Πέτρος Παπακωνσταντίνου
Κάπως αλλιώς είχε φανταστεί την επέτειο της Ημέρας της Νίκης εναντίον των ναζί ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Αρχικά ήλπιζε ότι θα μπορούσε να κηρύξει τη δική του νίκη στην εκστρατεία για «αποναζιστικοποίηση και αποστρατιωτικοποίηση» της Ουκρανίας, έχοντας ανατρέψει τον Ζελένσκι και εξασφαλίσει μια κυβέρνηση της αρεσκείας ή έστω της ανοχής του στο Κίεβο. Όταν οι αρχικές προσδοκίες διαψεύστηκαν τραγικά, αναδιπλώθηκε στον ελάσσονα στόχο για ολοκληρωτικό έλεγχο του Ντονμπάς και της Χερσώνας, στην ανατολική και νότια Ουκρανία. Αλλά και από αυτό απέχει ακόμη πολύ, πράγμα που οδήγησε στην επώδυνη, συμβολικά, ματαίωση των προγραμματισμένων παρελάσεων για την Ημέρα της Νίκης στο Ντονμπάς.
Μπορεί να υποθέσει κανείς ότι ο Ρώσος πρόεδρος θα γιορτάσει τη σημερινή μέρα εκτοξεύοντας, από τα τείχη του Κρεμλίνου, κεραυνούς εναντίον της Δύσης και θριαμβολογικές ενέσεις ηθικού στον λαό του, υποστηριζόμενες από εντυπωσιακές επιδείξεις στρατιωτικής ισχύος στο πλακόστρωτο της Κόκκινης Πλατείας και στους αιθέρες πάνω από τη Μόσχα. Αλλά στο πεδίο της μάχης τα γεγονότα είναι πεισματάρικα. Την ίδια στιγμή, η ρωσική οικονομία αναμένεται να συρρικνωθεί φέτος κατά 8,2%, η Ε.Ε. αποφασίζει να διακόψει τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου, η Φινλανδία και η Σουηδία ετοιμάζονται να μπουν στο ΝΑΤΟ και η Μόσχα έχει χάσει σχεδόν κάθε στήριγμα στον δυτικό κόσμο. Παρά τα σημαντικά, αλλά ασταθή εδαφικά κέρδη της, η Ρωσία είναι πολύ πιθανό να βγει από αυτή τη σύγκρουση, που η ίδια επέλεξε, οικονομικά και γεωπολιτικά συρρικνωμένη.
Με φόντο την αποτελμάτωση της ρωσικής εισβολής σε έναν μακρύ πόλεμο φθοράς, οι ΗΠΑ, κι από κοντά ο πάντα πιστός της ακόλουθος, η Βρετανία, προχώρησαν σε μια ριψοκίνδυνη αλλαγή ρητορικής: ομολογημένος στόχος και των δύο δεν είναι πλέον η βοήθεια στον αμυντικό αγώνα των Ουκρανών, αλλά η ξεκάθαρη στρατιωτική ήττα της Ρωσίας, η αποδυνάμωσή της και η ανατροπή του Πούτιν. Την αρχή έκανε ο ίδιος ο Μπάιντεν τον Μάρτιο, όταν αποκάλεσε τον Ρώσο πρόεδρο «χασάπη» και διακήρυξε ότι «αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να παραμείνει στην εξουσία». Ακολούθησαν οι εμπρηστικές δηλώσεις του υπουργού Αμυνας Λόιντ Οστιν από το Κίεβο, όπου είπε: «Θέλουμε να δούμε τη Ρωσία αποδυναμωμένη σε τέτοιο σημείο που δεν θα μπορεί να κάνει κάτι ανάλογο στο μέλλον».
Η είδηση δεν είναι βέβαια ότι οι Αμερικανοί σκέφτονται αυτά τα πράγματα, αλλά ότι το βροντοφωνάζουν από τα κεραμίδια. Με αυτόν τον τρόπο οι ΗΠΑ προσφέρουν πυρομαχικά στον Ρώσο πρόεδρο, ο οποίος υποστηρίζει ότι αναγκάστηκε να δώσει έναν αμυντικό, στην ουσία, πόλεμο για να ακυρώσει τα αμερικανικά σχέδια περικύκλωσης, αποδυνάμωσης ή και διάλυσης της χώρας του. Ο Πάπας Φραγκίσκος δεν διάλεξε τυχαία τη στιγμή να υποστηρίξει ότι το ΝΑΤΟ έσπρωξε τη Ρωσία σ’ αυτόν τον πόλεμο γιατί επί χρόνια επέμενε «να γαβγίζει στην αυλή της».
Πίσω από τις δημόσιες επιδείξεις ατλαντικής ομοψυχίας, οι Ευρωπαίοι αρχίζουν να ανησυχούν. «Υπάρχει η αίσθηση στην Ευρώπη ότι οι Αμερικανοί μάς σπρώχνουν σε έναν διαφορετικό πόλεμο», δηλώνει στους New York Times ο Φρανσουά Εσμπρούρ, σύμβουλος σε δύο από τα σοβαρότερα κρατικά ινστιτούτα εξωτερικής πολιτικής στη Γαλλία. Η νέα γραμμή Μπάιντεν «δίνει όπλα στη Ρωσία και καλλιεργεί τον φόβο ότι η Δύση μπορεί να προχωρήσει πιο μακριά. Εμείς δεν θέλουμε διαμελισμό της Ρωσίας», υποστηρίζει ο Γερμανός αναλυτής Ούλριχ Σπεκ.
