Γράφει ο Γιάννης Ελαφρός
Πόσων χρόνων είστε; Μη βιαστείτε να απαντήσετε κάνοντας την αφαίρεση της φετινής χρονιάς από το έτος γέννησής σας. Οχι για να «κρύψετε χρόνια», αλλά γιατί η χρονολογική μας ηλικία δεν αποκαλύπτει πολλά για το πόσο γερασμένοι είμαστε. Εστω και εμπειρικά, όλες και όλοι γνωρίζουμε πως, π.χ., οι εξηντάχρονοι δεν είναι όλοι ίδιοι από φυσική κατάσταση, ούτε όλες οι εβδομηντάχρονες έχουν την ίδια αντοχή και ζωτικότητα.
Είναι αυτό που αυθόρμητα λέμε ή σκεφτόμαστε όταν βλέπουμε μια αντίφαση ανάμεσα στην ηλικία κάποιου και την κατάστασή του. «Φαίνεται μεγαλύτερος ή μικρότερος». Πρόκειται για τη βιολογική ηλικία του κάθε ανθρώπου, που σχετίζεται προφανώς, αλλά δεν ταυτίζεται με τη χρονολογική ηλικία του. Το πώς θα ανιχνεύσουμε τη βιολογική ηλικία, το πώς θα βρούμε τα στοιχεία εκείνα που φρενάρουν την αναπόφευκτη βιολογική φθορά, διευρύνοντας τα περιθώρια της ευζωίας και μιας υγιούς ζωής σε μεγαλύτερες ηλικίες, είναι μερικά από τα μεγάλα ζητούμενα της επιστημονικής έρευνας σήμερα.
«Η χρονολογική ηλικία είναι ένας απλός αριθμός, σαν να μετράμε τα κεράκια στην τούρτα των γενεθλίων. Δεν μας αποκαλύπτει σε ποια κατάσταση από άποψη λειτουργικότητας βρίσκεται ο οργανισμός μας. Η βιολογική ηλικία είναι η πραγματική ηλικία των κυττάρων μας», λέει στην «Κ» η βιολόγος Νίκη Χονδρογιάννη, διευθύντρια Ερευνών στο Ινστιτούτο Χημικής Βιολογίας στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών.
«Η γήρανση είναι η συσσώρευση φθορών με την πάροδο του χρόνου. Είναι μια διαδικασία που συντελείται σε όλο μας το σώμα, αλλά κάθε μόριο, κύτταρο, ιστός, όργανο γερνάει με διαφορετική ταχύτητα. Η επιστημονική κοινότητα έχει ξεχωρίσει περί τους 50 γενετικούς, βιοχημικούς, κλινικούς δείκτες για τη γήρανση, καθώς και γύρω στα 150 γονίδια που σχετίζονται με αυτή τη διαδικασία», σημειώνει στην «Κ» ο Στάθης Γκόνος, διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών.
Ταυτόχρονα, ο κάθε άνθρωπος γερνάει με διαφορετικό ρυθμό. «Οι άνθρωποι έχουν τα ίδια γονίδια κατά 99,9%, αλλά ενώ είμαστε πολύ ίδιοι, είμαστε και πολύ διαφορετικοί. Ακόμα και οι ομοζυγωτικοί δίδυμοι, που προέρχονται από το ίδιο ωάριο, διαφέρουν πολύ, ειδικά εάν ζήσουν σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Ολοι έχουμε την ίδια αποθήκη γονιδίων, αλλά το πώς θα συνδυαστούν και βέβαια πώς θα λειτουργήσουν τα δημιουργήματα των γονιδίων εξαρτώνται από κρίσιμους παράγοντες, όπως ο τρόπος ζωής, η έκθεση στο περιβάλλον κ.λπ. Θα λέγαμε πως η εξέλιξη της κατάστασης του οργανισμού μας είναι 70% περιβάλλον και 30% γονίδια», αναφέρει ο κ. Γκόνος.
Αν η βιολογική ηλικία είναι η φθορά που έχει συσσωρευθεί στα κύτταρα του κάθε διαφορετικού ανθρώπινου οργανισμού με την πάροδο του χρόνου θα μπορούσε να υπολογισθεί ή προσεγγισθεί συγκρίνοντας αυτή τη φθορά με μεγάλες βάσεις δεδομένων που καταγράφουν τους μέσους όρους των «ζημιών» ανάλογα με την ηλικία στο συγκεκριμένο περιβάλλον. Γι’ αυτό τα ερευνητικά κέντρα συγκεντρώνουν στοιχεία, ενώ ερευνητικές εργασίες έχουν ξεχωρίσει βασικούς δείκτες που συσχετίζονται με τη βιολογική ηλικία.
Ερευνα σε εξέλιξη
Το να μάθει κανείς τη βιολογική ηλικία του είναι για πολλούς μια πρόκληση, ενώ θα μπορούσε να αποδειχθεί και χρήσιμο, στον βαθμό που θα οδηγήσει σε θετικές αλλαγές στον τρόπο ζωής. Η έρευνα διεθνώς για τη δημιουργία τεστ βιολογικής ηλικίας βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά είδη.
Σημαντικός δείκτης – «Τα τελομερή βρίσκονται στις άκρες των χρωμοσωμάτων. Οσο κοντύτερα είναι, τόσο μεγαλύτερη είναι η βιολογική ηλικία. Με μικρότερα τελομερή μειώνεται η δυνατότητα διπλασιασμού των κυττάρων και τα κύτταρα γερνούν».
