Του Βασίλη Νέδου
Δίχως υπερβολικές προσδοκίες, ούτε όμως και φόβο για εκτροχιασμό των σχέσεων στην παρούσα φάση οδεύει η κυβέρνηση για το Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας (ΑΣΣ) Ελλάδας – Τουρκίας, που θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα στις 7 Δεκεμβρίου. Αναμένεται να προχωρήσουν διάφορες συμφωνίες στο ευρύτερο πλαίσιο της θετικής ατζέντας (πολιτική προστασία, συνοριακές διαβάσεις, εμπορικές συναλλαγές κ.ά.), ωστόσο το πιο ενδιαφέρον ερώτημα που μένει να απαντηθεί –ιδιαίτερα καθώς, πέρα από τη συνεδρίαση του ΑΣΣ, θα πραγματοποιηθεί και τετ α τετ του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν– αφορά τα επόμενα βήματα αυτής της διαδικασίας ανοιχτών ελληνοτουρκικών διαύλων, που άνοιξε μετά τη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους τον περασμένο Ιούλιο.
Πηγές, με άριστη γνώση των επαφών οι οποίες έχουν προηγηθεί τους τελευταίους μήνες σε διάφορα επίπεδα, συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η βούληση για προώθηση των διμερών επαφών προς την κατεύθυνση συζητήσεων που είναι δυνατόν να παράγουν λύσεις είναι ισχυρότερη στην ελληνική πλευρά. Αντιθέτως, στην τουρκική πλευρά φαίνεται να υπάρχει μια δυστοκία στην προώθηση των θεμάτων στην επόμενη φάση. Βεβαίως, η ίδια η φύση των ελληνοτουρκικών διαφορών δεν επιτρέπει καν εύκολες συζητήσεις, πόσο μάλλον λύσεις. Στην πραγματικότητα, εκείνο που μένει να προσδιοριστεί είναι ο χρόνος στον οποίο θα συνεχιστούν οι επαφές σε επίπεδο πολιτικών διαβουλεύσεων, υπό τους υφυπουργούς Εξωτερικών Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου και Μπουράκ Ακσαπάρ.
Τις τελευταίες ημέρες δύο γεγονότα θορύβησαν αρκετούς στην Αθήνα σχετικά με το επικείμενο ΑΣΣ. Το πρώτο ήταν η επίσκεψη του κ. Ερντογάν στο Βερολίνο και ο τορπιλισμός κάθε πιθανότητας γερμανοτουρκικής συναίνεσης πάνω σε σημαντικά θέματα, κατά τη διάρκεια των κοινών δηλώσεών του με τον καγκελάριο Oλαφ Σολτς. Αν και ουδείς στην ελληνική κυβέρνηση τολμά να προεξοφλήσει τη στάση που θα τηρήσει ο πάντα απρόβλεπτος κ. Ερντογάν, αρμόδιες πηγές υπενθυμίζουν ότι το σόου του προέδρου της Τουρκίας στο Βερολίνο συνδέεται με τρεις παράγοντες: πρώτον, την προσπάθειά του να εμφανιστεί ως ηγέτης που προασπίζει τα δικαιώματα των απανταχού μουσουλμάνων, εν προκειμένω των Παλαιστινίων. Δεύτερον, ήταν ενοχλημένος από το μπλόκο των Γερμανών στην πώληση μαχητικών Eurofighter (κατασκευάζονται από τετραεθνή κοινοπραξία Ηνωμένου Βασιλείου, Γερμανίας, Ιταλίας και Ισπανίας) στην Τουρκία. Και, τρίτον, το προηγούμενο χρονικό διάστημα το Βερολίνο διαμαρτυρήθηκε έντονα στον κ. Ερντογάν για τα μηνύματα που μεταδίδει προς την τουρκική μειονότητα της Γερμανίας. Αν και –σε γενικές γραμμές– η επιδείνωση των γερμανοτουρκικών σχέσεων δεν συνιστά ευκταία εξέλιξη για την Αθήνα, καθώς συχνά το Βερολίνο διαδραμάτισε γέφυρα με την Αγκυρα, δεν συνδέεται με την ατμόσφαιρα που επικρατεί αυτή τη στιγμή στα ελληνοτουρκικά.
