Του Απόστολου Κουρουπάκη
Στις 3 Απριλίου στο Ίδρυμα Τεχνών Φάρος, σε συνεργασία με το Institut français de Chypre, έλαβε χώρα το πρότζεκτ Ιερές Μελωδίες της Κύπρου, υπό τη διεύθυνση του διεθνούς φήμης δεξιοτέχνη του νέυ Κουντσί Εργκουνέρ, μαζί με τον μουσικό Γιάννη Κουτή στο ούτι και τον Νίκο Ανδρίκο στο λάφτα. Σε εκείνη τη μυσταγωγική βραδιά οι τρεις σπουδαίοι μουσικοί ερμήνευσαν έργα σημαντικών συνθετών της μετα-βυζαντινής μουσικής, που συνδέθηκαν με τη σουφιστική μουσική. Τα έργα που οι τρεις δεξιοτέχνες μοιράστηκαν με το κοινό μετέφεραν διάχυτα ένα πνευματιστικό κόσμο στους παρευρισκόμενους, δημιουργώντας μια κατανυκτική ατμόσφαιρα, γεμάτη μουσικά ιδιώματα και εικόνες. Για αυτή τη μουσική παράδοση, λοιπόν, συμφώνησα με τον Γιάννη Κουτή να διευθετήσουμε μία μικρή συνέντευξη με τον Κουντσί Εργκουνέρ, οποίος σήμερα ζει και εργάζεται στο Παρίσι, διδάσκει Τροπική Μουσική στο Πανεπιστήμιο Τεχνών Codarts του Ρότερνταμ, ενώ διατηρεί ετήσια σειρά εργαστηρίων μουσικής στο Ίδρυμα Cini στη Βενετία. Είναι επίσης πρεσβευτής Καλής Θελήσεως και Καλλιτέχνης για την Ειρήνη της ΟΥΝΕΣΚΟ.
Κλείσαμε το ραντεβού μας για την επομένη το πρωί, στην γκαλερί «Διαχρονική» στην παλιά Λευκωσία, όπου μας υποδέχθηκε ο ιδιοκτήτης της Κρις Κίκας. Καθίσαμε με τον κ. Εργκουνέρ στον φιλόξενο χώρο της γκαλερί, αφού πρώτα απολαύσαμε τον καφέ που μας πρόσφερε ο κ. Κίκας, στο μικρό μπαλκόνι του πρώτου ορόφου, με τη Λευκωσία και το ζωηρό πρωινό πήγαινε-έλα της, με συζήτηση για τους Μεβλεβήδες δερβίσηδες των Χανίων και πλαισιωμένοι από τα έργα τέχνης της γκαλερί…
–Χθες (την Τετάρτη 3 Απριλίου) ακούσαμε έργα σημαντικών συνθετών της μετα-βυζαντινής μουσικής, που συνδυάστηκαν με τη σουφιστική μουσική… Υπάρχει μία κοινή δεξαμενή, από όπου οι λαοί της Ανατολής άντλησαν μουσικούς τρόπους;
–Υπάρχει μία κοινή πηγή αυτής της μουσικής στην Ανατολή και αναπτύχθηκε και ως λαϊκή μουσική, αλλά και ως θρησκευτική σε ολόκληρη την περιοχή, πριν και μετά την ύπαρξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μοιράζεται η περιοχή τον ίδιο μουσικό πολιτισμό, με διαφορετικές μουσικές φόρμες, με στίχους σε διαφορετικές γλώσσες.
