Kathimerini.gr
Ελένη Τζαννάτου
Tι θα κάνατε αν ήσασταν συγγραφέας και ένα εργαλείο σαν το ChatGPT αναπαρήγαγε τη σύνοψη ενός βιβλίου σας, το οποίο κατά τ’ άλλα προστατεύεται από τους νόμους περί πνευματικών δικαιωμάτων;
Πάντως, η Μόνα Αουάντ και ο Πολ Τρέμπλεϊ αποφάσισαν να κινηθούν νομικά κατά της OpenAI. Η Καναδή και συγγραφέας βιβλίων όπως το «13 Ways of Looking at a Fat Girl» και το «Bunny» και ο Αμερικανός που έχει γράψει το «The Cabin at the End of the World» κατέθεσαν πριν μερικές ημέρες αγωγή σε δικαστήριο του Σαν Φρανσίσκο, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο της «αντίστασης» απέναντι σε μία τεχνολογία που αυτή τη στιγμή μοιάζει με μεγάλο αχαρτογράφητο τοπίο για το οποίο δεν είμαστε προετοιμασμένοι -ειδικά αν σκεφτούμε ότι βρίσκεται ακόμα σε «βρεφικά» βήματα.
Η εν λόγω αγωγή ήταν η πρώτη κατά της τεχνητής νοημοσύνης που αφορά τα πνευματικά δικαιώματα. Και όπως φαίνεται, πράγματι άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Πριν μερικά 24ωρα η Αμερικανίδα κωμικός Σάρα Σίλβερμαν μήνυσε με τη σειρά της την OpenAI και την Meta, υποστηρίζοντας ότι οι τεχνολογικοί κολοσσοί χρησιμοποιούν υλικό της μέσω AI τεχνολογίας, κάνοντας ουσιαστικά λογοκλοπή.
Η τεχνητή νοημοσύνη τρέχει, ο κόσμος του βιβλίου παρακολουθεί αμήχανα
Αργά ή γρήγορα, αυτή η κουβέντα -δικαίως- θα άνοιγε. Αυτό πάντως που πολλές φορές παραβλέπουμε είναι ότι, εξαρχής, εργαλεία όπως το ChatGPT δεν παράγουν πρωτογενή κείμενα και πληροφορίες, παρά αντλούν το υλικό τους από έναν πολύ μεγάλο όγκο κειμενικής πληροφορίας, βιβλία, άρθρα και ούτω καθεξής, και είτε μιμούνται ένα ύφος, είτε ουσιαστικά κάνουν μια συρραφή όσων έφτασαν στα χέρια τους. Και δυνητικά, κάνουν σε πολλές περιπτώσεις τη δουλειά που με τα ως τώρα δεδομένα, κάνει ανθρώπινο χέρι.
«Είναι πολυσύνθετο για να εξηγηθεί μέσα σε λίγες γραμμές, αλλά έχουμε γίνει μάρτυρες του εξής φαινομένου: Η βιομηχανία της τεχνολογίας “αφαίρεσε” μια μεγάλη αξία από τη βιομηχανία του βιβλίου και την “εκμεταλλεύεται” προκειμένου να παράγει κέρδος», εξηγεί ο εκδότης των Διόπτρα, Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος. Μπροστά μας, έχουμε νέες έννοιες, όχι μόνο όσον αφορά την διαχείριση της πληροφορίας από την τεχνολογία, αλλά, τελικά, «και στον τρόπο που συγκροτείται και δημιουργείται η γνώση», όπως επισημαίνει και ο εκδότης.
«Αυτές οι εξελίξεις αναγκαστικά οδηγούν σε έναν de facto (και εν μέρει βίαιο) επαναπροσδιορισμό της έννοιας των πνευματικών δικαιωμάτων», συμπεραίνει. Σε όλη αυτή την «επέλαση», ο κόσμος του βιβλίου δεν μπορεί παρά να παρακολουθεί τις εξελίξεις με αμηχανία, προβληματισμό και μία αίσθηση «στάσης αναμονής», όπως θα πουν και η Αγγέλα Σωτηρίου (διευθύντρια εκδοτικού) και η Ειρήνη Χριστοπούλου (fiction & non fiction acquisitions editor) εκ μέρους των εκδόσεων Ψυχογιός. Πάντως, «δεν πρέπει να γίνει καμία έκπτωση ως προς την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών».
«Μπροστά μας ανοίγεται ένας “θαυμαστός καινούργιος κόσμος” με ό,τι αυτό συνεπάγεται». Εικονογράφηση: Loukia Kattis
Εκδοτικοί οίκοι ενάντια (αλλά και δίπλα) στην τεχνητή νοημοσύνη
Ποια είναι, λοιπόν, αυτά τα τείχη προστασίας που μπορούν να σηκωθούν απέναντι σε μια τεχνολογία που, προς το παρόν, δεν χαλιναγωγείται εύκολα; Οι εκπρόσωποι των εκδόσεων Ψυχογιός θα σταθούν σε δύο σημεία: «Το κρίσιμο είναι, τουλάχιστον για τώρα, να διασφαλιστεί η αναφορά των πρωτογενών πηγών και η προστασία των δημιουργών, το έργο των οποίων αξιοποιείται στα γλωσσικά μοντέλα. Το πώς θα αξιοποιηθεί η νέα τεχνολογία στη λογοτεχνική δημιουργία από τους συγγραφείς είναι επίσης ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ερώτημα που θα μας απασχολήσει στο μέλλον».
