Του ΤΕΜΟΥ ΛΕΧΤΙΝΕΝ
Η Φινλανδία είναι, με βάση την Παγκόσμια Εκθεση Ευτυχίας 2023, η πιο ευτυχισμένη χώρα του κόσμου – για έκτη συνεχόμενη φορά. Πώς κι έτσι; Ολοι γνωρίζουμε ότι οι Φινλανδοί δεν φημίζονται ακριβώς για το ότι εκπέμπουν πληθωρική ευτυχία όταν τους συναντάς. Τι είναι η φινλανδική ευτυχία και τι θα μπορούσαμε ενδεχομένως να μάθουμε όλοι από αυτήν; Τι υπάρχει στη μυστική σάλτσα της φινλανδικής ευτυχίας; Και αν η σάλτσα αυτή είναι τόσο νόστιμη και όλοι τόσο χαρούμενοι και καλά, πώς γίνεται να ψήφισαν ένα εθνικιστικό πολιτικό κίνημα, το δεύτερο πιο ισχυρό στις εκλογές, πριν από μία εβδομάδα;
Η παγκόσμια έκθεση
Πριν ασχοληθούμε με τη φινλανδική ψυχή και τα συστατικά της εν λόγω σάλτσας ευτυχίας, ας δούμε πώς γίνεται η Παγκόσμια Εκθεση Ευτυχίας. Πρόκειται για μια έρευνα 9 εκατομμυρίων ανθρώπων σε περισσότερες από 150 χώρες και έχει ήδη διεξαχθεί συνολικά 11 φορές. Με επικεφαλής μια ομάδα ακαδημαϊκών και ερευνητών, η έκθεση του 2023 εξετάζει πέντε διακριτούς τομείς: Ποια είναι η κοινώς αποδεκτή άποψη για τη μέτρηση της εθνικής ευτυχίας και τι είδους συμπεριφορές απαιτεί από πρόσωπα και θεσμούς; Τι αντίκτυπο έχουν η COVID-19 και άλλες κρίσεις στην ευτυχία, ποιος είναι ο ρόλος του κράτους στην ευτυχία, ποιος είναι ο αντίκτυπος της αλτρουιστικής συμπεριφοράς στα άτομα, στους αποδέκτες της αλτρουιστικής δράσης και της κοινωνίας συνολικά, καθώς και πώς θα μπορούσαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να μας βοηθήσουν να αξιολογήσουμε τα κυρίαρχα επίπεδα ευτυχίας και αγωνίας.
Αν όλα αυτά φαίνονται θεωρητικά, μάλλον είναι. Αυτό που δεν είναι θεωρητικό είναι οι ερωτήσεις που τίθενται στους ανθρώπους και οι οποίες καθοδηγούν την κατάταξη ευτυχίας της χώρας. Οι ερωτηθέντες καλούνται να αξιολογήσουν τη ζωή και το επίπεδο ευτυχίας τους γενικά. Ερωτώνται επίσης για τις αντιλήψεις τους όσον αφορά τη διαφθορά, τη γενναιοδωρία, την ελευθερία να κάνουν επιλογές ζωής, την κοινωνική υποστήριξη που έχουν, καθώς και πόσο γέλασαν και πόσο χαρούμενοι και λυπημένοι ήταν χθες. Αυτό στη συνέχεια αναμειγνύεται με στατιστικούς δείκτες όπως το προσδόκιμο ζωής και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Και όταν όλα αυτά υπολογιστούν, στην κορυφή έρχεται η Φινλανδία· έξι φορές στη σειρά.
Φτωχικό ξεκίνημα
Πολύ (εικονικό) μελάνι έχει δαπανηθεί τα τελευταία χρόνια για να αναλύσει γιατί και πώς έρχονται οι Φινλανδοί στην κορυφή αυτής της κατάταξης, ειδικά όταν φαίνεται να έχουν μια τόσο αυτοσαρκαστική στάση απέναντι στον εαυτό τους, στην ευτυχία και ευημερία τους.