–Η μουσική των Σούφι είναι ένας τρόπος να πάει κάποιος πέρα από αυτό που θα λέγαμε ανθρώπινη φύση;
–Εδώ θα μπορούσαμε να πούμε πάρα πολλά… Υπήρχε εν αρχή μία πνευματική στιγμή, πριν γίνουμε ανθρώπινο σώμα… Για τους σουφιστές όλα έχουν να κάνουν με την υπόσχεση για έναν καθαρό πνευματικό κόσμο. Τα πάντα πρέπει να υπενθυμίζουν αυτή την υπόσχεση. Βέβαια, οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να έχουν μουσική για όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής τους ζωής (γάμο, χορό, κ.λπ.) αλλά υπήρχε και η ανάγκη για δημιουργία μουσικής της πνευματικότητας. Πάντοτε τη μουσική εξαρτάται πώς την ακούει κανείς… Αυτό που λέω πάντα είναι ότι δεν υπάρχει σουφιστική μουσική, αλλά ο τρόπος ζωής των σουφιστών...
–Παίζοντας αυτή τη μουσική προσπαθείτε να μπείτε και στη φιλοσοφία των Σούφι;
–Μα δεν υπάρχει φιλοσοφία των Σουφιστών, είναι ένας τρόπος ζωής. Είναι η ειλικρίνεια, η ειλικρίνεια απέναντι στον Θεό, δεν είναι ένα τρόπος να σκέφτεσαι, αλλά ένας τρόπος με τον οποίο επιλέγεις να ζεις. Φυσικά, εγώ παίζοντας αυτού του είδους τη μουσική, κατέχω την τέχνη της μουσικής… Βέβαια, για να είναι πιο επιδραστική η μουσική που υπηρετώ προσπαθώ να ενυπάρχει και το στοιχείο της πνευματικότητας.
– Ποια είναι η διαφορά μεταξύ θρησκευτικής και πνευματιστικής μουσικής; Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι αυτή η λόγια μουσική αυτού του είδους είναι για λίγους και μυημένους;
–Όχι, καθόλου. Στις μέρες μας αυτού του είδους η μουσική μπορεί να ακουστεί εκτός του θρησκευτικού ή πνευματικού της πλαισίου, χωρίς βέβαια να χάνει την αξία της για τους πιστούς. Σκεφτείτε τα ρέκβιεμ πολύ σπουδαίων συνθετών της δυτικής κλασικής μουσικής, που μπορεί να ακούσετε σε ένα κονσέρτο. Κανείς δεν σκέφτεται αν οι εκτελεστές της μουσικής είναι καλοί Καθολικοί ή όχι. Γι’ αυτό δεν είναι χρήσιμο να βάζουμε τα πάντα σε στεγανά. Σήμερα, πρέπει να τα πράγματα να τα βγάζουμε από τα στενά τους πλαίσια, και να τα επικοινωνούμε ως τέχνη. Αυτό που αποκαλούμε θρησκευτική μουσική αφορά κυρίως τις ιεροτελεστίες, και φυσικά υπάρχει μία φόρμα… στην περίπτωση π.χ. των σουφιστών έχουμε να κάνουμε με την υπέρβασή τους. Και πάλι έχει σημασία το πώς ακούει κάποιος αυτή τη μουσική.
Η μουσική κουλτούρα αναπτύσσεται και αναλόγως του κοινού
Όταν παίζω αυτή τη μουσική το απολαμβάνω, είναι αυτό που μου αρέσει σήμερα, και έτσι γίνεται παρόν, όπως φυσικά και όταν το απολαμβάνει και το κοινό, μιας και γι’ αυτούς επίσης αυτή η εμπειρία είναι το τώρα, μού λέει ο Κουντσί Εργκουνέρ.
–Είναι δύσκολο αυτού του είδους η μουσική να παίζεται στη δυτική Ευρώπη;
–Αν υπάρχει κάποια δυσκολία αυτή είναι ότι το κοινό πολλές φορές χρειάζεται να βρει κάποια αναφορά με την οποία να συνδεθεί, να συσχετιστεί, σε σχέση με τη μουσική που ακούει γενικά. Αυτή η προσπάθεια να συνδεθεί το κοινό, το δυσκολεύει πολλές φορές από το να ακούσει καλή μουσική. Είμαι Ευρωπαίος, άρα μπορώ να ακούσω μόνο αυτά… ή είμαι από την Ανατολή… Φυσικά, αυτό είναι κάτι που δεν θα πρέπει να μας απασχολεί τόσο πολύ, αφού ο στόχος είναι η μουσική να είναι απλώς τέχνη, καλή τέχνη, έτσι ώστε όλοι να μπορούν να την απολαύσουν.
