Kathimerini.gr
Σωτήρης Μανωλόπουλος
«Ο πόλεμος μας λέει ότι είναι ηλίθιο να πιστεύουμε» (Ντε Λίλο). Ομως έχουμε ανάγκη να πιστεύουμε. Η συντακτική ομάδα του Merriam-Webster ανακοίνωσε ότι η λέξη «αυθεντικός» αναζητήθηκε περισσότερο από κάθε άλλη το 2023. Η άλλη λέξη της χρονιάς ήταν το «rizz», ένας νεολογισμός που σημαίνει «χάρισμα». Rizz διαθέτουν όσοι ασκούν ιδιαίτερη γοητεία, είναι δεινοί συνομιλητές, κατέχουν την ικανότητα να σαγηνεύουν, να πείθουν με τη συζήτηση («Καθημερινή», 5.12.2023). Κατά την πανδημία, η δημοφιλής λέξη ήταν «goblin mode» (απληστία, αδιαφορία).
Τώρα που η πανδημία τελείωσε, θέλουμε να πιστέψουμε. Ομως τώρα κάνουν πιο δραματική την εμφάνισή τους διάφοροι αυταρχικοί γόηδες (Τραμπ), τρομοκράτες (Χαμάς) και πολεμοχαρείς νάνοι (Πούτιν, Νετανιάχου). Και ζητούν να πιστέψουμε σε αυτούς. Το βλέμμα του παιδιού που πιστεύει, είναι γεμάτο ευλάβεια και προσοχή. Το αρνητικό είναι η υποταγή, η συμμόρφωση των «ακολούθων» που ζητάει η διαστροφή (λαϊκισμός, ολοκληρωτισμός, τρομοκρατία, πόλεμος) της εξουσίας.
Οι λέξεις, με το νόημα και τις προλεκτικές ρίζες τους στο σώμα, μας βοηθούν να δημιουργούμε εμπειρίες και να μαθαίνουμε από αυτές ποιοι είμαστε. Η μητέρα μιλάει στο παιδί της και περιβάλλει με νόημα την ιστορία της εμπειρίας που ζουν. Με τη μουσική, το χρώμα, την προσωδία της φωνής, μεταδίδει τη σάρκα των λέξεων. Ετσι γίνεται πειστική. Το μωρό πρώτα πιστεύει και μετά γνωρίζει. Καταλαβαίνει τι αισθάνεται από το τι καθρεπτίζεται στο πρόσωπο της μητέρας.
Εμπειρία και συναίσθημα
Από αυτό που αισθάνεται και από αυτό που πιστεύει, το παιδί ποιεί ένα συναίσθημα. Αν αντέξει και δεν διαψεύσει το συναίσθημα, φτιάχνει και μοιράζεται με τη μητέρα του μια συναισθηματική εμπειρία. Μετά μεταφέρει αυτή την εμπειρία στο παιχνίδι του και ερωτεύεται το τρενάκι, το αρκουδάκι του, τον Aγιο Βασίλη.
Ο Αγιος Βασίλης είναι αληθινός για τα παιδιά, εάν η συνάντηση μαζί του είναι μια εμπειρία που έχει νόημα. Ο Αγιος Βασίλης είναι ανάλαφρος, αισιόδοξος, αγαθός, πατρικός, ήπιος. Το έλκηθρό του είναι γεμάτο νοήματα, ασφάλεια, ευχαρίστηση (ναρκισσισμός της ζωής). Είναι κινητικό, πετάει στον ουρανό. Είναι ένα μεταβατικό αντικείμενο ανάμεσα στη φαντασία του και στην πραγματικότητα. Μπορεί, όμως, να γίνει ένα καταναλωτικό καλάθι, ένα φετιχιστικό ισοδύναμο του συμβολικού, μια διάψευση της απώλειας, φορέας παντοδυναμίας, μια διαστροφική περφόρμανς.