«Απάντηση στον τρόπο και στον ρυθμό που γερνάει κάθε άνθρωπος έρχεται να δώσει η επιγενετική, που εξετάζει πώς ενεργοποιούνται τα γονίδια από περιβαλλοντικούς και άλλους παράγοντες. Ενας σημαντικός δείκτης είναι τα τελομερή. Τα τελομερή βρίσκονται στις άκρες των χρωμοσωμάτων. Καθώς διπλασιάζονται τα κύτταρα, μια διαδικασία φυσιολογική για τον ανθρώπινο οργανισμό, τα τελομερή μειώνονται. Θα λέγαμε πως είναι σαν το προστατευτικό πλαστικό στην άκρη των κορδονιών των παπουτσιών, το οποίο όσο χρησιμοποιούνται τα κορδόνια φθείρεται», εξηγεί ο κ. Γκόνος.
«Ξέρουμε τον ρυθμό φθοράς, έχουμε κάνει πρότυπα. Οσο κοντύτερα είναι τα τελομερή, τόσο μεγαλύτερη είναι η βιολογική ηλικία. Με μικρότερα τελομερή μειώνεται η δυνατότητα διπλασιασμού των κυττάρων και τα κύτταρα γερνούν. Αντίθετα, μεγαλύτερα τελομερή δείχνουν μικρότερη βιολογική ηλικία», συμπληρώνει ο διευθυντής Ερευνών του ΕΙΕ.
Με βάση αυτή την προσέγγιση διαμορφώθηκε ένα πρώτο τεστ στην Ελλάδα. «Αφού πραγματοποιήθηκε έρευνα το 2010-2020 με εθελοντές από 35 έως 75 ετών ξεκινήσαμε στο Παστέρ το 2022 να εκτελούμε τεστ στα τελομερή και στην οξείδωση σε συνεργασία με ιδιωτικά θεραπευτήρια. Δείγματα λαμβάνουμε από το αίμα, που είναι ένας καλός ιστός γι’ αυτή τη διαδικασία. Φιλοδοξούμε να εισαγάγουμε και στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών παρόμοια τεστ τους επόμενους μήνες. Απαιτείται όμως περαιτέρω επιστημονική διερεύνηση, γιατί δεν είναι όλες οι περιπτώσεις ίδιες. Για παράδειγμα, πολύ αυξημένες τιμές στα τελομερή μπορεί να συνδέονται με εμφάνιση καρκίνου», αναφέρει ο κ. Γκόνος.
Τα είδη των εξετάσεων
Στην Ελλάδα αναγγέλλονται διάφορα τεστ βιολογικής ηλικίας, είτε από ιδιωτικά θεραπευτήρια είτε από μικρότερες ιδιωτικές δομές. Συνηθέστερες είναι οι αιματολογικές εξετάσεις, με κόστος μερικών δεκάδων ευρώ, που συνοδεύονται από τη συμπλήρωση ενός ερωτηματολογίου. Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει δημόσια αναφορά πως το τεστ «έχει αποκλειστικά συμβουλευτική χρησιμότητα και δεν συνιστά ιατρική διάγνωση, θεραπεία ή φαρμακευτικό και παραφαρμακευτικό σκεύασμα». Διατίθενται και τεστ με μετρήσεις τελομερών (και σε ορισμένες περιπτώσεις και άλλων δεικτών), αλλά με κόστος αρκετών εκατοντάδων ευρώ.
Οξειδωτικό στρες – «Ορισμένα τεστ μετρούν το οξειδωτικό στρες, που είναι παράγοντας άμεσα συνδεδεμένος με τη γήρανση, και μπορεί να συνοδεύονται από εξατομικευμένες προτάσεις για τη διατροφή και την άσκηση».
«Υπάρχουν απλά ερωτηματολόγια, με τα οποία καταγράφονται ωφέλιμες ή ανθυγιεινές συνήθειες και στο τέλος βγαίνει μια συνολική βαθμολογία μικρότερη ή μεγαλύτερη της χρονολογικής ηλικίας του ατόμου. Επίσης αιματολογικές εξετάσεις, που αντικατοπτρίζουν μια γενικότερη καλή ή κακή λειτουργία του οργανισμού συνολικά ή οργάνων. Αλλα τεστ μετρούν το οξειδωτικό στρες, που είναι παράγοντας άμεσα συνδεδεμένος με τη γήρανση, και μπορεί να συνοδεύονται από εξατομικευμένες προτάσεις για τη διατροφή και την άσκηση. Πρόκειται για χρήσιμες κατευθύνσεις, αλλά όχι απόλυτα εξειδικευμένες για τον καθορισμό της βιολογικής ηλικίας», σχολιάζει η κ. Χονδρογιάννη.
Οσον αφορά τα τελομερή σημειώνει πως «παίζουν σημαντικό ρόλο στην κυτταρική γήρανση. Θεωρούσαμε πως θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε τη βιολογική ηλικία ενός ατόμου από το μήκος των τελομερών. Υπάρχουν ενστάσεις όμως εάν το τεστ των τελομερών μπορεί να δώσει καλή εικόνα για τη βιολογική ηλικία. Γνωρίζουμε όμως πως το μήκος τους μπορεί να δώσει άλλες σημαντικές πληροφορίες. Για παράδειγμα, πολύ αυξημένο μήκος τελομερών έχει συσχετισθεί με κίνδυνο καρκινογένεσης, ενώ μικρό μήκος με αυξημένες πιθανότητες για καρδιολογικά προβλήματα».
