Του Απόστολου Κουρουπάκη
Ο Γρηγόρης Γεωργίου και η Σαββίνα Γεωργίου μιλούν για τους ρόλους τους στην παράσταση «Ο Φιάκας» του Δημοσθένη Μισιτζή, σε σκηνοθεσία Αλεξίας Παπαλαζάρου που ανεβάζει η ΕΘΑΛ. Η παράσταση κάνει πρεμιέρα στις 7 Ιουλίου στο Δημοτικό Αμφιθέατρο Λακατάμιας και θα ακολουθήσει περιοδεία τον Ιούλιο και τον Αύγουστο.
–Ο ρόλος που καλείσαι να ενσαρκώσεις είναι μακριά από την εποχή μας;
Γρηγόρης Γεωργίου (Φιάκας): Οι ψεύτες, οι κλέφτες και οι απατεώνες αποτελούν μέρος της ανθρώπινης κοινωνίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Οι παρακάτω παρατηρήσεις δείχνουν ότι τέτοια συμπεριφορά υπήρχε και συνεχίζει να υπάρχει σε όλες τις εποχές. Στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή λογοτεχνία υπάρχουν πολλές αναφορές σε απάτες, κλοπές και ψεύδη. Για παράδειγμα, ο Όμηρος στην «Οδύσσεια» περιγράφει τον Οδυσσέα ως δαιμόνιο απατεώνα σε πολλές περιπτώσεις. Σχεδόν όλες οι μεγάλες θρησκείες και μυθολογίες περιλαμβάνουν ιστορίες για εξαπάτηση και αδικία. Στην ελληνική μυθολογία, οι θεοί και οι ήρωες συχνά καταφεύγουν σε ψέματα και απάτες. Οι ιστορικοί καταγράφουν πολυάριθμες περιπτώσεις διαφθοράς και εξαπάτησης. Από τους μεσαιωνικούς φεουδάρχες έως τους σύγχρονους πολιτικούς, η απάτη και η κλοπή αποτελούν συχνά μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Στη σημερινή εποχή, τα φαινόμενα της απάτης και της κλοπής συνεχίζονται. Από μικροαπάτες και παραπλανητικές διαφημίσεις, μέχρι μεγάλα οικονομικά σκάνδαλα, η εξαπάτηση είναι ακόμη διαδεδομένη. Οι επιστήμες της ψυχολογίας και της κοινωνιολογίας μελετούν τις αιτίες και τα κίνητρα πίσω από τέτοιες συμπεριφορές, δείχνοντας ότι είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης και κοινωνικής δομής. Επομένως, οι ψεύτες, οι κλέφτες και οι απατεώνες δεν είναι καθόλου μακριά από την εποχή μας. Αντίθετα, είναι φαινόμενα που διαχρονικά συνοδεύουν την ανθρώπινη ιστορία και κοινωνία.
Σαββίνα Γεωργίου (Ευανθία): Καθόλου μακριά από την εποχή μας. Θύτες και θύματα της «απάτης», όλοι πάντα επίκαιροι!
–Ποια πτυχή του χαρακτήρα που υποδύεσαι σε ιντρίγκαρε περισσότερο;
Γ.Γ.: Το ότι είναι ένας άνθρωπος που ξεγλιστρά με δεξιοτεχνία από τις χρηματικές του υποχρεώσεις και χρησιμοποιεί διάφορες μεθόδους και τεχνικές για να αποφύγει την πληρωμή χρεών ή άλλων οικονομικών υποχρεώσεων. Αυτές οι συμπεριφορές, απαιτούν υψηλή ευφυΐα και στρατηγική επομένως και υποκριτική δυσκολία.
Σ.Γ.: Η Ευανθία είναι μια διαβασμένη και έξυπνη γυναίκα της εποχής άσχετα αν στο τέλος παρασύρεται και εξαπατάται! Η χρήση της γυναικείας της φύσης και των θηλυκών της μέσων για να πετύχει αυτό που θέλει είναι αυτό που με ιντρίγκαρε περισσότερο.
