Του Βασίλη Νέδου
Τον Απρίλιο συμπληρώνονται τρία χρόνια από τη βύθιση της ρωσικής ναυαρχίδας «Μοσκβά» από ένα συνδυασμό ηλεκτρονικού πολέμου και υποηχητικών πυραύλων Cruise. Eκτοτε ο ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας δέχθηκε ουκ ολίγα πλήγματα, σε σημαντικό βαθμό άλλαξε τακτικές, προκειμένου να αρχίσει να αντιμετωπίζει έναν ακόμη, υπό προϋποθέσεις πιο απειλητικό εχθρό, τις διάφορες εκδοχές μη επανδρωμένων οχημάτων επιφανείας (USV) των ουκρανικών δυνάμεων. Οι αρμόδιες αρχές στην Ελλάδα παρακολουθούν από πολύ κοντά τις εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα, καθώς το Αιγαίο Πέλαγος αποτελεί ένα θαλάσσιο χώρο ο οποίος σε περίπτωση κρίσης, ευνοεί τη χρήση USV και, όπως είναι γνωστό, η τουρκική αμυντική βιομηχανία αναπτύσσει τους δικούς της τύπους και μάλιστα με αξιοσημείωτη ταχύτητα. Στην Ελλάδα γίνονται ήδη εντατικές προσπάθειες ανάπτυξης εγχώριων δυνατοτήτων και αντιμέτρων, ωστόσο η διαδικασία βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, παρά τις προτάσεις που έχουν κατατεθεί από διάφορες πλευρές. Το δόγμα, αν και ελαφρώς τροποποιημένο σε σχέση με τον πόλεμο στον αέρα, είναι παρόμοιο: ένα σμήνος από φθηνά και φονικά μη επανδρωμένα οπλικά συστήματα μπορεί να στείλει στον βυθό ένα πανάκριβο πλοίο αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων ή και δισεκατομμυρίων.
Στην Ουκρανία τα πρώτα βήματα έγιναν με τους Βρετανούς, οι οποίοι εξαρχής αποδείχθηκαν μετρ της μετατροπής υφιστάμενων συστημάτων τους, προκειμένου αρχικά να ενταχθούν αποτελεσματικά στο ουκρανικό πεδίο μάχης και εν συνεχεία να αντιγραφούν από το Κίεβο ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις πραγματικές συνθήκες. Τα πρώτα στάδια ανάπτυξης έγιναν από Βρετανούς μηχανικούς, ενώ στη συνέχεια τα προγράμματα αυτά ουσιαστικά σχεδιάζονται και διεκπεραιώνονται από τους Ουκρανούς.
Το πρώτο USV που άρχισαν να χρησιμοποιούν από τον Οκτώβριο του 2022 οι Ουκρανοί είναι το Glider (ή Mikola) και βασίζεται σε βρετανικές εκδόσεις. Eχει αυτονομία 60 ωρών, ακτίνα δράσης έως και 800 χιλιομέτρων, ενώ μεταφέρει κεφαλή βάρους 200 κιλών. Ο τύπος αυτός χρησιμοποιήθηκε στην επίθεση εναντίον της ρωσικής φρεγάτας «Ναύαρχος Μακάροβ». Στο οπλοστάσιο των Ουκρανών περιλαμβάνεται και το USV τύπου Mamai, με μεγαλύτερη ακτίνα δράσης. Το USV τύπου Magura είναι το κύριο που χρησιμοποιούν οι ουκρανικές δυνάμεις, με πρώτη καταγεγραμμένη χρήση τον Μάιο του 2023 και πλέον γνωστή επιχειρησιακή αξιοποίησή του εκείνη του Ιουλίου του ίδιου έτους κατά της γέφυρας του Κερτς στη Κριμαία. Στην ίδια επίθεση είχε χρησιμοποιηθεί ένας ακόμη τύπος, το USV τύπου Sea Baby, το οποίο, μάλιστα διαθέτει δορυφορικές κεραίες Starlink και μπορεί να φέρει, σε διαφορετικές εκδόσεις, πολλαπλούς εκτοξευτές ρουκετών (MLRS), φλογοβόλο, συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου, φορείς drones FPV, πυραυλική κεφαλή 860 κιλών και 12 UAV, χωρισμένα σε ομάδες των τριών. Eχει καταγραφεί η χρήση ενός ακόμη τύπου USV, του Katran, το οποίο έχει τις μεγαλύτερες διαστάσεις από όλα και, ως εκ τούτου, διαθέτει τη δυνατότητα να μεταφέρει και μεγαλύτερο φόρτο οπλικών συστημάτων.
