Γιατί, αφού επέζησε από μια απόπειρα δηλητηρίασης το 2020 -την οποία πολλοί «χρέωσαν» στο Κρεμλίνο- και μολονότι γνώριζε ότι η επιστροφή του θα τον οδηγούσε σε αυτόματη φυλάκιση και ενδεχόμενο θάνατο, επέστρεψε στη Ρωσία μετά τη νοσηλεία του στο Βερολίνο το 2021;
Δεν ήταν απορία μόνο των ξένων (αναλυτών, δημοσιογράφων, πολιτών), αλλά και των ιδίων των Ρώσων, ακόμη και των δεσμοφυλάκων του που έκλειναν τις συσκευές ηχογράφησης για να ρωτήσουν τον Αλεξέι Ναβάλνι γιατί επέστρεψε στη χώρα του ενώ θα μπορούσε να αντιπολιτεύεται το Κρεμλίνο ασφαλής από το εξωτερικό.
«Όταν ο Ναβάλνι ανάρρωσε, ήξερε ότι δεν θα ήταν ποτέ ξανά ασφαλής στη Ρωσία. Η κρατική υπηρεσία φυλακών τον είχε προειδοποιήσει ότι, αν επέστρεφε στη Ρωσία, θα συλλαμβανόταν. Όμως, μια ζωή πολιτικού μετανάστη, εκτός ρωσικής πραγματικότητας, δεν ήταν για αυτόν», σημειώνει η Σάρα Ρέινσφορντ, ανταποκρίτρια ανατολικής Ευρώπης στο BBC.
Στην πτήση της επιστροφής από το Βερολίνο, με τη σύζυγό του Γιούλια, στις 17 Ιανουαρίου του 2021 – Φωτ.: REUTERS/Maria Vasilyeva/File Photo
H Ρέινσφορντ δίνει μια πιθανή απάντηση… και ο ίδιος ο Ναβάλνι τη δική του.
«Δεν θέλω να προδώσω ούτε τη χώρα μου ούτε τις πεποιθήσεις μου», έγραφε πριν από ακριβώς έναν μήνα σε ανάρτησή του στα social media, o Αλεξέι Ναβάλνι, με αφορμή την τρίτη επέτειο της επιστροφής του στη Μόσχα και της σύλληψής του. «Αν οι πεποιθήσεις σου αξίζουν κάτι, τότε πρέπει να είσαι πρόθυμος να τις υπερασπιστείς. Και αν είναι απαραίτητο, να κάνεις κάποιες θυσίες», πρόσθετε ο ίδιος.
Παρά την ευθύτητα του Ναβάλνι, πολλοί Ρώσοι γνώριζαν ή ένιωθαν ότι το θέμα ήταν πολύ πιο περίπλοκο. «Κάποιοι το θεωρούσαν σχεδόν σαν κλασική ελληνική τραγωδία: Ο ήρωας, γνωρίζοντας πως είναι καταδικασμένος, επιστρέφει. Γιατί, αν δεν το έκανε, δεν θα ήταν ήρωας», σχολιάζει ο Νιλ ΜακΦάρκουχαρ στους New York Times.
«Πολιτική ίσον δράση»
Η θέση του Ναβάλνι ήταν ότι δεν υπήρχε λόγος να φοβάται την κυβέρνηση Πούτιν. Και, όπως εκτιμούν Ρώσοι σχολιαστές, ο 47χρονος, ως ο εκφραστής ενός ογκώδους αντιπολιτευτικού κινήματος, ήθελε να κάνει πράξη ό,τι πίστευε. Σύμφωνα με τους αναλυτές, ήταν ένας ακτιβιστής που μεγαλουργούσε στο πεδίο των γεγονότων, φοβούμενος πως η απόσταση του εξωτερικού θα τον βύθιζε στην αδράνεια και θα έκοβε τον ομφάλιο λώρο με τη ρωσική πολιτική πραγματικότητα. «Η απόφασή του τού απέφερε περαιτέρω σεβασμό και οπαδούς, καθώς συνέχιζε να κατακεραυνώνει το Κρεμλίνο από το κελί του, αλλά του κόστισε τη ζωή του», σημειώνουν οι ΝΥΤ.
«Ο Ναβάλνι πίστευε στη δράση» σημειώνει ο Αμπάς Γκαλιάμοφ, πρώην λογογράφος του Κρεμλίνου. «Για εκείνον, η πολιτική σήμαινε δράση, όχι απλώς δημοκρατία και θεωρία όπως για πολλούς στη ρωσική αντιπολίτευση. Τους αρκεί να κάθονται στο εξωτερικό, μιλώντας ακατάσχετα αλλά χωρίς να κάνουν κάτι στην πράξη. Για αυτόν αυτό ήταν ανυπόφορο», λέει.
Η επιστροφή αντανακλούσε τόσο την ασυγκράτητη συναισθηματική του αφοσίωση στην υπόθεση όσο και τη βαθιά του ειλικρίνεια, προσθέτει ο Γκαλιάμοφ.
Δεν το έβλεπαν, όμως, όλοι έτσι…
Η απόφαση του ίδιου να επιστρέψει στη Ρωσία, κόντρα σε όσα γνώριζε πως συνεπαγόταν η απόφασή του, σε συνδυασμό με την παραμονή της συζύγου του και των δύο ανήλικων παιδιών του στο εξωτερικό, εξακολουθούσε να εγείρει ερωτηματικά, αν όχι καχυποψία.