Στο εξωτερικό έχουν γίνει κάποια βήματα. Οπως αναφέρει και ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, ο όρος «τεχνητή νοημοσύνη» αυτή τη στιγμή αναφέρεται έξι φορές στο πρότυπο συμβόλαιο της Αμερικανικής Ενωσης Συγγραφέων, για την αποτροπή της «εκμετάλλευσης» κειμένων από αυτή. Ο εκδότης, παρ’ όλα αυτά, θεωρεί πως μεμονωμένες αγωγές όπως οι προαναφερθείσες, είναι βιαστικές «γιατί εύκολα μπορεί να δημιουργήσουν νομικό προηγούμενο. Χρειάζεται στρατηγική μελέτη και μια ρεαλιστική ματιά ως προς το σε ποια σημεία μπορούμε να αναμετρηθούμε με την βιομηχανία της τεχνολογίας», καταλήγει. Τέτοιες κινήσεις δεν είναι παρά «μια μικρή άκρη, ενός μεγάλου εξογκώματος, μιας τεράστιας κορυφής ενός κολοσσιαίου παγόβουνου».
Με τη σειρά τους, οι εκδόσεις Ψυχογιός, στα συμβόλαια που συνάπτουν με ξένους εκδότες περιλαμβάνεται άρθρο που απαγορεύει ρητώς τη μετάφραση του έργου με διαδικασίες ΑΙ. Σαν εκδοτικός οίκος, παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις και βρίσκεται σε εγρήγορση για την εφαρμογή των νόμων και των ρυθμίσεων που ισχύουν τόσο μονομερώς όσο και μέσω συλλογικών οργάνων όπως ο ΟΣΔΕΛ και η ΕΝΕΛΒΙ. Σε διαρκή επαγρύπνηση βρίσκονται και οι εκδόσεις Πατάκη και, όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά, αρνούνται να χρησιμοποιήσουν τεχνολογία ΑΙ στην δημιουργία εξωφύλλων, για παράδειγμα.
Δεν πρέπει, πάντως, να φτάσουμε στο σημείο να γίνουμε και τεχνοφοβικοί, μιας και υπάρχουν οφέλη που μπορεί να προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη σε διάφορες παραμέτρους των εργασιών ενός εκδοτικού οίκου, όπως θα παραδεχτούν και οι παραπάνω εκδότες.
Ηδη η τεχνητή νοημοσύνη έχει… εισβάλει πάντως στα εξώφυλλα ξένων εκδόσεων. Και όχι μόνο: «Σε ιστοτόπους όπως το Amazon διατίθενται βιβλία -εικονογραφημένα και μη- που έχουν δημιουργηθεί εξ ολοκλήρου από συνδυασμούς προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης (κυρίως μέσω του MidJourney και του ChatGPT). Κάθε εβδομάδα ανεβαίνουν εκατοντάδες σε τέτοιες πλατφόρμες, ενώ ήδη δεχόμαστε και επίσημες υποβολές τέτοιων βιβλίων από το εξωτερικό -και πιθανώς εν αγνοία μας και από το εσωτερικό», λέει ο εκπρόσωπος των εκδόσεων Διόπτρα.
Συγγραφέας: ChatGPT
Αναπόφευκτα πλανώνται πολλά ερωτήματα για το αν μια μέρα θα φτάσουμε να δούμε τέτοια εργαλεία να γράφουν ολόκληρα πρωτογενή, τρόπον τινά, βιβλία και αν αυτά θα φτάσουν να έχουν με τη σειρά τους, τα δικά τους πνευματικά δικαιώματα. Σε αυτή τη σκέψη, ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος κάνει μια αναλογία που πάει τον χρόνο αρκετά πίσω και στην υπόθεση του 1883 «Burrow-Giles Lithographic Co. v. Sarony», όπου το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάνθηκε για πρώτη φορά ότι οι φωτογραφίες μπορούν να έχουν πνευματικά δικαιώματα. «Αργά ή γρήγορα πιστεύω θα παρθεί μια αντίστοιχη απόφαση και εδώ».
Οι εκδόσεις Πατάκη από την πλευρά προτρέπουν να μπει ο ανθρώπινος παράγοντας σε πρώτο πλάνο: «Πρέπει να ξανασκεφθούμε ότι το έργο τέχνης, όπως ένα λογοτεχνικό κείμενο, είναι το καταστάλαγμα προσωπικής εμπειρίας, που περιλαμβάνει βιώματα, συναισθήματα, χαρές, λύπες, τραύματα, ανάπτυξη ενός γλωσσικού οργάνου στην πορεία μια ολόκληρης ζωής, εμπειρίες από τη συλλογική ζωή, την ιστορία, τη φαντασία του δημιουργού και τον τελικό του σκοπό, όλα αυτά δηλαδή που συγκεντρώνονται σε μια δημιουργική ψυχή. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να προέρχεται από μία μηχανή, ακόμα και όταν πρόκειται για ένα πολύ εξελιγμένο λογισμικό».
Παρ’ όλα αυτά, πρώτα και κύρια, χρειάζεται όλοι οι εκδότες να είναι ενημερωμένοι σε βάθος πάνω στα ζητήματα τεχνολογίας και η συζήτηση να ανοίξει περαιτέρω, όχι μόνο μέσα στον κόσμο του βιβλίου αλλά και σε θεσμικό επίπεδο.
Με τα προβλήματα αλλά και τις διευκολύνσεις που φέρνει η τεχνητή νοημοσύνη, όπως θα πει και ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, «μπροστά μας ανοίγεται ένας “θαυμαστός καινούργιος κόσμος” με ό,τι αυτό συνεπάγεται».
