Kathimerini.gr
«Οι Αραβες δεν μπορούν να κάνουν πόλεμο χωρίς την Αίγυπτο, ούτε ειρήνη χωρίς τη Συρία», έλεγε ο Χένρι Κίσινγκερ, αναγνωρίζοντας τον κομβικό ρόλο της Δαμασκού στα δρώμενα της Μέσης Ανατολής. Στην καρδιά του Λεβάντε, έχοντας σύνορα με την Τουρκία, το Ισραήλ, τον Λίβανο, το Ιράκ και την Ιορδανία, η χώρα όπου αναπαύεται ο μυθικός νικητής των Σταυροφόρων Σαλαντίν είχε πάντα πολύ μεγαλύτερο γεωπολιτικό βάρος από ό,τι θα υπονοούσαν η έκταση, ο πληθυσμός και η οικονομία της. Υπό αυτό το πρίσμα, η κατάρρευση του καθεστώτος Aσαντ, που κυβερνούσε τη χώρα επί 54 χρόνια, κλείνει μια ολόκληρη εποχή για τον αραβικό κόσμο και εγκυμονεί τεκτονικές ανατροπές σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.
Ο εφιάλτης του 2011
Στις πρώτες δηλώσεις του, ο Τζο Μπάιντεν χαρακτήρισε την ανατροπή του τυραννικού καθεστώτος «πράξη δικαιοσύνης» και «ιστορική ευκαιρία», σπεύδοντας όμως να προσθέσει ότι ζούμε μια «στιγμή κινδύνων και αβεβαιότητας». Προφανώς, το φάντασμα της Λιβύης επέβαλε επιφυλακτικούς τόνους. Τον Οκτώβριο του 2011, ο προκάτοχός του Μπαράκ Ομπάμα είχε χαιρετίσει κι εκείνος ως ιστορική ευκαιρία την ανατροπή ενός άλλου απολυταρχικού Aραβα ηγέτη, του Μουαμάρ Καντάφι. Ωστόσο, 11 μήνες αργότερα, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ Κρίστοφερ Στίβενς έβρισκε φριχτό θάνατο στη Βεγγάζη από τζιχαντιστές που είχαν πολεμήσει τον Καντάφι, ενώ η Λιβύη είχε μετατραπεί σε μωσαϊκό από φέουδα πολεμάρχων που αλληλοσφάζονταν. Ούτε θα μπορούσε να προσπεράσει ο Τζο Μπάιντεν την ενοχλητική αλήθεια ότι ο νέος ισχυρός άνδρας της Συρίας, Αμπού Μοχάμεντ αλ Γκολάνι (κατά κόσμον Aχμεντ αλ Σάρα), ήταν κρατούμενος των Αμερικανών στο Ιράκ και είχε επικηρυχθεί αντί 10 εκατ. δολαρίων, ενώ η τζιχαντιστική οργάνωσή του Χαγιάτ Tαχρίρ αλ Σαμ (HTS) χαρακτηρίστηκε τρομοκρατική από Δύση και ΟΗΕ.
Η εδραίωση του νέου καθεστώτος σε μια χώρα με πολλές εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες που χωρίζονται από ποτάμια νωπού αίματος θα αποτελούσε ηράκλειο έργο για οποιονδήποτε ηγέτη και πολύ περισσότερο για έναν σουνίτη τζιχαντιστή, που ξεκίνησε από το Ισλαμικό Κράτος και στράφηκε στην Αλ Κάιντα, προτού εγκαταλείψει την παγκόσμια τζιχάντ για να περιοριστεί στη Συρία. Στις πρώτες δημόσιες τοποθετήσεις του μετά την ανατροπή του Aσαντ εμφανίστηκε καθησυχαστικός απέναντι στις μειονότητες των Αλαουιτών, των χριστιανών και των Δρούζων. Ωστόσο το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και το International Crisis Group του Τζορτζ Σόρος ανέφεραν δολοφονίες, απαγωγές και πλιάτσικο εις βάρος υποστηρικτών του παλιού καθεστώτος στη Χάμα και στη Λαττάκεια, αν και δεν είναι σαφές αν ευθύνονταν οι δυνάμεις της HTS.
Για το αξίωμα του προσωρινού πρωθυπουργού, μέχρι τον Μάρτιο, ο Γκολάνι επέλεξε τον έμπιστό του Μοχάμεντ αλ Μπασίρ, ο οποίος είχε προπονηθεί γι’ αυτόν τον ρόλο επί κάμποσα χρόνια στο Ιντλίμπ, τον μεγαλύτερο θύλακο της ισλαμικής αντιπολίτευσης, που προστατευόταν από τον τουρκικό στρατό, στη βορειοδυτική Συρία. Χάρη σε χρήματα από το Κατάρ και μεγιστάνες του Κόλπου, η HTS κατάφερε να κυβερνήσει τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπους, να εισπράττει φόρους, να φτιάξει καινούργια δίκτυα κινητής τηλεφωνίας και να τροφοδοτήσει την αγορά, με νόμισμα την τουρκική λίρα. Αλλά η μεταφορά αυτού του μοντέλου από το μικρό σουνιτικό Ιντλίμπ στην επικράτεια της πολυεθνοτικής Συρίας δεν θα είναι καθόλου απλή υπόθεση.