Το μοντέλο της σχέσης βρέφους – μητέρας είναι το πρότυπο κατανόησης της κοινωνίας. Τα ίχνη των εμπειριών μας εγγράφονται στη μνήμη, ενώ ο χρόνος τους ενσωματώνεται στο προσωπικό πρότυπο, τον χαρακτήρα, που σαν ένα άγαλμα (ο Σκεπτόμενος του Ροντέν) δείχνει ενσωματωμένες τις κινήσεις του χρόνου που το έχουν σχηματίσει. Μια παράσταση χορού εκφράζει τις κινήσεις του ενσωματωμένου χρόνου που φτιάχνουν το άγαλμα. Στη ζωή δίνουμε παραστάσεις, χορεύουμε, τραγουδάμε, λέμε ιστορίες, για να γίνουμε πιστευτοί, πραγματικοί, ζωντανοί και παρόντες στην εμπειρία που ζούμε με άλλους. Μπορεί όμως να χρησιμοποιήσουμε την άμυνα της βλακείας-παντογνωσίας για να μη μάθουμε τίποτε από την εμπειρία. Ου με πείσεις, καν με πείσεις.
Δύναμη και πειθώ
Η μάντισσα Γη συμβούλευσε τον γιο της Προμηθέα και αυτός τον Δία ότι στη μάχη με τους Τιτάνες δεν θα επικρατήσει η δύναμη της ωμής βίας, αλλά η επινόηση, η πειθώ. Τον συμβούλευσε να μεταβεί από τη μυθική προ-πολιτική στην ιστορική πολιτική σκηνή, όπου η ρητορική και η δράση δίνει πειστικότητα στον λόγο. Πολιτική σημαίνει φροντίδα. Το θετικό της είναι το γυμνό σώμα ενός μωρού. Το αρνητικό είναι τα γυμνά πτώματα στο ναζιστικό στρατόπεδο (Ωντεν).
Η Οστιν αναγνωρίζει ότι η πειθώ είναι συστατικό των ιστοριών που κάνουν εμάς τους ανθρώπους να ζούμε με τους άλλους Πολλές κινήσεις και αλλαγές στον χώρο και στον χρόνο συμβαίνουν μέχρι όλα τα ευνοϊκά πρόσωπα να συναντηθούν στον ίδιο χρόνο και χώρο. Η ψυχανάλυση και η τραγωδία μάς βοηθούν να συναντήσουμε, να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματά μας, να εντάξουμε τους ξένους.
Ο θεατής του Οιδίποδα, του Ορέστη, της Μήδειας, πείθεται από την πλοκή, που την κάνει μίμηση πράξεως, που έχει ένα τέλος (Αριστοτέλης) διότι αναγνωρίζει μέσα του τον Οιδίποδα, τον Ορέστη, τη Μήδεια και φοβάται πως μπορεί να πάθει τα ίδια.
Κάθαρση δεν σημαίνει εξαγνισμός, σημαίνει καθαρότητα, ευκρίνεια συναισθημάτων (Νεχαμάς). Οταν περνάμε μέσα από το πένθος βλέπουμε καθαρά την πραγματικότητα, ξαστερώνει. Ο Ευριπίδης ζώντας τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, έβαλε τον Ορέστη και τον Πυλάδη να φέρνουν στην Αθήνα (Βραυρώνα) το άγαλμα της Αρτεμης και την Ιφιγένεια ως ιέρεια του ναού της. Η Αρτεμις της Αθήνας δεν είναι πια η αιμοσταγής θεά της χώρας των Ταύρων όπου η Ιφιγένεια θυσίαζε κάθε ξένο (Ελληνα). Την τελευταία στιγμή, η Ιφιγένεια αναγνώρισε τον αδελφό της. Ετσι ελπίζουμε ότι αποφεύγεται η αιματοχυσία ενός πολέμου. Οταν αναγνωρίσουμε ότι ο άλλος είναι φίλος, όμοιος, παρά τις διαφορές μας. Αποκτάμε την αίσθηση του τραγικού. Σκεφτόμαστε με φόβο και έλεος τι θα γινόταν αν η Ιφιγένεια δεν αναγνώριζε ότι ο ξένος είναι αδελφός. Κατανοούμε ότι η ζωή είναι ενδεχόμενη.