Για να δώσουμε κάποια προοπτική στη σημερινή κατάσταση, ας δούμε μερικές δεκαετίες πίσω. Η Φινλανδία καταστράφηκε οικονομικά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ηταν ο φτωχός συγγενής των Σκανδιναβών γειτόνων της τις δεκαετίες των ’60, ’70 και ’80. Δεν είχε εύπορη άρχουσα τάξη όταν ξεκίνησε την οικονομική της ανάπτυξη. Η χώρα ήταν εξαιρετικά ισότιμη στη φτώχεια της. Ακόμη και τώρα, εκτός από τους μιλένιαλς, σχεδόν όλοι γνωρίζουν από τους παππούδες ή τους μεγαλύτερους συγγενείς τους πόσο σκληρή ήταν η ζωή στη μεταπολεμική περίοδο και πώς ολόκληρη η χώρα ενώθηκε για να τη χτίσει από τα ερείπια. Αυτό το ιστορικό γεγονός έχει γίνει ουσιαστικά εθνικός μύθος. Αντιμέτωποι με ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο, οι Φινλανδοί σηκώνουν τα μανίκια. Μαζί. Αυτό ακούγεται αφελές και προφανές. Και δεν είναι. Στη Φινλανδία κανείς δεν πρέπει να είναι ή να ενεργεί σαν τζαμπατζής (freerider). Αυτό φυσικά έχει και πολιτικές συνέπειες, τόσο στις εσωτερικές όσο και στις εξωτερικές σχέσεις. Οταν οι οικονομίες του Νότου της Ευρώπης κατέρρευσαν περί το 2010, τα πακέτα λιτότητας χαιρετίστηκαν με διαδηλώσεις σε πολλές μεσογειακές πρωτεύουσες. Οταν η φινλανδική οικονομία κατέρρευσε σχεδόν 20 χρόνια νωρίτερα, το 1991, ο λαός σχεδόν ζητούσε περισσότερη λιτότητα. Οι Φινλανδοί βγήκαν νικητές από αυτήν παρά τις πολλές προσωπικές τραγωδίες που προκάλεσε η κρίση. Ολοι είχαν έναν κοινό σκοπό. Εκεί βρίσκεται το πρώτο συστατικό της φινλανδικής μυστικής σάλτσας ευτυχίας: συλλογική δράση για έναν κοινό σκοπό. Οι Φινλανδοί έχουν μια έμφυτη εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλο. Με την πάροδο του χρόνου έχει περάσει στο DNA του έθνους. Κανείς δεν μένει πίσω. Ολοι προσπαθούν για όλους.
Τα σχολεία
Το φινλανδικό σχολικό σύστημα έρχεται να ενσταλάξει περαιτέρω ενότητα και προωθεί την ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο. Ιδιωτικά σχολεία δεν υπάρχουν και τα πανεπιστήμια και η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι δωρεάν. Ακόμη και αν πλέον τα σχολεία αρχίζουν να ανταγωνίζονται για να προσελκύσουν μαθητές, η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών πηγαίνει απλώς στο δημοτικό και στο γυμνάσιο της γειτονιάς. Το σχολείο είναι ένας ισοσταθμιστής της όποιας μικρής διαφοράς μπορεί να υπάρχει μεταξύ των πιο οικονομικά δυνατών και εκείνων που δεν είναι τόσο τυχεροί. Επιπλέον, το σύστημα επιτρέπει την κοινωνική μετακίνηση από χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές θέσεις σε υψηλότερες, καθώς η ποιοτική εκπαίδευση δεν εξαρτάται από το εισόδημα των γονέων και το κοινωνικό υπόβαθρο των παιδιών. Κάθε παιδί μπορεί να είναι και να γίνει ό,τι θέλει, και μπορεί να αριστεύει σε σχεδόν ό,τι επιθυμεί.