Η δεύτερη εξέλιξη που προκάλεσε ανησυχία σε αρκετούς στην Αθήνα ήταν οι διατυπώσεις του υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν για τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη (που αποκαλείται παγίως από τους Τούρκους αξιωματούχους «τουρκική»), αλλά και τους «ομογενείς» στα Δωδεκάνησα. Και σ’ αυτή την περίπτωση οι δηλώσεις δεν αντιμετωπίστηκαν με βάση το περιεχόμενό τους, αλλά κυρίως λόγω του χρόνου που έγιναν. Αλλωστε, ήδη στα μέσα Οκτωβρίου, κατά τις πολιτικές διαβουλεύσεις σε επίπεδο υφυπουργών Εξωτερικών και των επιτελείων τους, ο κ. Ακσαπάρ διαμήνυσε ότι η Αγκυρα δεν σκοπεύει να συμβιβαστεί με καμία υποχώρηση σε οποιοδήποτε ζήτημα που συνδέεται με τη μειονότητα στη Θράκη ή οπουδήποτε αλλού στα Βαλκάνια. Η στάση αυτή –όπως και το γενικότερο πολιτικό ρίσκο– αποτέλεσε και έναν από τους παράγοντες που ελήφθησαν υπόψη στη μεταφορά του ΑΣΣ από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα. Η συγκεκριμένη στάση της τουρκικής πλευράς οδηγεί ορισμένους στην εκτίμηση ότι ο κ. Ερντογάν, ακόμη κι αν κινηθεί σε ένα πλαίσιο ήπιων τόνων, όπως άλλωστε προδιαθέτει και η διοργάνωση του ΑΣΣ, θα αναφερθεί στη μειονότητα – είτε ευθέως είτε εμμέσως.
Επισήμως, μέχρι αργά το βράδυ της Παρασκευής, δεν υπήρχε ακόμη κάποια επίσημη ενημέρωση στην κυβέρνηση ή τις τουρκικές διπλωματικές αρχές στην Αθήνα για τη μετάβαση του κ. Ερντογάν στη Θράκη. Επιμένουν, πάντως, οι πληροφορίες ότι ο κ. Ερντογάν, πιθανότατα στο ταξίδι της επιστροφής προς την Κωνσταντινούπολη, ενδέχεται να επισκεφθεί κάποια από τα μειονοτικά χωριά της Ροδόπης. Αυτό, βεβαίως, μένει να αποδειχθεί στην πράξη. Είναι, πάντως, αν μη τι άλλο ενδιαφέρουσα η σύμπτωση ότι η επικείμενη επίσκεψη του κ. Ερντογάν στην Αθήνα καταγράφεται ακριβώς έξι χρόνια (7.12.2017) μετά τις επεισοδιακές δηλώσεις με τον τέως Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο.
Τις τελευταίες ημέρες καταγράφονται και κάποιες παραβάσεις των κανόνων εναέριας κυκλοφορίας στο FIR Αθηνών από ελικοφόρα της τουρκικής αεροπορίας (όχι μαχητικά αεροσκάφη). Οι παραβάσεις αυτές υπό κανονικές συνθήκες δεν αξιολογούνται καν από την ελληνική πλευρά, ωστόσο η μακρά πλήρης νηνεμία στο πεδίο, εκ των πραγμάτων τράβηξε την προσοχή. Στη θάλασσα, μέχρι στιγμής, ακόμη και όταν πραγματοποιούνται ασκήσεις τηρούνται ευλαβικά όλα όσα έχουν συμφωνηθεί. Επίσης, σταδιακά αρχίζουν να μπαίνουν σε τροχιά όλα όσα συμφωνήθηκαν στην Αγκυρα κατά τον πρόσφατο γύρο Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ).
Ο αμερικανικός παράγων
Στους αστάθμητους παράγοντες των ελληνοτουρκικών περιλαμβάνεται πάντα η αμερικανοτουρκική σχέση, η οποία είναι εξαιρετικά προβληματική, όπως φαίνεται και από τον τρόπο που έχει εξελιχθεί η συζήτηση για την προμήθεια και εκσυγχρονισμό F-16 της τουρκικής αεροπορίας και τις καθυστερήσεις στη διαδικασία ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.
Ολα τα παραπάνω επιβεβαιώνουν τη γενικότερη διπλωματική εκτίμηση που υπάρχει, ότι η Αγκυρα δεν επιθυμεί να μετακινηθεί από τον ιδεολογικό πυρήνα των θέσεων του κ. Ερντογάν και του κόμματός του, όπως έχει διαμορφωθεί με βάση το εθνικιστικό μπόλιασμα που ακολούθησε το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016. Την ίδια στιγμή, ο κ. Ερντογάν φαίνεται ότι επιθυμεί να εκμεταλλευθεί την περίοδο νηνεμίας που επικρατεί από τον περασμένο Φεβρουάριο, ενώ είναι εκτεθειμένος σε άλλα ανοιχτά μέτωπα.