–Οι ήρωες του Μισιτζή, και φυσικά αυτός που εσύ υποδύεσαι, υποκριτικά μιλώντας μπορούν να ιδωθούν από ένα πιο ναΐφ πρίσμα;
Γ.Γ.: Οι ήρωες του Μισιτζή, όπως και ο ίδιος, μπορούν να ιδωθούν από ένα πιο ναΐφ πρίσμα, όπου η δεξιοτεχνία και η ευφυΐα που χρησιμοποιούν για να ξεγλιστρούν από τις οικονομικές τους υποχρεώσεις παρουσιάζονται με έναν πιο αθώο και ίσως ρομαντικό τρόπο. Αυτό το ναΐφ πρίσμα μπορεί να τους δει ως λαϊκούς ήρωες, έξυπνους επιβιωτές που ξεγελούν το σύστημα για να επιβιώσουν σε έναν άδικο κόσμο. Υποκριτικά μιλώντας, αν υποδυθείς έναν τέτοιο χαρακτήρα από αυτό το ναΐφ πρίσμα, μπορείς να εστιάσεις στις θετικές του πτυχές, στις προθέσεις του και στη γοητεία της επιβίωσης σε έναν κόσμο γεμάτο προκλήσεις. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει έναν πιο πολύπλευρο και ενδιαφέροντα χαρακτήρα, που δεν είναι απλώς ένας απατεώνας, αλλά ένας πολύπλοκος και ανθρώπινος ήρωας.
Σ.Γ.: Οι «τύποι» που δημιουργεί ο Μισιτζής θα μπορούσαν ίσως να διαβαστούν με έναν πιο αφελή τρόπο, ίσως λόγω της κωμωδίας, χωρίς όμως να χάνουν την ανθρώπινή τους υπόσταση.
–Ποιο στοιχείο του έργου «Ο Φιάκας» σου έκανε εντύπωση, διαβάζοντας ένα θεατρικό ηλικίας 150 ετών;
Γ.Γ.: «Ο Φιάκας» καταφέρνει να αποτυπώσει την ανθρώπινη φύση και τις κοινωνικές αδυναμίες με τρόπο που παραμένει επίκαιρος και σχετικός ακόμη και σήμερα. Το έργο επικεντρώνεται σε έναν ήρωα που χρησιμοποιεί την εξυπνάδα και την πονηριά του για να επιβιώσει και να επιτύχει τους στόχους του, συχνά εις βάρος άλλων. Αυτό το θέμα της εξαπάτησης και της υποκρισίας, καθώς και η κριτική του απέναντι στην κοινωνία που επιτρέπει τέτοιες συμπεριφορές, είναι κάτι που αντηχεί δυνατά και στις σύγχρονες κοινωνίες.
Σ.Γ.: Το πόσο σημερινό μπορεί να είναι ένα έργο τόσο παλιό όσο αφορά στο περιεχόμενο. Όπως θα ακούσετε και στην παράσταση «Όλα επίκαιρα. Ο τρόπος μόνο άλλαξε.. εκμοντερνίστηκε η φιλοσοφία μας, τώρα φοράμε άλλα προσωπεία…».
–Τελικά είναι «άτιμον το ευφυώς απατάν»;
Γ.Γ.: Η φράση «ευφυώς απατάν» υποδηλώνει μια πράξη απάτης που εκτελείται με εξυπνάδα και δεξιοτεχνία. Το ερώτημα αφορά στο κατά πόσο είναι «άτιμον» - δηλαδή, ανήθικο ή αναξιοπρεπές. Από ηθική άποψη, η απάτη, ανεξάρτητα από το πόσο ευφυώς εκτελείται, θεωρείται γενικά ανήθικη και άδικη πράξη, διότι περιλαμβάνει παραπλάνηση και εκμετάλλευση άλλων ανθρώπων. Η εξυπνάδα στη μέθοδο δεν αναιρεί την ανηθικότητα της πράξης. Επομένως ναι, θα μπορούσε να θεωρηθεί άτιμον.
Σ.Γ.: Όλες οι μορφές «απάτης», σε όποια εποχή, με όποιο τρόπο, δεν μπορούν παρά να είναι… άτιμες!