Μια μικρή περιφερειακή χώρα χωρίς σημαντικούς φυσικούς πόρους μπορεί να έχει μόνο ένα σοβαρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα: τους ανθρώπους της. Η χώρα επενδύει σε εκείνους, στη σχολική τους εκπαίδευση και στο μέλλον τους. Οι Φινλανδοί το γνωρίζουν αυτό και τους κάνει υπερήφανους και ευτυχισμένους. Είναι το δεύτερο συστατικό της μυστικής σάλτσας.
Την προηγούμενη Κυριακή, η Σάνα Μάριν δεν κατάφερε να επανεκλεγεί πρωθυπουργός της Φινλανδίας, με σημαντικό ποσοστό πολιτών να στρέφεται στην Ακροδεξιά. Ισως η συντηρητική «συνείδηση» της χώρας δεν κατάφερε να μεταβολίσει τις αντιλήψεις της προοδευτικής πολιτικού.
Ισότητα από νωρίς
Η Φινλανδία ήταν ακόμη μεγάλο δουκάτο της αυτοκρατορικής Ρωσίας όταν δόθηκε στις γυναίκες το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, το 1906. Ηταν η δεύτερη χώρα στον κόσμο που έδωσε αυτά τα δικαιώματα στις γυναίκες, μετά τη Νέα Ζηλανδία. Ενώ προφανώς υπάρχουν ακόμη λεπτές και σχεδόν αόρατες γυάλινες οροφές κρυμμένες τριγύρω, η Φινλανδία προσφέρει γνήσια ίσες ευκαιρίες για όλους. Είναι δύσκολο να βρεθεί μια περίπτωση όπου μια γυναίκα στη Φινλανδία θα παραπονιόταν ότι δεν ήταν ελεύθερη να επιλέξει τη ζωή που ήθελε. Ακόμη και κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, γυναίκες που προέρχονταν από πολύ φτωχά περιβάλλοντα, μπορούσαν ως επί το πλείστον να κάνουν τις δικές τους επιλογές, να επιλέξουν το δικό τους σχολείο και πορεία ζωής. Στη Φινλανδία, ο καθένας είναι υπεύθυνος για τη ζωή του, καλώς ή κακώς. Κυρίως καλώς. Φαίνεται, άλλωστε, στην έρευνα ευτυχίας.
Υπόδειγμα σταθερότητας
Η Φινλανδία στάθηκε πολύ τυχερή, διότι το διοικητικό μοντέλο της χώρας είναι κάτι παραπάνω από σταθερό. Αυτή η σταθερότητα επέτρεψε στις διαδοχικές κυβερνήσεις να συνεχίσουν να χτίζουν πάνω στις επιτυχίες των προηγούμενων αντί να επανεφεύρουν τα πάντα από την αρχή. Το φινλανδικό νομικό σύστημα εισήχθη από τους Σουηδούς τον 18ο αιώνα. Οι τσάροι έδωσαν στη Φινλανδία αυτονομία και σχετική ελευθερία να συνεχίσει το διοικητικό της σύστημα, και καμία θεμελιώδης αλλαγή δεν έχει συμβεί στη νομική και κοινωνική τάξη από την ίδρυσή της το 1917.
Αλλά υπάρχει κάτι περισσότερο από σταθερότητα που απαιτείται για την έλλειψη διαφθοράς. Η Φινλανδία δεν μπορεί να βασίσει την οικονομική της επιτυχία στους άφθονους φυσικούς πόρους της, πρέπει να επιτύχει διαφορετικά, αναπτύσσοντας μια κοινωνία και οικονομία που λειτουργούν εύρυθμα. Η έλλειψη φυσικών πόρων σημαίνει επίσης ότι ο πολιτικός και διοικητικός έλεγχος αυτών των πόρων από τα άτομα που βρίσκονται στην εξουσία έχει ελάχιστα δυνητικά οφέλη για τα ίδια. Τα προσωπικά κέρδη για εκείνους που κυβερνούν τη χώρα προέρχονται από το κέρδος όλων, όχι από τη διατήρηση των θέσεών τους. Πολύ απλά, δεν υπάρχει τίποτα για να κερδηθεί από αυτό.
