Πέτρος Παπακωνσταντίνου
Ήταν Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου όταν ο Βλαντιμίρ Πούτιν υπέγραφε στη μεγαλοπρεπή αίθουσα του Αγίου Γεωργίου, στο Κρεμλίνο, τα διατάγματα για την προσάρτηση τεσσάρων ουκρανικών περιφερειών στη Ρωσική Ομοσπονδία. «Οι άνθρωποι που διαμένουν στο Λουγκάνσκ, στο Ντονέτσκ, στη Χερσώνα και στη Ζαπορίζια γίνονται πολίτες της χώρας μας. Για πάντα», τόνισε ο Ρώσος πρόεδρος. Στην περίπτωση της Χερσώνας, το «για πάντα» φαίνεται ότι ισοδυναμεί με σαράντα ημέρες. Την περασμένη Τετάρτη, στη διάρκεια σύσκεψης της ανώτατης στρατιωτικής διοίκησης, αποσπάσματα της οποίας μεταδόθηκαν από την κρατική τηλεόραση, ο στρατηγός Σεργκέι Σουροβίκιν, διοικητής των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανία, εισηγήθηκε την αποχώρηση των στρατιωτών του από την πόλη της Χερσώνας και ολόκληρο το τμήμα της ομώνυμης επαρχίας στη δυτική όχθη του Δνείπερου, κάτι που έσπευσε να αποδεχθεί χωρίς πολλές πολλές συζητήσεις ο υπουργός Άμυνας, Σεργκέι Σοϊγκού. Απών από τη σύσκεψη, προφανώς για να μη χρεωθεί προσωπικά το κόστος της ταπεινωτικής υποχώρησης, ήταν ο άνθρωπος που δίχως αμφιβολία την αποφάσισε με βαριά καρδιά, ο Βλαντιμίρ Πούτιν.
Η ανακατάληψη της πόλης και της δυτικής όχθης του Δνείπερου από τους Ουκρανούς συνιστά την πιο οδυνηρή ήττα του Κρεμλίνου μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Η δραματική ανακοίνωση των Σοϊγκού και Σουροβίκιν προκάλεσε έκπληξη στο Κίεβο και διεθνώς. Η ουκρανική αντεπίθεση στο νότιο μέτωπο της Χερσώνας, που είχε προαναγγελθεί από τις αρχές του καλοκαιριού, ξεκίνησε στα τέλη Αυγούστου, αλλά μέχρι χθες προχωρούσε με πολύ αργό ρυθμό, σε αντιδιαστολή με την κεραυνοβόλα επέλαση των Ουκρανών στο βορειοανατολικό μέτωπο, στην περιφέρεια του Χάρκοβο, τον Σεπτέμβριο. Είναι αλήθεια ότι το τελευταίο διάστημα οι Ρώσοι απομάκρυναν περίπου 115.000 αμάχους από την πόλη, μετέφεραν στην ανατολική όχθη του Δνείπερου τη διορισμένη τοπική διοίκηση, ακόμη και τα οστά του πρίγκιπα Γκριγκόρι Ποτέμκιν, εραστή της Μεγάλης Αικατερίνης και εποικιστή της σημερινής νότιας Ουκρανίας, ενώ βάλθηκαν να ανατινάζουν γέφυρες και να τοποθετούν νάρκες. Την ίδια στιγμή όμως, δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες τους, ενισχυμένοι με καινούργιες δυνάμεις ύστερα από τη μερική επιστράτευση που διέταξε ο Πούτιν, προέβαλαν σφοδρή αντίσταση στους Ουκρανούς σε όλη τη γραμμή του μετώπου, στη δυτική όχθη.
Όλα αυτά συντηρούσαν την υποψία στους κόλπους της ουκρανικής ηγεσίας ότι τα περί ρωσικής απόσυρσης μπορεί να υποκρύπτουν κάποια σατανική παγίδα ώστε να προελάσει βιαστικά ο ουκρανικός στρατός, με αποδυναμωμένες γραμμές εφοδιασμού, και στη συνέχεια να εγκλωβιστεί και να αποδεκατιστεί από τους Ρώσους. Ωστόσο οι φόβοι αυτοί αποδείχθηκαν υπερβολικοί. Την Παρασκευή οι Ρώσοι είχαν ολοκληρώσει, όπως ανακοίνωσε η Μόσχα, την απόσυρση και ο ουκρανικός στρατός έμπαινε, χωρίς μάχη, στην πόλη της Χερσώνας. Πρόκειται για μια βαρύτατη –στρατηγικά, πολιτικά και ψυχολογικά– ήττα της Ρωσίας, την πιο οδυνηρή από τη διάλυση της ΕΣΣΔ.