Ξετρέχοντας το δίκαιο, κυνηγώντας το άδικος
Για το έργο «Ο Φιάκας» μάς μίλησαν και οι υπόλοιποι ηθοποιοί, οι οποίοι ενσαρκώνουν τους χαρακτήρες του Μισιτζή. Οι Izel Seylani (Γιάννης), Μαρίνα Βρόντη (κοκόνα Φρόσω), Θανάσης Ιωάννου (Καζαμίας), Κωνσταντίνα Ξενοφώντος (φραντζολάς, καλόγρια, κουτσομπόλα), Μελίνα Κουτσόφτα (ερωμένη, καλόγρια, κουτσομπόλα). Οι πέντε ηθοποιοί απαντούν στις παρακάτω ερωτήσεις:
1. Ποιο στοιχείο του έργου «Ο Φιάκας» σου έκανε εντύπωση, διαβάζοντας ένα θεατρικό ηλικίας 150 ετών;
2. Ποια πτυχή του χαρακτήρα που υποδύεσαι σε ιντρίγκαρε περισσότερο;
3. Τελικά είναι «άτιμον το ευφυώς απατάν»;
4. Μια κωμωδία του 19ου αιώνα μπορεί να δώσει ακόμα γέλιο;
Izel Seylani
1. Έχω πολλούς λόγους να θαυμάζω όχι μόνο το κείμενο του Φιάκα αλλά και την οπτική της Αλεξίας Παπαλαζάρου που συνδυάζει την οικουμενικότητα του κειμένου και τη σύγχρονη σκηνοθεσία. Μέσα από το κείμενο γινόμαστε μάρτυρες της ποικιλομορφίας της κοινωνικοοικονομικής, δημογραφικής, πολυπολιτισμικότητας της Κωνσταντινούπολης, στην οποία βλέπουμε επίσης τις ταξικές συγκρούσεις, τη γλώσσα αφέντη και σκλάβου. Βλέπουμε και μια ιστορία αγάπης με μια ειρωνική και επικριτική παρατήρηση της ψεύτικης αγάπης που στην πραγματικότητα πηγάζει από τη θέληση για χρήματα και πλούτο. Το έργο μάς κάνει να αμφισβητούμε «τη μανία για το χρήμα», την «ισορροπία εξουσίας» και την «ανθρωπιά» και μας προκαλεί ερωτήματα για να επανεξετάσουμε τους σύγχρονους πολιτικούς ηγέτες, τους ευγενείς ανθρώπους, τους πλούσιους και την ίδια την αξία του χρήματος...
2. Ο Γιάννης είναι ένας από τους πιο παιχνιδιάρικους, προκλητικούς, βαθιούς και γεμάτους συμβολισμούς χαρακτήρες που έχω ερμηνεύσει. Κοινωνικοπολιτικά και ανθρωπιστικά η ύπαρξη και ο αγώνας του να επιβιώσει στην εποχή των ψευτών, των απατεώνων και του ψεύτικου κόσμου ως σκλάβος αντιπροσωπεύει τους ανθρώπους του κόσμου. Είναι ο μόνος πραγματικός άνθρωπος για μένα στο κείμενο. Θέλει να ζήσει μια καλύτερη ζωή, παλεύει γι’ αυτήν, προσπαθεί να μην πληγώνει τους ανθρώπους, μερικές φορές απογοητεύεται, μερικές φορές είναι χαρούμενος, έχει όνειρα για ένα καλύτερο μέλλον όπως όλοι μας στην πραγματική ζωή... Είναι ενεργητικός, συμπονετικός, του αρέσει να επιδεικνύει τις ικανότητές του, θέλει να τον αγαπούν... Θέλει να τον σέβονται. Όπως όλοι εμείς στην πραγματική ζωή... Η καθολικότητα του κειμένου δεν έχει αλλάξει, και που βασίζεται στην ανθρωπιά...3. Είναι βρόμικο και κακό να εξαπατάς και να λες ψέματα ούτως ή άλλως. Στα τουρκικά υπάρχει ένα ρητό «yalan da olsa bir daha söyle, hoşuma gidiyor» που σημαίνει «αν και είναι ψέμα, πες μου ξανά, μου αρέσει». Αυτό αντιπροσωπεύει την απελπισία και την κούραση των αξιών, των ιδεών, των ονείρων και του αγώνα στον οποίο πρέπει να αναφερόμαστε