Οι Ουκρανοί έχουν χρησιμοποιήσει τέσσερις περιοχές για τις αποστολές USV. Η πρώτη είναι η Οδησσός, όταν επιχειρούνται επιθέσεις κατά των εγκαταστάσεων του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Η δεύτερη είναι ο κόλπος της Ζάτοκα στις εκβολές του Δνείστερου και η τρίτη το Οτσακοβ, απέναντι από τις εκβολές του Δνείστερου. Η τέταρτη βρίσκεται στις εκβολές του Δούναβη και οι Ουκρανοί τη χρησιμοποιούν συχνά, καθώς είναι ευκολότερη η προμήθεια ανταλλακτικών και υλικών. Εκεί, άλλωστε, βρίσκεται και το πεδίο δοκιμών των ουκρανικών δυνάμεων.
Οι τακτικές χρησιμοποίησης των USV είναι πολλές. Στα πρώτα στάδια της επιχείρησης τα USV, κυρίως τα ελαφρά, ευέλικτα, αθόρυβα και με δυνατότητα μακράς αυτονομίας Magura, πλέουν κοντά στον στόχο. Μετά την αναγνώριση των στόχων ακολουθεί η κύρια ομάδα των USV που κυμαίνονται μεταξύ έξι και οκτώ για το σκέλος της κυρίως αποστολής. Οι ομάδες αυτές συνήθως αποτελούνται από ένα-δύο ανιχνευτικά, δύο «καμικάζι» USV, δύο οπλισμένα με πολυβόλα ή πυραύλους επιφανείας-αέρος (SAM), ένα με ρουκέτες ή αντιπλοϊκούς πυραύλος και ένα που μεταφέρει «καμικάζι» drones (FPV).
Η αντιμετώπιση
Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, οι Ρώσοι ήδη αναπτύσσουν τα δικά τους USV ως αντίμετρα, ακολουθώντας την πρακτική της Τουρκίας. Οι Τουρκικές Ενοπλες Δυνάμεις (ΤΕΔ) έχουν αναπροσαρμόσει τις πρακτικές τους και δοκιμάζουν ενεργά τη δημιουργία συστήματος σμήνους που θα αντιμετωπίζει πιθανές απειλές ή προσβολή από εχθρικά USV. Εως τώρα οι Ρώσοι τα αντιμετωπίζουν με εμπόδια και αυξημένες βάρδιες φρούρησης σε λιμάνια και αεροδρόμια, ενεργό ρόλο έχει αναλάβει και η Αεροπορία.
Ειδικά στον τομέα των FPV, πολλά από τα συστήματα είναι ακόμη σε δοκιμαστικό στάδιο και σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, μόλις πρόσφατα οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις κατόρθωσαν να αποσυναρμολογήσουν ένα USV που μετέφερε FPV drone και διαπίστωσαν ότι είναι εξοπλισμένα με περιστροφικές κάμερες, πυξίδα και θερμικό σύστημα απεικόνισης με τεχνολογία αιχμής.
Τα διδάγματα
Η Ελλάδα λόγω του μεγάλου αριθμού νησιών έχει, θεωρητικά, μικρότερη ανάγκη ανάπτυξης USV, σε σύγκριση με την Τουρκία, η οποία έχει ως επιχειρησιακό στόχο τον κορεσμό της αμυντικής διάταξης είτε πρόκειται για τη χερσαία (επί των νησιών), είτε τις μονάδες επιφανείας του στόλου. Το πιο παλαιό τουρκικό USV (2021) είναι το ULAQ, το οποίο έχει αναπτυχθεί από την εγχώρια αμυντική βιομηχανία και αναμένεται στο μέλλον να εκδοθεί σε έξι διαφορετικούς τύπους. Εχει εμβέλεια 400 χιλιομέτρων, μήκος 11 μέτρων και μπορεί να οπλιστεί με πυραύλους επιφανείας, αντιπλοϊκά βλήματα, συστήματα ανθυποβρυχιακού πολέμου, ενώ μπορεί και να κάνει αποστολές αναγνώρισης και παρακολούθησης. Πέρα από το ULAQ οι Τούρκοι έχουν αναπτύξει διάφορους τύπους με την κωδική ονομασία Albatros, που θυμίζουν σε αρκετές περιπτώσεις τη διαμόρφωση σε σμήνη των οκτώ που ακολουθούν και οι Ουκρανοί. Ολα τα παραπάνω έχουν σχεδιαστεί με βάση αμερικανικά, βρετανικά και ισραηλινά σχέδια, ωστόσο οι Τούρκοι στις αρχές του 2024 έθεσαν σε παραγωγή (το πρωτότυπο είναι έτοιμο από το 2022) και το Marlin, ένα USV 15 με μεγαλύτερη αυτονομία (δυνητική στα 1.000 ναυτικά μίλια, δηλαδή περίπου 1.900 χιλιόμετρα), κατευθυνόμενα όπλα και δυνατότητες ηλεκτρονικού πολέμου.