Σε μία από τις βιντεοκλήσεις – ακροάσεις του προηγούμενου μήνα όπου εμφανιζόταν «όπως πάντα αισιόδοξος και προκλητικός» – Φωτ.: REUTERS/Maxim Shemetov
Ο ίδιος είχε εκφράσει τη δυσφορία του για το γεγονός πως πολλοί συμπατριώτες του αμφισβητούσαν τις προθέσεις του, υπαινισσόμενοι ακόμη και ότι μπορεί να είχε συνάψει κάποιου είδους παρασκηνιακή συμφωνία με το Κρεμλίνο.
Την επιφυλακτικότητα πολλών για το Ναβάλνι τροφοδοτούσε και το ίδιο το πολιτικό παρελθόν του, καθώς εκείνος έκανε τα πρώτα του βήματα στην πολιτική όντας στο εθνικιστικό στρατόπεδο, ευαγγελιζόμενος μια «λευκή», χωρίς μετανάστες Ρωσία. Αργότερα, απέδωσε την αρχή αυτή σε πολιτικό τακτικισμό, χαρακτηρίζοντάς την ένα προσωρινό, πλην απαραίτητο, βήμα για την οικοδόμηση μιας αντιπολίτευσης αφού τότε οι εθνικιστές ήταν οι μόνοι πρόθυμοι να κατέβουν στους δρόμους.
«Πολλοί αναρωτιούνται όλα αυτά τα τρία χρόνια: “Γιατί επέστρεψε, τι είδους ηλιθιότητα ήταν αυτή, τι είδους παράλογη αυτοθυσία;”» γράφει ο Αντρέι Λοσάκ, Ρώσος δημοσιογράφος, σε αφιέρωμα στο ανεξάρτητο πρακτορείο ειδήσεων Meduza. «Για όσους τον γνώριζαν, ήταν φυσικό: Τον βλέπεις στη ζωή και καταλαβαίνεις ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά».
«Εφιάλτης για τον Πούτιν»
«Ο Ρώσος πρόεδρος πίστευε κατά καιρούς ότι είχε λύσει το πρόβλημα του Ναβάλνι, κυρίως επιτρέποντας τη φυγή του στη Γερμανία, για λόγους ανάρρωσης μετά τη δηλητηρίασή του. Η εντύπωση ήταν πως ο οποιοσδήποτε λογικός άνθρωπος δεν θα επέστρεφε – αλλά ο Ναβάλνι επέστρεψε», σημειώνουν οι ΝΥΤ.
Όμως, ακόμα και στη φυλακή, μια φυλακή σχεδόν 2.000 χιλιόμετρα μακριά από την καρδιά της ρωσικής πολιτικής, τη Μόσχα, ο Ναβάλνι παρέμενε «αγκάθι» για το Κρεμλίνο. Παρότι οι κατηγορίες σε βάρος του εξακολουθούσαν να συσσωρεύονται, παρότι φαινόταν λιπόσαρκος και καταπονημένος, σε κάθε τηλε-ακρόαση των ποινικών του υποθέσεων μιλούσε και «ακουγόταν αισιόδοξος και προκλητικός, όπως πάντα», σχολιάζει η Ρέινσφορντ.
«Η επιστροφή του Ναβάλνι ήταν ένας εφιάλτης για τον Πούτιν. Ο κόσμος έλεγε ότι ήταν ένας survivor (σ.σ επιζών)», τονίζει η Γεβγκένια Άλμπατς, Ρωσίδα δημοσιογράφος που τώρα εργάζεται στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. «Κάποιοι προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα» προσθέτει, «υπονοώντας ότι είχε αναστηθεί από τους νεκρούς».
Η φυλακή IK-3 στο Χαρπ της Ρωσίας όπου ο Ναβάλνι εξέτιε ποινή 19 χρόνων – Φωτ.: Reuters
«Τελικά, αυτό που έκανε τον Ναβάλνι να επιστρέψει στη Ρωσία ήταν η γενναιότητά του που ο ίδιος θεωρούσε πως θα του απέφερε τεράστια πολιτική δύναμη», εκτιμά ο Κίριλ Ρογκόφ, πρώην σύμβουλος της ρωσικής κυβέρνησης και νυν επικεφαλής της Re:Russia, μιας δεξαμενής σκέψης με έδρα τη Βιέννη. «Ο Ναβάλνι τους προκάλεσε με την αφοβία του. Δεν ανέχονται τους ατρόμητους», προσθέτει. Ο ίδιος κάνει ειδική μνεία στη Νότια Αφρική του Νέλσον Μαντέλα, ο οποίος μετά από δεκαετίες στη φυλακή αποφυλακίστηκε ως ήρωας. Ο κίνδυνος «ηρωοποίησης» και του Ναβάλνι ήταν «κάτι που προβλημάτισε τον Βλαντίμιρ Πούτιν», σύμφωνα με τον Ρογκόφ.
Για τον Λόσακ, όπως γράφει στο ειδικό αφιέρωμά του, η επιστροφή του Ναβάλνι από τη Γερμανία ήταν μία «αυτοθυσία» που είχε συναντήσει μόνο στον κόσμο των κινηματογραφικών ταινιών. «Ήταν ένας φάρος σε αυτό το σκοτάδι. Βρέθηκε σε αυτά τα κελιά φρικτής τιμωρίας και γέλαγε μαζί τους.»
Πηγή: New York Times/BBC