και να χρησιμοποιούμε ειρωνικά αυτήν τη φράση σήμερα, γιατί γνωρίζουμε τους ψεύτες, γνωρίζουμε τους απατεώνες που κλέβουν από τη ζωή μας και πρέπει να αγωνιστούμε για τα δικαιώματά μας. Δεν πρέπει ποτέ να δεχόμαστε αυτά που λέγονται, γνωρίζοντας ότι δεν είναι η αλήθεια...4. Μια κωμωδία του 19ου αιώνα μπορεί να μας κάνει να γελάσουμε αρκεί το κείμενο και η σκηνοθεσία να φέρουν μια αρμονία που θα αντιπροσωπεύει στο κοινό του σήμερα. Οι χαρακτήρες, οι αξίες, οι ιδέες και η φιλοσοφία υπάρχει και σήμερα και δυστυχώς όσον αφορά τους ψεύτες, τους απατεώνες, τους διεφθαρμένους πολιτικούς ηγέτες και τους κατόχους εξουσίας, ο κόσμος χειροτερεύει… μερικές σκηνές που τότε θεωρούνταν αστείες για τα ψέματα και τη γλώσσα του αφέντη και του σκλάβου θα μπορούσε να γίνει ιδωθεί ως δραματική και τραγική σήμερα. Ο κόσμος βίωσε δύο παγκόσμιους πολέμους μετά τη συγγραφή αυτού του έργου και σήμερα ο πόλεμος είναι παντού, είμαστε περικυκλωμένοι από πολέμους, είναι δύσκολο να γελάμε και να χαμογελάμε καθημερινά, αλλά μπορούμε να πολεμήσουμε τους ψεύτες και να τους κοροϊδέψουμε στο θέατρο όπως λέει ο Augusto Boal σαν να κάνουμε πρόβα που σύντομα θα τους παλέψουμε στην πραγματική ζωή και η καλοσύνη θα νικήσει στην πραγματική ζωή...
Μαρίνα Βρόντη
1. Μετά από τόσα χρόνια είναι ακόμα επίκαιρο! Τίποτε δεν άλλαξε μόνο τα ρούχα μας. Είναι στενάχωρο αυτό για το πού βαδίζουμε!
2. Το πώς μπορεί κάποιος να εξαπατά και να νομίζει πως εξαπατήθηκε!
3. Ό,τι μας απατά και μας πλανεύει άτιμον εστί.
4. Ναι, γιατί πάντα κρασί πίναμε απλώς εξελίσσουμε τον τρόπο που το σερβίρουμε.
Θανάσης Ιωάννου
1. Όσα χρόνια κι αν περάσουν, οι άνθρωποι συντηρούν τις ίδιες καταστάσεις και τις ίδιες σχέσεις. Η διαχρονικότητα των καταστάσεων και των σχέσεων λοιπόν είναι ένα στοιχείο που εντοπίζει εύκολα κανείς μέσα από τον Φιάκα.
2. Η ευθύτητα και η αμεσότητα του Καζαμία να διεκδικήσει τα δεδουλευμένα του. Τα χρωστούμενα. Κάτι που πολλοί άνθρωποι φοβούνται να πράξουν. Του κυνήγι του δικαίου.
3. Αναλύοντας τις δύο λέξεις με μια απλή λογική. Την εξυπνάδα και την απάτη καταλήγει κανείς σε ένα διαβολικό σκεπτικό. Τιμιότητα στην απάτη δεν υπάρχει. Είτε αυτή σκαρώνεται με έναν ευφυή τρόπο, είτε αντίθετα χαζό η απάτη είναι απάτη. Να ένα διαχρονικό στοιχείο 150 χρόνων που παραμένει τόσο σύγχρονο.
4. Μα βέβαια. Υπάρχει ένα τρελό ενδιαφέρον να κοιτάς από απόσταση χαρακτήρες από άλλες εποχές. Τόσο μακριά από σένα αλλά και τόσο κοντά. Τον τρόπο της σκέψης, τα κοινωνικά πρέπει. Αυτό το φαίνεσαι. Πόσο αναλλοίωτο. Και πόσες τρικλοποδιές κρύβει πίσω του. Εδώ έγκειται και το χιούμορ του έργου αλλά και της ίδιας της παράστασης. Ναι, λοιπόν. Θα γελάσεις. Κι όχι μόνο θα γελάσεις, αλλά θα ταυτιστείς κιόλας. Θα νιώσεις 150 χρόνων ίδιος άνθρωπος.