Προσθέτοντας σε όλα αυτά τη λουθηρανική ηθική για την ειλικρίνεια, αρχίζει κανείς να καταλαβαίνει γιατί, χρόνο με τον χρόνο, η Φινλανδία σκοράρει στην κορυφή ή πολύ κοντά στην κορυφή της λίστας των λιγότερο διεφθαρμένων χωρών στον κόσμο. Αυτό εξηγεί τις υψηλές βαθμολογίες σε σχέση με τις φινλανδικές αντιλήψεις περί έλλειψης διαφθοράς, δημιουργώντας έτσι το τέταρτο συστατικό της φινλανδικής μυστικής σάλτσας της ευτυχίας.
Γείωση και ρεαλισμός
Τέλος, υπάρχει τουλάχιστον ένα ακόμη συστατικό σε αυτή τη μυστική σάλτσα ευτυχίας. Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση «γνώθι σαυτόν». Θα μπορούσαμε επίσης να μιλήσουμε για ρεαλισμό, κοσμοθεώρηση βασισμένη στην επιστήμη, γείωση, ταπεινότητα και πολλά άλλα γι’ αυτό. Είναι η κατανόηση του πού ανήκει κάποιος τοπικά, στη ζωή του, αλλά και παγκοσμίως, ως έθνος.
Κατά κάποιον τρόπο αυτή η κατανόηση του πού ανήκει κανείς γειώνει τους Φινλανδούς. Γνωρίζουν ότι ενώ η Φινλανδία είναι σχετικά ασήμαντη στην παγκόσμια κλίμακα, είναι πολύτιμη όπως είναι, καθώς όπως αρέσκονται να λένε οι Φινλανδοί, «είναι το καλύτερο μέρος για να ζουν οι Φινλανδοί».
Οτιδήποτε απειλεί αυτό το κεκτημένο καθεστώς, τον σκανδιναβικό τρόπο ζωής τους –ή που θεωρείται ως τέτοια απειλή– δεν θα γίνει εύκολα αποδεκτό. Αντιμετωπίζονται με αμφιβολία και αντίθεση. Αυτός μπορεί επίσης να είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους ο εθνικισμός έχει σηκώσει το άσχημο κεφάλι του τα τελευταία χρόνια.
Σε προσωπικό επίπεδο, οι Φινλανδοί γνωρίζουν από πού προέρχονται και πού ανήκουν. Είναι ριζωμένοι, παραδοσιακοί και ενίοτε συντηρητικοί παρά την εμφάνιση ότι είναι φιλελεύθεροι. Ο φιλελευθερισμός τους προέρχεται από την προσανατολισμένη στην επιστημονική –και όχι τόσο βασισμένη στην πίστη– λύση και κοσμοθεωρία. Θα αλλάξουν, όταν απαιτείται η αλλαγή. Αλλά δεν θα γυρίσουν σε κάθε χτύπημα του φθινοπωρινού ανέμου ή της ανοιξιάτικης καταιγίδας.
Ορίστε, λοιπόν, η μυστική σάλτσα της ευτυχίας από τη φινλανδική οπτική. Μια πραγματιστική οπτική, με μια υγιή δόση σιωπηλής εμπιστοσύνης στην προσωπική αριστεία, η οποία αποδεικνύεται από σχεδόν κάθε παγκόσμιο δείκτη. Μια οπτική που υπαγορεύει στους Φινλανδούς ένα επαρκές επίπεδο σαρκασμού, ώστε να μην παίρνουν τον εαυτό τους πολύ σοβαρά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τους αρέσει επίσης να αμφισβητούν δημόσια και να αστειεύονται για τα αποτελέσματα της Παγκόσμιας Εκθεσης Ευτυχίας, ενώ μέσα τους χαμογελούν διάπλατα.
Ο κ. Τέμου Λέχτινεν είναι αντιδήμαρχος Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης, σύμβουλος επιχειρήσεων.