Με πληθυσμό περίπου 300.000 κατοίκων πριν από την έναρξη του πολέμου, η Χερσώνα είναι η μόνη πρωτεύουσα επαρχίας που κατάφεραν να καταλάβουν οι Ρώσοι και η μόνη ρωσική κτήση στα δυτικά του Δνείπερου, μέσω της οποίας επέκτειναν τις θέσεις τους στην ακτογραμμή της Μαύρης Θάλασσας, βομβάρδιζαν το γειτονικό Μικολάγεφ και κρατούσαν ανοιχτό τον δρόμο για μελλοντική προέλασή τους στα δυτικά, προς την Οδησσό και την Υπερδνειστερία. Τα εδάφη της ομώνυμης επαρχίας που κατελήφθησαν δημιούργησαν εδαφική συνέχεια της Κριμαίας με τη Ρωσική Ομοσπονδία, ενώ μέχρι τότε η χερσόνησος, που προσαρτήθηκε το 2014, συνδεόταν με τη Ρωσία μόνο μέσω της ευάλωτης, όπως αποδείχθηκε από τον πρόσφατο βομβαρδισμό, γέφυρας του Κερτς. Επιπλέον, το τεράστιο φράγμα και ο υδροηλεκτρικός σταθμός της Καχόβκα εξασφαλίζουν την τροφοδοσία της Κριμαίας με νερό και ηλεκτρισμό.
Με την ανακατάληψη της Χερσώνας και όλων των εδαφών της επαρχίας στα δυτικά του Δνείπερου (μια έκταση περίπου 5.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων), κάθε σκέψη για ρωσική προέλαση προς την Οδησσό ακυρώνεται οριστικά, ενώ η Κριμαία βρίσκεται πλέον εντός βεληνεκούς του ουκρανικού πυροβολικού. Οι Ουκρανοί ενισχύουν την παρουσία τους στη Μαύρη Θάλασσα και μπορούν να απελευθερώσουν δυνάμεις για να ενισχύσουν τις θέσεις τους σε άλλα μέτωπα και κυρίως στο Ντονέτσκ, ενώ το ηθικό του ρωσικού στρατού υφίσταται βαρύ πλήγμα. Ο αντίκτυπος ενδέχεται να είναι σημαντικός στο εσωτερικό της Ρωσίας, καθώς θα ενισχυθεί η αγανάκτηση των υπερεθνικιστικών κύκλων εναντίον της στρατιωτικής ηγεσίας, ενώ μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού θα αναρωτηθεί τι νόημα έχει αυτός ο πόλεμος που έχει στοιχίσει τόσο πολλά και τόσο πολλούς, με τα όποια κέρδη να λιώνουν σαν το πρώτο, μαλακό χιόνι στο φως του ήλιου.
Υπάρχει και ένα άλλο σενάριο, που κυκλοφορεί τόσο σε ρωσικά όσο και σε δυτικά Μέσα, σύμφωνα με το οποίο η απόσυρση των Ρώσων από τη Χερσώνα θα μπορούσε, ίσως, να διευκολύνει διαπραγματεύσεις για κατάπαυση του πυρός.
Σενάριο ανακωχής
Προ ημερών, η Washington Post δημοσίευσε ρεπορτάζ που αποκάλυπτε ότι η αμερικανική κυβέρνηση ενθάρρυνε τον Ζελένσκι να εμφανιστεί ανοιχτός σε διαπραγματεύσεις με τη Μόσχα. Και μπορεί ο σύμβουλος της ουκρανικής προεδρίας, Μιχαΐλο Ποντόλιακ, να δήλωσε ότι η χώρα του θα συνεχίσει να πολεμά χωρίς καμία σκέψη για συμβιβασμό, «ακόμη κι αν δεχθεί πισώπλατο μαχαίρωμα» από τους συμμάχους της, αλλά ο ίδιος ο Ζελένσκι έβαλε λίγο νερό στο κρασί του δηλώνοντας ότι είναι έτοιμος για διάλογο, έστω και αν έθεσε μαξιμαλιστικούς όρους για τη διεξαγωγή του. Από τις στήλες των New York Times, ο καθηγητής Τσαρλς Κάπτσαν, εκ των συμβούλων εθνικής ασφαλείας του Μπαράκ Ομπάμα, πρότεινε ανακωχή με απόσυρση των Ρώσων στη γραμμή επαφής προ της έναρξης του πολέμου –κάτι που θα σήμαινε να παραιτηθούν οι Ουκρανοί από τα εδάφη που έχασαν το 2014 στην Κριμαία και στο Ντονμπάς– και εγγυήσεις για μη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.
Είναι αξιοσημείωτο ότι υπέρ της έναρξης διαπραγματεύσεων με τη Μόσχα τάχθηκε δημοσίως και ο αρχηγός του αμερικανικού γενικού επιτελείου, στρατηγός Μαρκ Μίλερ, εκτιμώντας ότι ο χειμώνας που άρχισε κιόλας στην Ουκρανία θα παγώσει τα πολεμικά μέτωπα. Σύμβουλοι του Μπάιντεν είναι πιο επιφυλακτικοί, θεωρώντας ότι δεν είναι η κατάλληλη στιγμή, καθώς οι Ουκρανοί, ενθαρρυμένοι από τη μεγάλη τους νίκη, δεν έχουν λόγο να σπεύσουν τώρα σε διαπραγμάτευση. Ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε την Τετάρτη, λίγες ώρες μετά τις ανακοινώσεις των Ρώσων για απόσυρση από τη Χερσώνα, ότι «μένει να δούμε αν η Ουκρανία είναι διατεθειμένη να έρθει σε κάποιο συμβιβασμό», αφήνοντας όλα τα ενδεχόμενα ανοικτά.
