REUTERS, A.P.
Καινούργια κεφάλαια στην κοσμολογία, στην αστροφυσική και στη θεωρία της βαρύτητας υπόσχεται να γράψει το νέο, φιλόδοξο εγχείρημα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA). Το Σάββατο, ή τις αμέσως επόμενες ημέρες, ένας πύραυλος Falcon9 της εταιρείας SpaceX θα εκτοξεύσει το διαστημικό τηλεσκόπιο «Ευκλείδης» (Euclid), το οποίο για τα επόμενα τέσσερα χρόνια θα συγκεντρώνει υλικό για ορισμένα από τα πιο δύσκολα μυστήρια του Σύμπαντος.
Η ESA, σε συνεργασία με τη NASA, θέλει να εξιχνιάσει τα αναπάντητα ερωτήματα «σκοτεινής ενέργειας» και βαρύτητας.
Ο αρχικός προγραμματισμός προέβλεπε η εκτόξευση να γίνει από ρωσικό πύραυλο Σογιούζ, στο κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ, στο Καζακστάν. Ωστόσο η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία άλλαξε τα πάντα και τη θέση των Ρώσων πήρε η ιδιωτική εταιρεία του Ελον Μασκ. Η εκτόξευση θα γίνει από το ακρωτήριο Κανάβεραλ, στη Φλόριντα των ΗΠΑ. Ο πύραυλος του Μασκ θα φέρει τον «Ευκλείδη» σε ένα «σημείο Λαγκράνζ» μεταξύ Γης και Ηλίου, δηλαδή ένα σημείο όπου το διαστημικό τηλεσκόπιο θα ισορροπεί, καθώς οι αντίρροπες βαρυτικές έλξεις που θα υφίσταται από τα δύο ουράνια σώματα θα είναι ίσες και, επομένως, θα αλληλοεξουδετερώνονται.
Οι στόχοι
Στους στόχους του «Ευκλείδη» περιλαμβάνεται η μελέτη της «σκοτεινής ύλης», μιας υπόθεσης που προτάθηκε από επιστήμονες πριν από έναν αιώνα, αλλά παραμένει τόσο μυστηριώδης όσο υπονοεί ο όρος που την περιγράφει. Εκείνη την εποχή, οι αστρονόμοι παρατήρησαν ότι οι γαλαξίες κινούνται, μέσα στα σμήνη που σχηματίζουν, με ανεξήγητα υψηλές ταχύτητες, οι οποίες κανονικά θα έπρεπε να τα έχουν διαλύσει. Η «σκοτεινή ύλη» προτάθηκε ως ο από μηχανής θεός, που παίζει τον ρόλο της κοσμικής κόλλας και αποτρέπει αυτή την αποδιάρθρωση.
Στις δεκαετίες που πέρασαν, το ερώτημα από τι θα μπορούσε να αποτελείται αυτή η περίφημη σκοτεινή ύλη παρέμεινε αναπάντητο. Κάποιοι πρότειναν ένα νέο είδος στοιχειωδών σωματιδίων, τα οποία βαφτίστηκαν axions, χωρίς όμως να υπάρξουν αστρονομικές παρατηρήσεις ή πειράματα που να στηρίζουν την υπόθεση. Μια άλλη σχολή εικάζει ότι η σκοτεινή ύλη απλούστατα δεν υπάρχει και ότι οι ανεξήγητα υψηλές ταχύτητες των γαλαξιών υποδηλώνουν ότι η γενικά αποδεκτή θεωρία της βαρύτητας, δηλαδή η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, που θεμελίωσε ο Αϊνστάιν, ισχύει για τις σχετικά μικρές μάζες του ηλιακού μας συστήματος, όχι όμως για μάζες πολύ μεγαλύτερης κλίμακας, όπως συμβαίνει στις μαύρες τρύπες ή στους γαλαξίες, όπου θα χρειαστούμε νέα, εναλλακτικά μοντέλα.
Εξοπλισμένος με τηλεσκόπιο νέας γενεάς, ικανό να βλέπει και στο ορατό και στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος, ο «Ευκλείδης» θα συσσωρεύσει τεράστιο όγκο εικόνων και παρατηρήσεων, που θα προσφέρουν πολύτιμο υλικό στην αναζήτηση απαντήσεων όχι μόνο για τη σκοτεινή ύλη, αλλά και για ένα ακόμη πιο δύσκολο αίνιγμα: τη «σκοτεινή ενέργεια». Πρόκειται για μια άλλη επιστημονική υπόθεση, η οποία επιχειρεί να απαντήσει στο αίνιγμα της επιταχυνόμενης διαστολής του Σύμπαντος, κάτι που δεν προβλέπεται από την ισχύουσα θεωρία. Το σοκ ήρθε ήδη τη διετία 1917-1929, όταν οι αστρονόμοι Ζορζ Λεμέτρ και Εντουιν Χαμπλ διαπίστωσαν ότι αντί η διαστολή του Σύμπαντος να επιβραδύνεται σταδιακά λόγω της βαρυτικής έλξης, στην πραγματικότητα επιταχυνόταν. Η «σκοτεινή ενέργεια», ή ενέργεια του κενού χώρου, ήρθε να καλύψει το κενό, εν είδει κοσμικού φρένου.
Το Roman
Η αποστολή του «Ευκλείδη» είναι συμπληρωματική εκείνης του διαστημικού τηλεσκοπίου Roman, της αμερικανικής NASA. Το ευρωπαϊκό τηλεσκόπιο έχει τη δυνατότητα να παρατηρεί πολύ μεγαλύτερο μέρος του ουρανού (περίπου το ένα τρίτο, έναντι ενός δωδέκατου, στην περίπτωση του αμερικανικού). Ωστόσο το Roman είναι σε θέση να προσφέρει πιο ακριβείς εικόνες, αποτυπώνοντας και πιο θαμπούς γαλαξίες, αλλά και να πηγαίνει πιο πίσω στον χρόνο, όταν το Σύμπαν είχε ηλικία «μόλις» δύο δισ. ετών (οι ευρέως αποδεκτές εκτιμήσεις ανεβάζουν τη σημερινή ηλικία του σε 13,7 δισ. χρόνια).