Μελίνα Κουτσόφτα
1. Μου έκανε εντύπωση η σχέση μεταξύ του Γιάννη και του Φιάκα – αφέντη και υπηρέτη – πώς συνδυάζει στοιχεία τρυφερότητας και έχθρας, τιμιότητας και απατεωνιάς. Και πώς αυτή η δυναμική μπορεί να μεταφραστεί σήμερα.
2. Ουσιαστικά υποδύομαι τον ρόλο του απλού λαού, σε διάφορες μορφές, είτε αυτό είναι μια «κουτσομπόλα», μια «μοναχή», ή μια «ερωμένη». Κάποιοι προβαίνουν σε απατεωνιές και μετατρέπονται κι αυτοί σε «Φιάκιδες» και άλλοι, παραμένουν ειλικρινείς και αγανακτισμένοι. Νομίζω περισσότερο με ιντριγκάρει ο θυμός και το πάθος του απλού λαού, ο οποίος απαιτεί αυτά που του ανήκουν!
3. Η απάτη, είναι άτιμη. Η πραγματική ευφυΐα, ιδανικά, δεν συμπεριλαμβάνει την ατιμία. Ίσως την ζαβολιά, αλλά όχι την ατιμία.
4. Ναι! «Μόνο η βλακεία μας αιώνια παραμένει» (Αγγελάκας)
Κωνσταντίνα Ξενοφώντος
1. Η καθαρεύουσα που χρησιμοποιείται, μια γλώσσα που παραπέμπει σε κάτι επίσημο και πομπώδες κι έρχεται σε αντίθεση με τις πραγματικές προθέσεις του Φιάκα που είναι να αποκτήσει πλούτο με δόλο και απατεωνιές. Μου θυμίζει πολύ έντονα τον επίσημο, ξύλινο λόγο που πολλές φορές χρησιμοποιούν οι πολιτικοί στις μέρες μας ο οποίος, ναι μεν προσδίδει κύρος στα λεγόμενά τους αλλά στην ουσία μπορεί να μη λέει και τίποτα. Πίσω του ενδεχομένως να κρύβεται καλά ένας απατεώνας που κοιτάει το προσωπικό του συμφέρον και μόνον κατακλέβοντας τους πολίτες. Το έχουμε ζήσει δυστυχώς πολλάκις.
2. Οι χαρακτήρες που κλήθηκα να υποδυθώ είναι μικροί και πολύ διαφορετικοί μεταξύ τους. Περισσότερο τύποι παρά χαρακτήρες. Κι αυτό είναι που με ιντρίγκαρε περισσότερο αλλά ταυτόχρονα μου έδωσε και μεγάλη ευκαιρία στο να δοκιμάσω διάφορα πράγματα. Είναι τύποι με γκροτέσκ στοιχεία, με μια υπερβολή διάχυτη που έρχονται και βάζουν τις τσαχπίνικες πινελιές τους στο έργο και το διανθίζουν ακόμα περισσότερο.
3. Ο Φιάκας σε εκείνο το σημείο επιβεβαιώνει στον εαυτό του μέσα από μια αφελή συλλογιστική ότι το ευφυώς απατάν δεν είναι άτιμον. Εφόσον είναι ευφυές, λέει, είναι καλό γιατί η ευφυΐα είναι καλή. Δεν υπάρχει καμία αντίσταση προς τον δρόμο αυτόν της ανηθικότητας και της απατεωνιάς. Ο δόλος και η πονηριά βαφτίζονται ευφυΐα. Θα συμφωνήσουμε πιστεύω όλοι μας πως ενώ αυτό δεν είναι το ηθικά σωστό, συνεχίζει μέχρι και σήμερα να συμβαίνει γύρω μας, σε κάθε πτυχή της ζωής μας.
4. Φυσικά και μπορεί. Αυτό θεωρώ εξαρτάται από το πώς θα χειριστεί το έργο ο εκάστοτε σκηνοθέτης. Με μια πρώτη ανάγνωση δεν φαίνεται ξεκάθαρα και έντονα το κωμικό στοιχείο. Η Αλεξία Παπαλαζάρου, όμως, είδε κάτω από τις λέξεις και τα νοήματα και με κάποιες σκηνοθετικές πινελιές που έβαλε, ανέδειξε την κωμικότητα του έργου με αποτέλεσμα ο θεατής αφενός να ταυτίζεται με αυτό που βλέπει και αφετέρου να γελάει.