Την εσωτερική σταθεροποίηση δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο οι επεμβάσεις των δύο μεγάλων ωφελημένων από την ανατροπή του Aσαντ, του Ισραήλ και της Τουρκίας, που σπεύδουν να προωθήσουν τις θέσεις τους, θέτοντας ανησυχητικά ερωτήματα για την εδαφική ακεραιότητα του συριακού κράτους. Σάββατο βράδυ, προτού καν απογειωθεί το αεροπλάνο του Ασαντ για τη Μόσχα, ο ισραηλινός στρατός κινήθηκε από τα κατεχόμενα Υψώματα του Γκολάν, κατέλαβε το στρατηγικής σημασίας όρος Ερμών, διέσχισε την ουδέτερη ζώνη, στα σύνορα με τη Συρία, και έφτασε σε απόσταση 30 χιλιομέτρων από τη Δαμασκό. «Προσωρινά, για λόγους ασφαλείας», είπε ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου, αλλά η προηγούμενη πείρα μάλλον δεν είναι καθησυχαστική.
Το Ισραήλ παράλληλα βομβάρδισε πάνω από 500 στόχους μέσα στη Συρία, καταστρέφοντας το 80% των στρατιωτικών της εγκαταστάσεων, το σύνολο του πολεμικού στόλου της και της αεράμυνας, μετατρέποντάς τη σε παντελώς ανοχύρωτο κράτος. Ο Νετανιάχου δικαιολογημένα πανηγυρίζει ότι η ανατροπή του Aσαντ, μετά και τα ολέθρια πλήγματα στη Χεζμπολάχ, σημαίνει ότι ο ιρανικός «άξονας της αντίστασης» έχει πλέον διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη και οι αγιατολάδες της Τεχεράνης θα φοβούνται μήπως έρθει γρήγορα η δική τους σειρά. Ωστόσο οι Ισραηλινοί δεν μπορούν να αισθάνονται ήσυχοι με την ανάληψη της εξουσίας στη Δαμασκό από έναν άνθρωπο που γαλουχήθηκε στην τζιχάντ και επέλεξε για πολεμικό ψευδώνυμο κάτι που να παραπέμπει στο κατεχόμενο Γκολάν.
Ακόμη μεγαλύτεροι πρέπει να είναι οι φόβοι των γειτονικών αραβικών καθεστώτων, που είδαν να πανηγυρίζουν για τη νίκη της HTS οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, η Χαμάς, αλλά και οι Ταλιμπάν, οι πρώτοι που αναγνώρισαν το νέο καθεστώς. Οι αιγυπτιακές ένοπλες δυνάμεις τέθηκαν σε επιφυλακή από τον Σίσι, που πήρε την εξουσία με ένα αιμοσταγές πραξικόπημα εναντίον των εκλεγμένων Αδελφών Μουσουλμάνων. Στην Ιορδανία, το καθεστώς του βασιλιά Αμπντάλα έχει ισχυρούς λόγους να φοβάται το εγχώριο παρακλάδι της Αδελφότητας, που αποτελεί την ισχυρότερη δύναμη στο (διακοσμητικό) κοινοβούλιο μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου.
Από την πλευρά της, η Τουρκία έβαλε τον κατ’ όνομα «Συριακό Εθνικό Στρατό» (στην πραγματικότητα, τους δικούς της μισθοφόρους), που κινείται ανεξάρτητα από την HTS, να εκδιώξει τις υπό κουρδικό έλεγχο Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) από τις πόλεις Ταλ Ριφάατ και Μανμπίτζ, ενώ σειρά φαίνεται να έχει το Κομπάνι, πόλη-σύμβολο της νικηφόρας αντίστασης των Κούρδων κατά του Ισλαμικού Κράτους. Αν ο Ερντογάν καταφέρει να δημιουργήσει «ζώνη ασφαλείας», δηλαδή ντε φάκτο κουρδικής κατοχής, στη βόρεια Συρία, θα τεθεί υπό αίρεση η παραμονή των βάσεων και των 900 Αμερικανών στρατιωτών που βρίσκονται εκεί. Γεγονός είναι ότι για την Ουάσιγκτον οι Κούρδοι της Συρίας είναι απλώς ένα ανταλλάξιμο διαπραγματευτικό χαρτί, ενώ για την Aγκυρα υπαρξιακή απειλή. Και ότι η Τουρκία του Ερντογάν, η μόνη χώρα που υποστήριξε σταθερά την αντιπολίτευση ακόμη και όταν ο Ασαντ φαινόταν να συντρίβει τους αντιπάλους του, κρατάει αυτή τη στιγμή στο χέρι τόσο τους Αμερικανούς όσο και τους Ευρωπαίους (τους τελευταίους λόγω μεταναστευτικού).
Η χαμένη
Στους μεγάλους χαμένους συγκαταλέγεται βέβαια η Ρωσία, καθώς η πτώση του Aσαντ απέδειξε ότι η στρατηγική συμμαχία με τη Μόσχα δεν αποτελεί ασφάλεια ζωής για κανένα καθεστώς. Παρά την πρόθεσή της να διαπραγματευθεί με την HTS, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα διατηρήσει τη ναυτική βάση στην Ταρτούς, τη μοναδική στη Μεσόγειο, ούτε την αεροπορική της Λαττάκειας. Ετσι κι αλλιώς, η Συρία έχει μπει σε εντελώς αχαρτογράφητα νερά, που δεν επιτρέπουν καμία στοιχειωδώς σοβαρή πρόβλεψη.
Ο δρόμος των ανταρτών προς τη Δαμασκό