–Όταν όμως παίζετε σε χώρες της Ανατολής…;
–Το πρόβλημα εκεί είναι ότι αυτού του είδους η μουσική δεν είναι ούτε δημοφιλής ούτε και μαζικής κατανάλωσης. Εμείς σήμερα στην Ανατολή θέλουμε όλα να είναι δημοφιλή. Επίσης, πολλές φορές στην Ανατολή υπάρχει η διάθεση να εκλαμβάνονται και να δίνονται στο κοινό με έναν ανατολίτικο τρόπο. Γενικά, πάντως, η μουσική κουλτούρα αναπτύσσεται και αναλόγως του κοινού. Είναι σημαντικό να υπάρχει ένα κοινό που μπορεί να είναι ανοικτό σε μία άλλη μουσική, και να καταλαβαίνει αυτό που κάνεις, διαφορετικά είναι σαν να μιλάς στον εαυτό σου. Αυτό που είναι ένα μεγάλο παράδοξο είναι ότι οι δυτικές χώρες αισθάνονται αυτή τη μουσική πιο πολύ, επειδή είναι πιο ανοικτόμυαλοι, πιο ευαίσθητοι προς τη μουσική. Στις ανατολικές χώρες, όπως η Τουρκία, το Ιράν και στον αραβικό κόσμο η μουσική έχει να κάνει με τη γιορτή, τους γάμους, θέλουν η μουσική να είναι για διασκέδαση περισσότερο…
–Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό;
–Υπάρχει ένα πολιτιστικό κενό. Είχαμε στην Ανατολή παλαιούς πολιτισμούς, που είχαν τη δική τους αισθητική και παραδόσεις… έπειτα υπήρξε μία ρήξη με αυτό το παρελθόν και σήμερα οι νεότερες γενιές έχουν χαθεί… Οι επιρροές τους έρχονται από την ποπ, τη ροκ, από τη μαζική κουλτούρα που φτάνει από τη Δύση, αλλά και από την κλασική δυτική μουσική… Είναι πολύ δύσκολο να γεφυρωθεί αυτό το χάσμα. Στη Δύση είναι πιο ανεπτυγμένη η μουσική παιδεία, δεν είναι μόνο ευκαιρία για χορό… Το κοινό είναι πιο δεκτικό στη Δύση, ενδιαφέρεται περισσότερο, απ’ ό,τι στις δικές μου περιοχές.
– Παίζοντας αυτή τη μουσική, θα λέγατε πως είστε κατά κάποιον τρόπος ένας μουσικός αρχαιολόγος, μιας και η μουσική αυτή έρχεται από πολύ μακριά στον χρόνο;
–Όχι, όχι. Αυτή η μουσική δεν είναι κάτι που μου θυμίζει το παρελθόν, ή κάποιο παρελθόν, απλούστατα διότι το παρόν είναι πάρα πολύ σημαντικό. Αν δεν καταφέρνεις να μεταφέρεις το παρελθόν στο σήμερα, τότε είσαι αρχαιολόγος. Όταν παίζω αυτή τη μουσική το απολαμβάνω, είναι αυτό που μου αρέσει σήμερα, και έτσι γίνεται παρόν, όπως φυσικά και όταν το απολαμβάνει και το κοινό, μιας και γι’ αυτούς επίσης αυτή η εμπειρία είναι το τώρα.
–Γιατί νέυ, λοιπόν;
–Ήταν κάτι πολύ φυσιολογικό για εμένα να το ακολουθήσω… αφού είμαι η πέμπτη γενιά που παίζει νέυ. Πάντοτε στο σπίτι μας κάποιος έπαιζε αυτό το έργο. Δεν αποφάσισα απλώς μία μέρα να μάθω…