Πρόκειται πράγματι για μια επιλογή με τεράστια ρίσκα, πρώτα απ’ όλα για την ίδια την Ουκρανία. Η χώρα κινδυνεύει να βγει από τη σύγκρουση δραματικά ακρωτηριασμένη και αποδυναμωμένη, καθώς η Ρωσία ήδη ελέγχει το 90% των ενεργειακών αποθεμάτων της, όλα τα λιμάνια της στην Αζοφική, το 80% της ακτογραμμής της στη Μαύρη Θάλασσα, το μεγαλύτερο μέρος της εύφορης γης και μεγάλο μέρος της βιομηχανικής παραγωγής της.
Το υπεράνω πάσης φιλοπουτινικής υποψίας Foreign Policy φιλοξένησε πρόσφατα άρθρο του αναλυτή Μάικλ Χιρς που κατηγορούσε τον Μπάιντεν ότι με την επιθετική, αντιρωσική στρατηγική του διακινδυνεύει έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. Ήδη ο Ρώσος υπουργός Aμυνας Σεργκέι Σοϊγκού προειδοποίησε ότι η Μόσχα θα θεωρεί στο εξής νόμιμους στόχους τα φορτία βαρέων όπλων του ΝΑΤΟ που προορίζονται για το Κίεβο, ακόμη και στα εδάφη κρατών-μελών της Συμμαχίας. Στο μεταξύ, αυξάνονται οι κίνδυνοι για επέκταση της σύγκρουσης σε άλλες χώρες της Ευρώπης, με πρώτη υποψήφια τη Μολδαβία: η κατάσταση στην ντε φάκτο αυτόνομη, υπό ρωσικό έλεγχο περιοχή της Υπερδνειστερίας μυρίζει εδώ και μέρες μπαρούτι, ενώ έχουν αρχίσει να κυκλοφορούν στον διεθνή Τύπο σενάρια για επανένωση της υπόλοιπης χώρας με τη Ρουμανία.
Ακόμη κι αν το όνειρο του Μπάιντεν για ταπείνωση της Ρωσίας και ανατροπή του Πούτιν γίνει πραγματικότητα, δεν αποκλείεται να εξελιχθεί σε εφιάλτη για όλο τον κόσμο. Οπως σημειώνει ο Τόμας Φρίντμαν στους New York Times, μια πληγωμένη Ρωσία μπορεί να γεννήσει κάποιον χειρότερο από τον Πούτιν, ενώ η βύθιση της αχανούς ευρασιατικής χώρας, με τις 6.000 πυρηνικές κεφαλές, στο χάος θα στοίχειωνε τον πλανήτη με υπαρξιακές αγωνίες, πέρα από τις δυνατότητες σύλληψης της φαντασίας μας.
Η Ευρώπη
Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, οι Δυτικοί γνώριζαν πολύ καλά ότι οι κυρώσεις είναι δίκοπο μαχαίρι. Όχι τόσο για τους Αμερικανούς, που βρίσκονται πολύ μακριά από τα πεδία της μάχης και είναι πολύ λιγότερο συνδεδεμένοι με τη ρωσική οικονομία, όσο για τους Ευρωπαίους. Δυόμισι μήνες αργότερα, ο απολογισμός είναι άκρως προβληματικός. Παρότι υπέστη σοβαρά πλήγματα, η ρωσική οικονομία δεν κατέρρευσε από τις δυτικές κυρώσεις. Το ρούβλι βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε καλύτερη θέση έναντι του δολαρίου σε σύγκριση με τα προ του πολέμου επίπεδα, ενώ το γιαπωνέζικο γεν, το τρίτο συνάλλαγμα σε παγκόσμια κλίμακα, βυθίστηκε σε ναδίρ εικοσαετίας έναντι του δολαρίου. Για ειρωνεία της τύχης, οι χώρες που επέβαλαν κυρώσεις στη Ρωσία τη βοήθησαν, το προηγούμενο δίμηνο, να αυξήσει τα έσοδά της κατά 62 δισ. ευρώ, όπως έγραψε η αμερικανική εφημερίδα The Hill. Σύμφωνα με τους Financial Times, παρά τις κυρώσεις και τα εμπάργκο, η Ρωσία θα έχει πρόσθετα έσοδα από τις εξαγωγές της, ύψους 180 δισ. δολαρίων.
Τα παράδοξα είναι εύκολα ερμηνεύσιμα. Η Ρωσία είναι η πλουσιότερη χώρα του κόσμου σε υδρογονάνθρακες και πολύτιμα ορυκτά. Μπορεί οι δυτικές κυρώσεις να μειώνουν, προσωρινά, τον όγκο των εξαγωγών της, αλλά αυξάνουν κατακόρυφα τις τιμές των εξαγώγιμων προϊόντων, με αποτέλεσμα τα τελικά έσοδα του ρωσικού κράτους να μη μειώνονται, αλλά να αυξάνονται. Η Ευρώπη καλείται να πληρώσει τη μερίδα του λέοντος όσον αφορά το κόστος αυτού του πολέμου, με το ενεργειακό πρόβλημα, τη διάβρωση της αγοραστικής δύναμης και τη βραδυφλεγή βόμβα του μεταναστευτικού να προδιαγράφουν μια τέλεια καταιγίδα. Ένας μακρύς πόλεμος θα θέσει σε δεινή δοκιμασία τις πολιτικές αντοχές ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, αλλά και την ευρωατλαντική συνοχή.
