση, είναι τα όρια του ορθολογισμού του Ρώσου Προέδρου κι αν τελικά επιθυμεί να διαπραγματευθεί όντως από θέση ισχύος με την Δύση έναντι νέων τετελεσμένων ή αν όντως σκοπεύει να καταλύσει ολόκληρη τη χώρα –εξέλιξη που περνά από το άμεσο σενάριο ενός πολύμηνου πολέμου και, φυσικά, από το Κίεβο.
Το πρώτο σενάριο δείχνει ορθολογικό καθώς το –κατά τον Κλαούζεβιτς- fog of war υποχωρεί. Το δεύτερο σενάριο, που δεν μπορεί να αποκλειστεί, δεν είναι. Κι αυτό πρέπει να μας ανησυχήσει. Αν μας φοβίσει, πολύ φοβούμαι πως η Ευρώπη θα επιστρέψει σε αυτό που διαχρονικά ήτανε: Ένας γεωγραφικός χώρος διεξαγωγής πολέμων. Μια αποθήκη νεκρών.
